Η αριστερά ανάμεσα στον κοινωνικό μεταρρυθμισμό και την κοινωνική χειραφέτηση, του Θανάση Αλεξίου

p1 {font-family:Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif;font-size:12px;margin-left:8px;margin-right:8px;margin-top:4px;margin-bottom:4px;text-align:justify;}
του Θανάσης Αλεξίου, Καθηγητή Κοινωνιολογίας/Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Η εντυπωσιακή αύξηση του ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ στις εκλογές της 6ης Μαΐου 2012, επαναφέρει ερωτήματα που αφορούν τόσο τον προγραμματικό λόγο όσο και τη στρατηγική των κομμάτων της αριστεράς. Να υπενθυμίσουμε εδώ ότι η αριστερά έχει ταυτιστεί τόσο με τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (σοσιαλδημοκράτες) όσο και με την κοινωνική επανάσταση (κομμουνιστές). Ενώ η σοσιαλδημοκρατία θεωρούσε ότι το αστικό-καπιταλιστικό σύστημα μπορούσε να εξανθρωπιστεί χωρίς επανάσταση, οι κομμουνιστές θεωρούσαν ότι η κοινωνική χειραφέτηση της εργατικής τάξης (ως καθολικής τάξης), προϋπόθετε την ανατροπή των κοινωνικών σχέσεων παραγωγής. Παρόλα αυτά το ταξικό διακύβευμα, με την έννοια του κοινωνικού ελέγχου στα μέσα παραγωγής, είτε έμμεσα (σφαίρα κυκλοφορίας), είτε άμεσα (σφαίρα παραγωγής), υπήρχε πάντα στην προγραμματική ατζέντα της αριστεράς. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το πρόγραμμα του αγγλικού Εργατικού Κόμματος, το οποίο έως την μετάλλαξή του σε Νέους Εργατικούς (1997), είχε ως στρατηγικό στόχο την κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής.
Βεβαίως από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν η R. Luxemburg ασκούσε κριτική στον κεντρισμό (ισορροπισμό) της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας (S.P.D), ετίθετο το ζήτημα για το πώς οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις θα συνδεθούν με την κοινωνική επανάσταση και την κατάργηση των εκμεταλλευτικών σχέσεων, χωρίς το εργατικό κόμμα να ενσωματωθεί στο αστικό σύστημα σχέσεων. Εντούτοις η ανάπτυξη του «βιομηχανικού καπιταλισμού» με την συνακόλουθη αναδιάρθρωση της εργασιακής διαδικασίας διαμόρφωνε στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικά χώρες της Ευρώπης και της Β. Αμερικής τους όρους για την εμφάνιση πλατιών στρωμάτων ειδικευμένων εργατών και την επικράτηση της σοσιαλδημοκρατίας. Το φαινόμενο της «εργατικής αριστοκρατίας» εδώ έχει την κοινωνική του βάση. Αντίθετα σε χώρες όπου κυριαρχούσε η εκτατική εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης και η καπιταλιστική ανάπτυξη δεν υπερέβαινε ημιβιομηχανικές μορφές παραγωγής, εμφανίζεται μια σχετικά ανομοιογενής εργατική τάξη, στη σύνθεση της οποίας κυριαρχούσαν οι ανειδίκευτοι εργάτες ενώ σε κάποιους κλάδους με χαμηλό βαθμό μηχανοποίησης (κλωστοϋφαντουργία, βιομηχανία καπνού και οικοδομής) όπου επικρατούσε η «δουλειά του μάστορα», κυριάρχησαν σχετικά ενωρίς ισχυρά κομμουνιστικά κόμματα (Ρωσία, Βαλκάνια, Ισπανία κ.ά.).
Εντούτοις η μετάβαση «στην κοινωνία των υπηρεσιών» (δεκαετίες του ’50 και ΄60 του 2ου αί.) είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της βιομηχανικής εργατικής τάξης, από τη μια, και τη διεύρυνση των νέων μεσαίων στρωμάτων (με εκπαιδευτικό και πολιτισμικό κεφάλαιο), από την άλλη. Ουσιαστικά η εξέλιξη αυτή διαμόρφωνε νέα δεδομένα στο επίπεδο της πολιτικής εκπροσώπησης που εγκαλούσε πρώτα απ’ όλα την σοσιαλδημοκρατία. Στην προσπάθειά της να εκφράσουν πολιτικά τα νέα μεσ