Η επικοινωνιακή μυθολογία του νεοφιλελευθερισμού: Η «επιτυχημένη» πολιτική της Θάτσερ κατά του ποδοσφαιρικού χουλιγκανισμού

ΆρθραΑρθρογράφος: Ελένη-Παρασκευή Μιχαηλίδου

Η επικοινωνιακή μυθολογία του νεοφιλελευθερισμού: Η «επιτυχημένη» πολιτική της Θάτσερ κατά του ποδοσφαιρικού χουλιγκανισμού

Ελένη-Παρασκευή Μιχαηλίδου

«Μωρέ μια Θάτσερ (τους) χρειάζεται !» Πόσες φορές δεν έχει ακουστεί η φράση από θεατές/ακροατές όταν ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί περιγράφουν χουλιγκανικές συμπεριφορές και επεισόδια, που σχετίζονται με το ποδόσφαιρο.

Ακόμη και σήμερα οι περισσότεροι πιστεύουν πως η Θάτσερ και η πολιτική της αποτελούν το ιδανικό παράδειγμα για την επιτυχημένη

αντιμετώπιση ή και εκμηδένιση των ποδοσφαιρικών χούλιγκανς. Στη πραγματικότητα όμως η Θάτσερ κάθε άλλο παρά υπήρξε στο εν λόγω πεδίο το πρότυπο ικανότητας και αποτελεσματικότητας που έχει παρουσιαστεί. Στη πραγματικότητα η «επιτυχημένη πολιτική» της Θάτσερ στον εν λόγω χώρο αποτελεί ένα καθαρό μύθο, τον οποίο κατασκεύασε και οργάνωσε η βρετανική κυβερνητική προπαγάνδα και αναπαρήγαγαν, πρόθυμα και επιτυχώς, σε εσωτερικό και διεθνές επίπεδο πολλά μέσα επικοινωνίας.

Η Θάτσερ διετέλεσε πρωθυπουργός της Βρετανίας από το 1979 έως το 1990.Το πρόγραμμα του κόμματος της προτού ανέλθει στην εξουσία ελάχιστα πράγματα προέβλεπε για συγκεκριμένα μέτρα κατά των ποδοσφαιρικών χούλιγκανς. Από τότε που ανήλθε στην εξουσία πέρασαν επτά χρόνια μέχρι να εκδοθεί το πρώτο νομοθέτημα της («Public Disorder Act 1986») που περιείχε ορισμένες επί μέρους περιοριστικές διατάξεις για την παρουσία χούλιγκανς στα γήπεδα.

Μολονότι το κεντρικό της σύνθημα ήταν «Law and Order» η εγκληματικότητα στη Βρετανία αυξήθηκε*1 σημαντικά όχι μόνο στα γήπεδα, αλλά γενικότερα σε όλη την χώρα μετά την άνοδο της συντηρητικής πρωθυπουργού στην εξουσία. Το γεγονός αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην κυβερνητική πολιτική, που δημιούργησε ή διεύρυνε κοινωνικές ανισότητες. Η αύξηση της εγκληματικότητας επέφερε μοιραία και αναλογική (κατά ορισμένους γεωμετρική) αύξηση των επεισοδίων των χούλιγκανς, με αποτέλεσμα η Θάτσερ να κατηγορηθεί κατ’ επανάληψη πως, με τον τρόπο αυτό, συνέβαλε στην ενδυνάμωση του χουλιγκανισμού. Αλλά και για τα επεισόδια των Άγγλων οπαδών στα διάφορα ευρωπαικά γήπεδα θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη λόγω της εθνικιστικής ρητορικής της*2, που είχε ως συνέπειες την ανάπτυξη αισθημάτων ξενοφοβίας και ρατσισμού, τα οποία τροφοδοτούσαν την βία στα κοινωνικά στρώματα.

Στον χώρο του ποδοσφαίρου γενικότερα, δεν έκανε τίποτε για να βελτιώσει την άθλια κατάσταση, στην οποία βρίσκονταν τα περισσότερα βρετανικά γήπεδα, που ήταν πολύ ανασφαλή . Άλλωστε η αντιπάθεια της για το ποδόσφαιρο ήταν παροιμιώδης. Το θεωρούσε -χαμηλού γούστου-κατάλοιπο μιας εργατικής τάξης, την οποία περιφρονούσε και ήθελε να αποσυνθέσει.

Τον Απρίλιο του 1985 πενήντα έξι (56) άτομα έχασαν τη ζωή τους σε πυρκαγιά στις ξύλινες κερκίδες του γηπέδου της Bradford City, το οποίο, στην κατάσταση που βρισκόταν, αποτελούσε μια θανατηφόρα παγίδα.

Τον επόμενο μήνα (Μάιος του 1985) έγινε η τραγωδία του Heysel των Βρυξελλών στον τελικό Liverpool- Juventus με 39 θεατές νεκρούς. Η Θάτσερ αποφάσισε αποκλεισμό των αγγλικών ομάδων από τις ευρωπαικές ποδοσφαιρικές διοργανώσεις για μια πενταετία (μέχρι το 1990).

Η ενέργεια αυτή δεν αποτέλεσε για την Θάτσερ μια επώδυνη πλην όμως γενναία κύρωση, όπως εμφανίστηκε από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά μια εύκολη, βολική και ανακουφιστική απαλλαγή από τις έγνοιες και τις επιπτώσεις των επεισοδίων που οι αγγλικές ομάδες δημιουργούσαν στα γήπεδα της Ευρώπης.

Παρά τον μεγάλο αριθμό θυμάτων που είχαν προηγηθεί η Θάτσερ εξακολούθησε να μην λαμβάνει κανένα μέτρο για την ασφάλεια των γηπέδων και κατ’ επέκταση των θεατών των αγώνων.

Έτσι μοιραία τον Απρίλιο του 1989 ήρθε η τραγωδία του Hillsborough στο Sheffield (με 96 νεκρούς οπαδούς της Liverpool) που οφειλόταν, όπως αποδείχθηκε, στις πράξεις και παραλείψεις της Αστυνομίας*3 και στις ελλείψεις των εγκαταστάσεων του γηπέδου.

Η Θάτσερ και η κυβέρνηση της προσπάθησαν με όλες τους τις δυνάμεις -και σε ένα μεγάλο βαθμό πέτυχαν- να συγκαλύψουν τις ευθύνες της αστυνομίας για την τραγωδία του Hillsborough. Παράλληλα διάφορα μέσα ενημέρωσης, έχοντας τις ευχές και τις ευλογίες της κυβέρνησης, επιχείρησαν να αποδώσουν την ευθύνη στα ίδια τα θύματα, που παρουσιάστηκαν ως ορδές αλητήριων χούλιγκαν.

Μετά την νέα εκατόμβη θυμάτων η Θάτσερ δεν μπορούσε να μείνει άλλο άπραγη. Έτσι προσπάθησε με την Football Spectators Act 1989 (Part A) να καθιερώσει ένα υποχρεωτικό εθνικό σύστημα ταυτοτήτων φιλάθλων. Η απόπειρα εισαγωγής του εν λόγω συστήματος ήταν πολύ πρόχειρη, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί τελικά μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσε, αφού θεωρήθηκε πως θα δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από όσα ενδεχομένως θα έλυνε. Πρώτοι που διαμαρτυρήθηκαν ήταν οι ίδιοι φίλαθλοι του ποδοσφαίρου, μέσω της τότε νεοσυσταθείσας ομοσπονδίας φιλάθλων ποδοσφαίρου.

Τον βασικότερο όμως ρόλο στην εγκατάλειψη της συγκεκριμένης ρύθμισης έπαιξε η κριτική του Lord Justice Taylor, Προέδρου της Ανεξάρτητης Επιτροπής, η οποία είχε συγκροτηθεί προκειμένου να ερευνήσει την τραγωδία του Sheffield και να καταλήξει σε προτάσεις και συστάσεις για λήψη γενικότερων μέτρων προς διόρθωση τυχόν λαθών και παραλείψεων.

Σημειωτέον πως οι ατέλειες του εν λόγω προταθέντος από την κυβέρνηση συστήματος ήταν τόσο μεγάλες που ακόμη και η ίδια η Αστυνομία εξέφρασε αντιρρήσεις για την υλοποίηση του. Το ίδιο συνέβη και με τις 79 από τις συνολικά 92 ποδοσφαιρικές ομάδες όλων των κατηγοριών πρωταθλημάτων της χώρας, οι οποίες, επίσης, δεν συμφώνησαν με το σύστημα ταυτοτήτων.

Τελικά εφαρμόσθηκε μόνο το Β΄ Τμήμα (Part B) του ως άνω νομοθετήματος που προέβλεπε ορισμένους περιορισμούς για την αντιμετώπιση δραστηριοτήτων των χούλιγκανς στα γήπεδα.

Όλα τα πραγματικά καινοτόμα μέτρα που υιοθετήθηκαν μετά το Hillsborough στα βρετανικά γήπεδα όπως: η απομάκρυνση περιμετρικών φρακτών, η εισαγωγή κλειστού κυκλώματος παρακολούθησης με κάμερες, η εγκατάσταση καθισμάτων σε όλα τα σημεία του γηπέδου ώστε να μην υπάρχουν καθόλου όρθιοι θεατές και διάφορα άλλα μέτρα που απέβλεπαν σε μεγαλύτερη ασφάλεια και άνεση των θεατών οφείλονται στις διαπιστώσεις και προτάσεις του «Οριστικού Πορίσματος» («Full Report») της ανεξάρτητης επιτροπής Taylor του 1990 για τις γενικότερες συνθήκες διεξαγωγής των αγώνων του αγγλικού ποδοσφαίρου.

Συνεπώς η ίδια η Θάτσερ δεν είχε κάποιο αξιοθαύμαστο θεσμικό επίτευγμα σχετικά με την αντιμετώπιση των χούλιγκανς. Ούτε καν έλαβε τα σκληρά νομοθετικά μέτρα που νομίζουν οι θαυμαστές της. Η νομοθεσία που εισήγαγε πραγματικά σκληρά μέτρα κατά των χούλιγκανς υιοθετήθηκε πολύ αργότερα από την λήξη της πρωθυπουργικής της θητείας, ιδιαίτερα με τις Football Disorder Acts των ετών 1999 και 2000.

Η κυβέρνηση της επέδειξε κάποια μεγαλύτερη δραστηριότητα, αν και με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, σε επίπεδο αστυνομικών επιχειρήσεων, επεμβάσεων και αποστολών, που σκοπό είχαν την εξάρθρωση των Συνδέσμων των χούλιγκανς.

Στη πραγματικότητα η Θάτσερ περιορίστηκε σε επανειλημμένες επικοινωνιακές δηλώσεις αφοριστικές τοποθετήσεις και απειλητικές εξαγγελίες, οι οποίες κατόρθωσαν να σκεπάσουν την γύμνια του έργου και των επιδόσεων της.

Η εν λόγω τακτική της υπήρξε ομολογουμένως αποδοτική. Η Θάτσερ συνέβαλλε έντονα στην επικοινωνιακή δημιουργία και εκμετάλλευση ενός κλίματος ηθικής υστερίας και πανικού απέναντι στο φαινόμενο του χουλιγκανισμού. Η συγκεκριμένη τακτική αποσκοπούσε σε μια «νομιμοποίηση» της παγίωσης, αλλά και της αύξησης της αυταρχικότητας της πολιτικής της -σε όλα τα πεδία και σε όλα τα μέτωπα- και στον περιορισμό ενδεχόμενων αντιδράσεων απέναντι στην εν λόγω πολιτική.

Η Θάτσερ επιδίωξε μια καθαρά επιφανειακή αντιμετώπιση του προβλήματος του χουλιγκανισμού. Το όποιο ενδιαφέρον της περιορίστηκε μόνο στην αντιμετώπιση επεισοδίων ευρείας δημοσιότητας, που μπορούσαν να συμβούν στα γήπεδα ή γύρω από αυτά. Ποτέ δεν ασχολήθηκε σοβαρά με τον εκτεταμένες, διαρκώς αυξανόμενες και εξαιρετικά βίαιες συγκρούσεις των ποδοσφαιρικών χούλιγκανς, που συνέβαιναν μακριά από τα γήπεδα.*4

Η αναζήτηση των βαθύτερων κοινωνικών αιτίων του φαινομένου του ποδοσφαιρικού χουλιγκανισμού δεν εντάχθηκε ποτέ στο βεληνεκές του ενδιαφέροντος της Θάτσερ. Άλλωστε η ίδια δεν πίστευε ούτε καν στην ύπαρξη*5 πόσο μάλλον στην αξία της κοινωνίας.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

*1.Όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών της Βρετανίας το έτος 1985, δηλαδή μετά από επτά χρόνια διακυβέρνησης από την Θάτσερ, ο συνολικός αριθμός των αδικημάτων είχε αυξηθεί κατά 40% σε σύγκριση με το 1979 που είχε εκλεγεί πρωθυπουργός. Αυτό είχε συμβεί μολονότι ο αριθμός των αστυνομικών επί Thatcher είχε αυξηθεί κατά το ίδιο διάστημα κατά 10%.

*2. Ο όρος «Englishness» αποδίδει το χαρακτηριστικό στοιχείο της εθνικιστικής αυτής ρητορικής, η οποία, όπως αναλύει ο Ian Taylor ( «British Soccer after Bradford», Sociology of Sport Journal 4:1, 1987,σελ. 171-191) είχε απήχηση σε μεγάλο κομμάτι ιδίως της νέας λευκής εργατικής τάξης, πολλά μέλη της οποίας επιδόθηκαν σε χουλιγκανικές δραστηριότητες σε αγώνες αγγλικών ομάδων σε ευρωπαικές διοργανώσεις.

*3. Η ουσιαστικά αποκλειστική ευθύνη της αστυνομίας για την τραγωδία του Hillsborough έχει επιβεβαιωθεί πλέον πλήρως έπειτα από σχετική πολυετή έρευνα ανεξάρτητης επιτροπής, το πόρισμα της οποίας δημοσιοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2012. Αλλά ακόμη και αμέσως μετά την τραγωδία υπήρχαν στοιχεία και ενδείξεις για την ευθύνη της αστυνομίας σε διάφορα σημεία του «Προσωρινού Πορίσματος» («Interim Report») της ανεξάρτητης επιτροπής Taylor το 1989. Εκείνο που συνέβη στην πραγματικότητα στο Sheffield ήταν πως η αστυνομία, επηρεασμένη από το κλίμα περί χούλιγκαν, αντιμετώπισε τους οπαδούς σαν μια αγέλη ζώων. Αντί να τους βοηθήσει να γλιτώσουν από ασφυξία τους έκλεινε τις διεξόδους διαφυγής.

*4. Χαρακτηριστική της στάσης της αυτής ήταν η απάντηση που έδωσε σε ερώτηση δημοσιογράφου την 16/7/1986 κατά την διάρκεια συνέντευξης τύπου έξω από την πρωθυπουργική κατοικία, με θέμα τον ποδοσφαιρικό χουλιγκανισμό. Η ερώτηση αναφερόταν στο θάνατο ενός νέου σε εκτός γηπέδων συμπλοκή χούλιγκανς τριών ομάδων (Huddersfield, Leeds, Bradford) και ζητούσε σχολιασμό από την πρωθυπουργό:

Η απάντηση της Θάτσερ (πηγή: Margaret Thatcher Foundation) ήταν επί λέξει η εξής: «I think that must be a matter for the police, and, as you know, once it is a matter for the police we cannot comment. We would like to say how much we admire the work that the police do».

Με άλλα λόγια η Thatcher δεν μπήκε καν στον κόπο να εκφράσει μια έστω «συμβατική» και «υποκριτική» θλίψη για τον νεκρό νέο ή για το περιστατικό γενικότερα ή να υποσχεθεί κάποια μέτρα προς αποτροπή παρόμοιων επεισοδιακών καταστάσεων και συγκρούσεων μακριά από τα γήπεδα. Το μόνο που έκανε ήταν να αρπάξει την ευκαιρία για να επαινέσει αστυνομία την ίδια ώρα μάλιστα που η τελευταία είχε σταθεί ανίκανη να αποτρέψει τον φόνο.

*5.Υπενθυμίζουμε την περίφημη δήλωση που είχε κάνει σε συνέντευξη της την 31/10/1987: «There is no such thing as society. There are individual men and women and there are families»