Ελευθερία και νόμοι

Ενα από τα χαρακτηριστικά της πολιτισμικής καθημερινότητάς μας είναι ότι θέλουμε να ’χουμε στο έπακρο κάθε δικαίωμά μας, αλλά να δυσανασχετούμε στις συχνά δυσβάστακτες υποχρεώσεις, προσωπικές ή συλλογικές. Γιατί η τρέχουσα αντίληψή μας περί Ελευθερίας έρχεται σε αντιπαράθεση με τους κανόνες του κοινωνικοπολιτικού παιχνιδιού.
Πιστεύουμε ότι είναι δικαίωμά μας να λέμε και να κάνουμε ό,τι θέλουμε, να μην εμποδιζόμαστε στις διάφορες δράσεις μας, μ’ αποτέλεσμα η αίσθησή μας της ελευθερίας ν’ αντιπαρατίθεται μ’ αυτήν της υπακοής. Θεωρούμε μάλιστα συχνά αυτήν εχθρό της ελευθερίας. Είτε πρόκειται για προσωπικούς κανόνες είτε για συλλογικούς (ηθικούς ή πολιτικούς) η υπακοή σε μια αρχή είναι ο αντίπαλος της ελευθερίας μας, γιατί το να υπακούει κανείς σε κανόνες, ή αποφάσεις, αντιτίθεται στην επιθυμία να ’σαι κυρίαρχός τους. Απέναντι από τον ηθικό ή κοινωνικό νόμο κάθε πολίτης βρίσκεται αντιμέτωπος με το δίλημμα: τι πρέπει να κάνει ώστε να ’ναι ικανοποιημένος με τις συλλογικές του υποχρεώσεις και ταυτόχρονα με τον εαυτό του; Συχνά υποχρεούται να περιορίσει τις ελευθερίες του ώστε στην καλύτερη περίπτωση να κάνει αρμονική την κοινωνική του με τους άλλους. Στη χειρότερη περίπτωση υποχρεούται να υπακούσει σε νόμους που τον καταπιέζουν κι αφαιρούν την ελευθερία του. Πριν πάρει οποιαδήποτε απόφαση «ανυπακοής» θα πρέπει να δει αν η απόλυτη ανεξαρτησία του του ’ναι αρκετό. Να δει αν το να μην εξαρτάται κάποιος από τίποτα το εξωτερικό, από κανέναν κανόνα ή σχέση, είναι εφικτό ή «ανθρώπινο» ενθυμούμενος πάντα ότι ο Αριστοτέλης αυτού του είδους τον ελεύθερο «μόνο» του άνθρωπο τον ονόμαζε «ή θηρίο ή θεό». Γιατί το να ’ναι κάποιος αν-εξάρτητος απ’ όλα, δηλαδή, από πηγές σχέσεων μέσα του, όπως πάθη, ψευδαισθήσεις, επιθυμίες, τάσεις, αδυναμίες, παρορμήσεις, απ’ όλα αυτά που τον κάνουν ν’ αντιδρά σε κάποιες περιπτώσεις, αυθόρμητα, δίχως συγκράτηση, σ’ αυτή την περίπτωση είναι απάνθρωπος με τον εαυτό του. «Από – αυταπανθρωπίζεται» ο ίδιος. Που σημαίνει αυτόματα ότι δεν είναι τόσο ανθρώπινο να ’ναι κάποιος απόλυτα ελεύθερος σε σημείο του να μην εξαρτώνται από τίποτα άλλο οι πράξεις του. Και αυτή η διαπίστωση οδηγεί στο εξής συμπέρασμα στο πιο πάνω τιθέν ερώτημα: η πραγματική ελευθερία είναι η αναζήτηση της ισορροπίας μεταξύ της μη-εξαιρούμενης ανθρωπιάς μας και της δημιουργικής αν-υπακοής μας. Η πραγματική ελευθερία αναζητάται πάντα μεταξύ της βούλησής μας γι’ αν-εξαρτησία και αυτό-νομία. Κι αυτό κατακτιέται και μαθαίνεται όπως έλεγε κι ο Ρουσσώ – η ισορροπία μεταξύ του Ιδιωτικού και του Δημόσιου (γιατί αυτό είναι η ελευθερία) περνά υποχρεωτικά από το βίωμα των κοινών κανόνων, από τη συλλογική τους σημασία.