"ΑΣΦΑΙΡΗ" Η ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΤΟΚΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ρεπορτάζ : Γ. Παπαϊωάννου, Α. Μάρκου
(από το Βήμα της Κυριακής)
Μία ακόμη προσπάθεια τόνωσης της ευρωπαϊκής οικονομίας ξεκίνησε την περασμένη εβδομάδα με την τέταρτη τους τελευταίους 18 μήνες μείωση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) του βασικού επιτοκίου του ευρώ, το...

οποίο πλέον βρίσκεται στο ιστορικό χαμηλό του 0,50%. Οι αρνητικοί ρυθμοί ανάπτυξης και η μείωση του πληθωρισμού στην ευρωζώνη έστειλαν σαφές μήνυμα στον επικεφαλής της νομισματικής πολιτικής Μάριο Ντράγκι για ανάληψη δράσης προς την κατεύθυνση στήριξης της αγοράς με φθηνό χρήμα. Πρόκειται για την τρίτη περικοπή επιτοκίων που αποφασίζεται μετά την ανάληψη των καθηκόντων του στο τέλος του 2011.

Πόσο αποτελεσματική όμως μπορεί να είναι μια τέτοια κίνηση; «Με πέντε χώρες της ευρωζώνης σε καθεστώς μνημονίου και υπό την απειλή αποκλεισμού της Ιταλίας από τις αγορές, το πιο πιθανό είναι και αυτή τη φορά η χρήση του εργαλείου των επιτοκίων να αποδειχθεί αναποτελεσματική» υπογραμμίζει χαρακτηριστικά οικονομολόγος στο Τμήμα Αναλύσεων μεγάλης τράπεζας. Σύμφωνα με τον ίδιο, οι αποφάσεις αυτές επιδρούν θετικά μόνο στις οικονομίες της Κεντρικής Ευρώπης καθώς οι τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή αποκτούν πρόσβαση σε ακόμη πιο φθηνά δανεικά με τα οποία χρηματοδοτούν νοικοκυριά και επιχειρήσεις.

Η κατάσταση στην περιφέρεια είναι τελείως διαφορετική. Η περίπτωση της Ελλάδας είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί σε όλον τον ευρωπαϊκό Νότο, όπου η πορεία του μέσου κόστους δανεισμού καταδεικνύει την αποτυχία της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ. Για παράδειγμα, στην ελληνική αγορά στις χορηγήσεις προς τις επιχειρήσεις το ετήσιο κόστος χρηματοδότησης από το 4,63% πριν από τρία χρόνια σκαρφάλωσε ως και το 6,32% μέσα στο 2012, για να αποκλιμακωθεί στο 5,86% το 2013. Από την άλλη πλευρά, το μέσο επιτόκιο των δανείων προς νοικοκυριά από το 6,10% τον Ιούνιο του 2010, λίγο μετά την ένταξη της Ελλάδας στο μνημόνιο, έπεσε οριακά στο 5,54% τον περασμένο Φεβρουάριο.

Την ίδια στιγμή στη Γερμανία νοικοκυριά, επιχειρήσεις και επαγγελματίες δανείζονται 50% φθηνότερα σε σχέση με τη χώρα μας. Για παράδειγμα, το μέσο επιτόκιο των επιχειρηματικών δανείων δεν ξεπερνά το 3,3%, ενώ ακόμη και στην καταναλωτική πίστη το κόστος διαμορφώνεται λίγο πάνω από το 5%. «Δεν είναι μόνο τα χαμηλότερα επιτόκια που κάνουν τη διαφορά» σημειώνει τραπεζικό στέλεχος. Οπως εξηγεί σχετικά, στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης οι τράπεζες διαθέτουν τη ρευστότητα για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση για χρήμα, ενώ λειτουργούν και σε ένα πιο σταθερό μακροοικονομικό περιβάλλον χαμηλότερων επισφαλειών.

Και φυσικά η σύγκριση δεν αφορά μόνο την Ελλάδα με τη Γερμανία. «Παραγωγικές επιχειρήσεις στην Ιταλία ή στη Γαλλία καλούνται να επιβιώσουν με επιτόκια που οι γερμανοί ανταγωνιστές τους πλήρωναν πριν από την κατάρρευση της Lehman Brothers και το ξέσπασμα της κρίσης, η οποία υποχρέωσε τις κεντρικές τράπεζες να ρίξουν κατακόρυφα τα επιτόκια διεθνώς» επισημαίνουν οι ίδιες πηγές. Δηλαδή, με άλλα λόγια, δεν έχουν επωφεληθεί το παραμικρό από τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής. Και το ερώτημα είναι: Πόσο μπορούν να αντέξουν στον ανταγωνισμό με τις γερμανικές και άλλες βορειοευρωπαϊκές επιχειρήσεις που απολαμβάνουν ιστορικά χαμηλά επιτόκια;

Τραπεζικά στέλεχη τονίζουν ότι η σημερινή δομή της Ενωσης έχει καταστήσει τη Φραγκφούρτη κεντρική τράπεζα των χωρών του πυρήνα της ευρωζώνης και όχι όλων των μελών της. Οι επιδράσεις της νομισματικής πολιτικής που ασκεί η Ευρωτράπεζα μετά το ξέσπασμα της κρίσης δεν διαχέονται σε όλες τις οικονομίες της περιοχής δίνοντας την εικόνα ενός ευρώ δύο ταχυτήτων. Από τη μία πλευρά τα κράτη με πρόσβαση στις αγορές απολαμβάνουν πολύ χαμηλά επιτόκια και από την άλλη στην περιφέρεια καταγράφεται άνοδος του κόστους δανεισμού, γεγονός που δυσχεραίνει την προσπάθειά τους για ανάκαμψη.

Σύμφωνα με τραπεζικούς κύκλους, η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ δεν έχει αντίκτυπο στις επιχειρήσεις του ευρωπαϊκού Νότου και ιδιαίτερα στις μικρότερες αν δεν συνοδεύεται και από άλλα πιο δυναμικά μέτρα, για παράδειγμα «βοηθώντας απευθείας τις μικρές επιχειρήσεις».

Πάντως, παρά τα προβλήματα αυτά, οι αγορές, εξαιτίας των ως τώρα κινήσεων των κεντρικών τραπεζών, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΚΤ, δείχνουν μεγαλύτερη διάθεση να χαλαρώσουν τις πιέσεις στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις του Νότου. Για παράδειγμα, παρά τα προβλήματα που αντιμετώπισε η Ιταλία μετά τις εκλογές του περασμένου Φεβρουαρίου στον σχηματισμό κυβέρνησης, οι αποδόσεις στα ιταλικά κρατικά ομόλογα υποχώρησαν. Μάλιστα μετά την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης οι αποδόσεις των 10ετών ομολόγων υποχώρησαν κάτω από το 4% για πρώτη φορά από τα τέλη του 2010. Αντίστοιχη είναι η πορεία των ισπανικών ομολόγων.

Η εξέλιξη αυτή αποδίδεται στην πολιτική της ευρωζώνης και της ΕΚΤ που έχει απομακρύνει τον συναλλαγματικό κίνδυνο, δηλαδή το ενδεχόμενο να διαλυθεί η ευρωζώνη ή κάποιες χώρες να αποχωρήσουν από το ευρώ και να επιστρέψουν στα εθνικά νομίσματα. Επίσης οι αγορές ποντάρουν στη χαλάρωση της πολιτικής λιτότητας ιδιαίτερα για τις μεγαλύτερες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου (Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία) και στα αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων που έχουν ήδη αρχίσει να φαίνονται στις χώρες του Νότου.

Αδύναμος κρίκος οι τράπεζες για την ανάπτυξη
Τα προβλήματα του χρηματοπιστωτικού τομέα εμποδίζουν τη ροή φθηνών κεφαλαίων προς την πραγματική οικονομία

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ευρωπαϊκό και το ελληνικό τραπεζικό σύστημα όχι μόνο λειτουργούν ανασταλτικά στο να «περάσει» η μείωση των επιτοκίων της ΕΚΤ στις επιχειρήσεις αλλά γενικότερα εμποδίζουν τη ροή κεφαλαίων προς την πραγματική οικονομία. Ωστόσο το φαινόμενο δεν είναι μόνο ευρωπαϊκό. Οπως προέκυψε στο 22ο ετήσιο συνέδριο προς τιμήν του οικονομολόγου Χάιμαν Μίνσκι που διοργάνωσε στα τέλη του περασμένου μήνα στη Νέα Υόρκη το Levy Institute με θέμα τη δημιουργία χρηματοπιστωτικής δομής για σταθερή και δίκαιη οικονομία, πέντε χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης το παγκόσμιο χρηματοπιστωιτκό σύστημα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προβλήματα που σχετίζονται με τη μη ικανοποιητική κεφαλαιακή διάρθρωσή του και τα οποία υπονομεύουν την αναπτυξιακή δυναμική του πλανήτη. Μάλιστα η προσπάθεια των κεντρικών τραπεζών, ιδιαίτερα σε ΗΠΑ και Ιαπωνία, να στηρίξουν τους αναιμικούς ρυθμούς ανάπτυξης τροφοδοτώντας τις τράπεζες με άφθονο και φθηνό χρήμα προκαλεί ανησυχίες για τη δημιουργία νέας φούσκας.

«Για το μεγαλύτερο τμήμα της Νότιας Ευρώπης ο μηχανισμός μετάδοσης, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρονται οι μειώσεις των βασικών επιτοκίων στην πραγματική οικονομία, έχει χαλάσει» επισημαίνει ο κ. Γ. Ζαββός, νομικός σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ειδικός στα θέματα της τραπεζικής ένωσης, ο οποίος συμμετείχε στο συνέδριο. Οπως εξηγεί, «το πρόβλημα της ευρωζώνης είναι δομικό. Δεν διαθέτει μια εποπτική αρχή που να ελέγχει όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα και να παρεμβαίνει όποτε αυτό κριθεί απαραίτητο». «Ως εκ τούτου» εξηγεί «οι τράπεζες ενσωματώνουν και τον κίνδυνο της χώρας στην οποία έχουν την έδρα τους». Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα πιστωτικά ιδρύματα του πυρήνα της ευρωζώνης να χρηματοδοτούν τους πελάτες τους με πολύ χαμηλά επιτόκια και στην περιφέρεια ο δανεισμός να είναι πανάκριβος λόγω της ταύτισης των τραπεζών με τα χρεοκοπημένα κράτη.

Για τον λόγο αυτόν θεωρείται απαραίτητο να προχωρήσει με ταχύτερους ρυθμούς η τραπεζική ενοποίηση. «Το γεγονός ότι ακόμη δεν υπάρχει ένας ενιαίος μηχανισμός διάσωσης πιστωτικών ιδρυμάτων και παροχής εγγυήσεων στις καταθέσεις για ολόκληρη την Ενωση οδηγεί στα ύψη το κόστος άντλησης ρευστότητας από τους καταθέτες στις αδύναμες δημοσιονομικά χώρες επιδρώντας αρνητικά στη χρηματοδότηση όλης της οικονομίας» τονίζει ο κ. Ζαββός. Ο ίδιος εκφράζει την άποψη ότι «η τραπεζική ένωση θα ενδυναμώσει την τραπεζική σταθερότητα σπάζοντας τον φαύλο κύκλο της σχέσης του τραπεζικού συστήματος με το κράτος». Ως εκ τούτου θεωρεί ότι «διευκολύνει τη δημοσιονομική ενοποίηση και την έκδοση ευρωομολόγου».

Ωστόσο, όπως σημείωσε στο συνέδριο ο ελληνοαμερικανός καθηγητής και επικεφαλής του Levy Intistute κ. Δ. Παπαδημητρίου, και σε χώρες όπου υπάρχει η κεντρική δομή όπως οι ΗΠΑ «το τραπεζικό σύστημα, κάτω από την πίεση που υφίσταται, εμφανίζεται αδύναμο να μεταφέρει στην πραγματική οικονομία τα οφέλη της πρωτοφανούς νομισματικής χαλάρωσης που εφαρμόζει η Fed». Αναφερόμενος στην επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα ο Τόμας Χένινγκ, αντιπρόεδρος του Ομοσπονδιακού Ταμείου Εγγύησης Καταθέσεων των ΗΠΑ (FDIC), επεσήμανε ότι θα πρέπει να υπάρξουν κρατικές παρεμβάσεις στην εποπτεία των αμερικανικών τραπεζών ώστε οι τράπεζες να μην επενδύουν σε συναλλαγές με μεγάλο ρίσκο (risk transactions), να ελεγχθεί το σκιώδες τραπεζικό σύστημα, η μείωση των επιτοκίων να μην περνάει στις τράπεζες με χαμηλή κεφαλαιακή επάρκεια ώστε να μην μπορούν να δανείζουν αν δεν έχουν ισχυρή κεφαλαιακή βάση και είναι ευάλωτες σε μια κρίση και να υπάρξει έλεγχος στα ομολογιακά δάνεια που χορηγούνται σήμερα στις ΗΠΑ με μεγάλη ευκολία.

Ορισμένοι μάλιστα όπως ο Νουριέλ Ρουμπινί θεωρούν ότι τα ομολογιακά θα είναι η επόμενη φούσκα. Ενδεικτικό της τάσης αποτελεί η έκδοση την περασμένη εβδομάδα ομολογιακού δανείου από την Αpple ύψους 17 δισ. δολαρίων, που είναι το μεγαλύτερο που έχει εκδοθεί ποτέ, για τη χρηματοδότηση προγράμματος επιστροφής κεφαλαίων στους μετόχους ύψους 100 δισ. ευρώ. Σημειώνεται ότι η εταιρεία έχει διαθέσιμα της τάξεως των 145 δισ. δολαρίων, τα περισσότερα από τα οποία διατηρεί στο εξωτερικό για φορολογικούς λόγους και προτίμησε να δανειστεί φθηνά από το να επαναπατρίσει κεφάλαια τα οποία θα είχαν υψηλή φορολογία.

Ποιοι κερδίζουν - ποιοι χάνουν
Τι αλλάζει στη λιανική αγορά μετά τη μείωση του επιτοκίου του ευρώ

Οφέλη κυρίως για τους δανειολήπτες που έχουν χρηματοδοτηθεί στο παρελθόν με προϊόντα κυμαινόμενου επιτοκίου δημιουργεί η μείωση του επιτοκίου του ευρώ κατά 0,25 της μονάδας, στο 0,50%. Από την άλλη πλευρά, οι περικοπές στα νέα δάνεια αναμένεται να είναι περιορισμένες, ενώ στις καταθέσεις εκτιμάται ότι δεν θα υπάρξει επίδραση. Οπως σημειώνει ο γενικός διευθυντής Λιανικής Τραπεζικής της Εθνικής Τράπεζας κ. Αν. Αθανασόπουλος, «η απόφαση της ΕΚΤ δεν θα επηρεάσει το σύνολο των προϊόντων στην εγχώρια τραπεζική αγορά».

Σύμφωνα με τον ίδιο, στα παλαιά δάνεια οι μεταβολές των μηνιαίων δόσεων θα εξαρτηθούν από το είδος του επιτοκίου με το οποίο είναι συνδεδεμένα. Ειδικότερα:

1. Στα προγράμματα που είναι συνδεδεμένα με το βασικό επιτόκιο του ευρώ το ετήσιο κόστος δανεισμού θα περιοριστεί από τον ερχόμενο μήνα κατά 0,25 της μονάδας.

2. Στα δάνεια με δείκτη αναφοράς τα διατραπεζικά επιτόκια Euribor δεν αναμένεται να υπάρξει σημαντική μεταβολή, καθώς αυτά έχουν ήδη προσαρμοστεί τις προηγούμενες εβδομάδες στα νέα δεδομένα, προεξοφλώντας την απόφαση της ΕΚΤ.

3. Στα προϊόντα με επιτόκια διοικητικώς καθοριζόμενα οι μεταβολές εξαρτώνται από τις συμβάσεις που έχουν υπογραφεί. Σε όσα δάνεια προβλέπεται ισόποση μεταβολή των επιτοκίων τους με τους ευρωπαϊκούς δείκτες αναφοράς θα υπάρξει άμεσα μείωση των δόσεων.

Στην πρώτη και στη δεύτερη προαναφερθείσα κατηγορία ανήκουν κυρίως στεγαστικά και επιχειρηματικά δάνεια, ενώ η τρίτη περίπτωση αφορά επαγγελματικά, καταναλωτικά δάνεια και πιστωτικές κάρτες.

Σε σχέση με τις νέες χορηγήσεις, ο κ. Αθανασόπουλος δεν αναμένει σημαντικές μεταβολές. «Με δεδομένο ότι το κόστος δανεισμού εξαρτάται στην πλειονότητα των δανείων από τα επιτόκια Euribor, τα οποία δεν θα μεταβληθούν, και ότι το περιθώριο κέρδους (spread) των τραπεζών δεν επηρεάζεται από την απόφαση της ΕΚΤ, εκτιμώ ότι δεν θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές» υπογραμμίζει ο ίδιος.

Οσον αφορά τις καταθέσεις, ο κ. Αθανασόπουλος σημειώνει ότι η διαμόρφωση των επιτοκίων δεν σχετίζεται στην ελληνική περίπτωση με τις αποφάσεις νομισματικής πολιτικής, αλλά με τις ανάγκες ρευστότητας των ελληνικών τραπεζών και τον κίνδυνο χώρας. Σύμφωνα με τον ίδιο, «στην Ελλάδα παρατηρείται το παράδοξο ότι όσοι έλαβαν τα προηγούμενα χρόνια στεγαστικό δάνειο πληρώνουν σήμερα χαμηλότερο επιτόκιο σε σχέση με το κόστος δανεισμού των τραπεζών από τους καταθέτες». Για παράδειγμα, πολλά δάνεια που δόθηκαν στο δεύτερο μισό της προηγούμενης δεκαετίας εξοφλούνται σήμερα με ετήσιο κόστος περί το 1,5% (Euribor + περιθώριο) και την ίδια στιγμή η μέση απόδοση των προθεσμιακών καταθέσεων κινείται σε επίπεδα υψηλότερα του 4%.

Εγγυημένη από το εξωτερικό η αύξηση της Alpha Bank
Προσέλκυση κεφαλαίων, παρά το δυσμενές επενδυτικό περιβάλλον

Παρά το δυσμενές επενδυτικό περιβάλλον για τη χώρα, τουλάχιστον δύο τράπεζες κατάφεραν να εξασφαλίσουν τα απαιτούμενο 10% για τη διατήρηση του ιδιωτικού τους χαρακτήρα, προσελκύοντας μάλιστα κεφάλαια και εγγυήσεις από το εξωτερικό.

Με τη χώρα να βρίσκεται αποκλεισμένη εδώ και τρία χρόνια από τις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίου, η Alpha Bank ανακοίνωσε την περασμένη εβδομάδα ότι έχει ήδη διασφαλίσει την κάλυψη του 10% της αύξησης κεφαλαίου από τέσσερις αναδόχους, τις διεθνείς τράπεζες JP Morgan, Citigroup, HSBC και Credit Agricole, και ως εκ τούτου δεν θα χρειαστεί να εκδώσει CoCos. Δηλαδή, σε περίπτωση που οι μέτοχοι της τράπεζας δεν καλύψουν την αύξηση, οι ανάδοχοι θα αναλάβουν να καταβάλουν τα κεφάλαια που λείπουν για τη συμπλήρωση των 457 εκατ. ευρώ που αντιστοιχούν στο 10% της αύξησης. Επιπλέον η τράπεζα έχει εξασφαλίσει τα 93 εκατ. ευρώ από στρατηγικούς επενδυτές με ιδιωτική τοποθέτηση, ενώ τα υπόλοιπα από τα 4,57 δισ. ευρώ της αύξησης θα καλυφθούν από το ΤΧΣ.

Είχε προηγηθεί η Τράπεζα Πειραιώς, η οποία έχει ήδη διασφαλίσει το 10%. Ειδικότερα, στο πλαίσιο των εξαγορών της Γενικής Τράπεζας και της Millennium Bank, έχει εξασφαλίσει από τη Societe Generale και την BCP 570 εκατ. ευρώ. Οι συνολικές ανάγκες της ανέρχονται σε 7,33 δισ. ευρώ, ενώ υπάρχει η δυνατότητα έκδοσης CoCos ως 2 δισ. ευρώ, που μπορούν να ρίξουν τον πήχη της ιδιωτικής συμμετοχής ως και τα 533 εκατ. ευρώ. Ως εκ τούτου κεντρικός στόχος της διοίκησης του ομίλου αποτελεί η συγκέντρωση τουλάχιστον 733 εκατ. ευρώ η οποία θα επιτρέψει τη μη έκδοση μετατρέψιμων ομολογιών. Η έγκριση του ενημερωτικού δελτίου της αύξησης αναμένεται στις 20 Μαΐου, ενώ η διαπραγμάτευση των δικαιωμάτων θα διαρκέσει δύο εβδομάδες. Αρα η αύξηση θα ολοκληρωθεί στις αρχές Ιουνίου.

Κοντά στην επίτευξη του στόχου για τη συγκέντρωση των 791 εκατ. ευρώ με βάση τις δεσμεύσεις για συμμετοχή στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εμφανίζεται να βρίσκεται και η Εθνική Τράπεζα. Ωστόσο η τελική έκβαση της προσπάθειας που καταβάλλει η διοίκηση της τράπεζας θα κριθεί τις επόμενες ημέρες. Σύμφωνα με πληροφορίες, το ενημερωτικό δελτίο της αύξησης θα εγκριθεί από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ως τα μέσα Μαΐου και το αργότερο ως και το πρώτο πενθήμερο του Ιουνίου η αύξηση θα έχει ολοκληρωθεί.

Και οι τρεις όμιλοι έχουν εξασφαλίσει τις απαραίτητες εγκρίσεις από τις γενικές συνελεύσεις των μετόχων τους και επιθυμούν να ολοκληρώσουν με όσο το δυνατόν καλύτερο τρόπο το σχέδιο της κεφαλαιακής ενίσχυσής τους, με το βλέμμα των διοικήσεών τους να βρίσκεται πάντα στραμμένο στην επόμενη ημέρα.

«Οι ελληνικές τράπεζες καλούνται να τρέξουν σε έναν μαραθώνιο και ακόμη βρίσκονται στην αρχή της διαδρομής» τονίζει έμπειρος τραπεζίτης θέλοντας να τονίσει τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσουν τα επόμενα χρόνια τα πιστωτικά ιδρύματα.

«Η αύξηση της αξίας για τους μετόχους περνά μέσα από την όσο το δυνατόν γρηγορότερη επιστροφή στην κερδοφορία» σημειώνει σχετικά χρηματιστηριακός αναλυτής, ο οποίος τονίζει ότι στην προσπάθεια αυτή σημαντικό ρόλο θα παίξει η δυνατότητα κάλυψης του συνόλου των κεφαλαιακών αναγκών στην παρούσα φάση μόνο με κοινές μετοχές και όχι με ομολογίες, οι οποίες συνεπάγονται σημαντική αύξηση των εξόδων για τόκους λόγω του υψηλού ετήσιου κουπονιού τους.