Ποιός “Πατέρας”; Μήπως τα δάχτυλα του πατέρα; 2 χαμένες ώρες…

Ο «Πατέρας» (1887) του Στρίντμπεργκ δεν μου αρέσει ως έργο, ίσως το θεωρώ πολύ μισογυνικό και πολύ “παλαιό”. Αντιθέτως, θεωρώ αριστούργημα το «Δεσποινίς Τζουλί», το οποίο γράφτηκε τον επόμενο χρόνο. Και τα δυο αυτά έργα (μαζί με πολλά άλλα) συγκαταλέγονται στην πρώτη του συγγραφική περίοδο (μέχρι το 1901), η οποία χαρακτηρίζεται από τη «μάχη των φύλων».

Από την Ηρώ Μητρούτσικου

Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ:
Ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849-1912) ήταν πολυγραφότατος Σουηδός συγγραφέας και δραματουργός, πατέρας του σύγχρονου θεάτρου. Δύσκολη παιδική ηλικία, παράφορη φύση, αστάθεια, οργισμένος

Ποτέ δεν κατάφερε να ξεπεράσει το ότι ήταν ο «γιος της δούλας». Η μητέρα του ήταν υπηρέτρια και έμεινε έγκυος από τον γιο της οικογένειας, ο οποίος με την σειρά του την παντρεύτηκε. Αυτό δεν κατάφερε να το αποδεχτεί ποτέ ο Αύγουστος. Τα άσχημα βιώματα από τις γυναικείες φιγούρες συνεχίστηκαν με τον θάνατο της μητέρας του (από φυματίωση στα δεκατρία του χρόνια). Τότε ο πατέρας του παντρεύτηκε πάλι την υπηρέτρια, την γκουβερνάντα τους, η οποία άρχισε να φέρεται άσχημα στα παιδιά του. Τέλος οι τρεις αποτυχημένοι γάμοι του καθόρισαν τον χαρακτήρα και τη γραφή του.

Η σκέψη του, επηρεασμένη από τον Kierkegaard, τον Nietzsche, τον Rousseau και τον Fourier, τον οδηγεί πέραν του ρομαντισμού, στον αθεϊσμό και τον μυστικισμό. Δεινός ερμηνευτής της συμπεριφοράς των ανθρώπων και των μυστηρίων του υποσυνείδητου, έχει γράψει από σκληρό νατουραλισμό, μέχρι αέρινο συμβολισμό. Καταγγέλλει τον θρίαμβο της βίας στις διαπροσωπικές σχέσεις και την αδυναμία επικοινωνίας του ενός με τον άλλο, όσο και του ενός με τους πολλούς, έχοντας ο ίδιος φτάσει στα πρόθυρα της τρέλλας, ύστερα από τις οδυνηρές αποτυχίες των τριών γάμων του. Μόνο η τρίτη περίοδος γραφής του (από το 1907) είναι, πια, ήρεμη και ουμανιστική.

Ο ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ:
Ο ευρηματικότατος Γρηγόρης Χατζάκης (ουδεμία σχέση με τον Σωτήρη) έγινε γνωστός με την δεύτερή του δουλειά, το 2005, όταν σκηνοθέτησε μια θεατρική μεταφορά της ταινίας «Τα Φτερά του Έρωτα» του Βιμ Βέντερς. Δεν επρόκειτο για συνηθισμένο θέατρο, αλλά για μια κινούμενη παράσταση μέσα σε ένα λεωφορείο του Ο.Α.Σ.Α.
Αν και πολύ νέος (γενν. 1982) έχει αρκετές σκηνοθεσίες στο ενεργητικό του (“Είσαι ένα Κτήνος Βίσκοβιτς”, “Τo Άγνωστο Αριστούργημα” μέσα στο μουσείο Μπενάκη, “La Jetée ή Πού ήταν τελικά οι 12 Πίθηκοι;”, “Η Ξενάγηση-12 ζωγραφιές του Σπύρου Βασιλείου”, “Ο Πουπουλένιος”, “PR”,”Ο ευτυχισμένος πρίγκιπας” “Χάνσελ και Γκρέτελ, η εποχή των Γουρουνιών”, “ Ψυχώ/σεις” από την ταινία Ψυχώ, «Ο κύριος Πέτερ», “38.43 μ.μ” μια περιπλάνηση ιστορικό κέντρο της πόλης, “Βλαμμένη ”, “Προς κατεδάφιση” του Τ.Ουίλλιαμς, παίχτηκε πάνω στις ράγες του τρένου στην οδό Κωνσταντινουπόλεως, “Κάσπαρ Χάουζερ: Η ιστορία ενός ανθρώπου”, “Rebeecca” πάλι από την ταινία του Χίτσκοκ, “Χορευτική πανούκλα”, “Τέρατα”, “Το ατελείωτο βασίλειο”). Είναι αξιοθαύμαστη τόση παραγωγή, αλλά δυστυχώς, δεν είναι όλες οι παραστάσεις του αξιοθαύμαστες.
Χωρίς να έχω δει το σύνολο, έχω παρακολουθήσει υπέροχες δουλειές του, αλλά και μετριότατες. Όλες χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη, απ΄ όσο πρέπει, διάρκεια, πράγμα που κουράζει τον θεατή (και είμαι ένας θεατής με αντοχές…). Μεγαλύτερο, όμως, φιάσκο από τον «Πατέρα» στο “104” δεν είχα ξαναδεί.

Ο “Πατέρας” κατά Γρ.Χατζάκη:

Η σκηνή φωτίζεται, οι ηθοποιοί είναι ακίνητοι, γύρω από ένα -ενδιαφέρον σκηνογραφικά- τραπέζι και για πολύ ώρα ακούμε από ένα ραδιόφωνο το κείμενο του έργου ηχογραφημένο! Δεν καταλαβαίνουμε αν βλέπουμε μια οικογένεια που ακούει Ραδιοφωνικό θέατρο ή κάτι άλλο. Κάποια στιγμή, χωρίς εμφανή αιτία, οι τέσσερις ηθοποιοί που βρίσκονται γύρω από το τραπέζι αρχίζουν να παίζουν ένα κομμάτι του έργου. Εισάγεται στην παρέα και η κόρη του ζευγαριού, η οποία συμπεριφέρεται λες και έχει κάποιο πρόβλημα (παρότι πρόκειται για μια φυσιολογική έφηβη και μάλιστα ο Στρίντμπεργκ παρέθεσε τη συνέχεια της ζωής της στο έργο του «Σύντροφοι»).

Η υποκριτική των δύο ηθοποιών είναι κάκιστη. Στην αρχή αναρωτιόσουν αν το κάνουν επίτηδες, αλλά δεν δηλώθηκε κάτι τέτοιο, ούτε υπήρχε λόγος τη στιγμή που η υποκριτική του Γρ.Χατζάκη και, κυρίως, της ικανότατης Κλεοπάτρα Τολόγκου ήταν αξιοπρεπέστατες.

Και ξαφνικά, σε ένα μονόλογο του Πατέρα, ο Γιάννης Παπαϊωάννου κομπιάζει και εγκαταλείπει τη σκηνή, σαν να του προέκυψε κάποιο σοβαρό πρόβλημα. Ακούγονται θόρυβοι από τα παρασκήνια και σύσσωμος ο θίασος τρέχει να δει τί συμβαίνει. Η σκηνή μένει εντελώς άδεια για μεγάλο χρόνο και προς στιγμήν αναρωτιέσαι αν αυτό είναι σκηνοθετημένο ή όχι. Έξυπνο, αλλά μετά από αυτό ακολουθεί ένα μεγαλύτερο φιάσκο, το δεύτερο και ατελείωτο μέρος της παράστασης!

Στην προσπάθειά του να διαλύσει ένα συντηρητικότατο κείμενο, έχασε κάθε επαφή με το κοινό του.
Οι ηθοποιοί ξαναβγαίνουν και λένε τα δικά τους (σε κείμενο Γρ.Χατζάκη, Β.Στρατηγάκου), ο Βαγγέλης Στρατηγάκος εμφανίζεται ως ο ίδιος ο Στρίντμπεργκ (!), για να σώσει το έργο του, και σε ένα ρεσιτάλ υποκριτικής απαγγέλλει το κείμενο του «Πατέρα» στο πρωτότυπο, δηλ. στα Σουηδικά! Καλά ως εδώ αλλά για πόσο; Όπως οι ηθοποιοί, έτσι και οι θεατές δεν καταλαβαίνουν λέξη, οπότε καλούν μια μεταφράστρια (Βαλέρια Χριστοδουλίδου), η οποία, όμως, είναι μεταφράστρια για κωφάλαλους και μεταφράζει τα Σουηδικά στη νοηματική. Έτσι αναγκάζονται να φέρουν και δεύτερη μεταφράστρια, να εξηγεί την νοηματική.

Η όλη ιδέα φαίνεται αστεία και καλή. Δυστυχώς, όμως, το κείμενο που υπογράφουν οι δυο συντελεστές, όχι μόνο δεν δικαιολογεί κάτι, αλλά δεν πηγαίνει και παραπέρα. Η σκηνοθεσία του Χατζάκη, ως συνήθως, δεν μπορεί να κόψει τα περιττά και έτσι ξεκινάει ο Γολγοθάς των θεατών, οι οποίοι θέλουν να εγκαταλείψουν την αίθουσα γιατί βαριούνται αφόρητα, καθώς δεν καταλαβαίνουν ούτε τί γίνεται, ούτε γιατί γίνεται ό,τι γίνεται επί σκηνής. Πότε-πότε ακούγεται κάποια πετυχημένη ατάκα, για να σκάσει λίγο το χειλάκι μας, και μετά ξαναπέφτουν σε ένα ανούσιο, προσωπικό τους παραλήρημα, το οποίο δεν αφορά τους “απ΄έξω”… Δικά τους, εσωτερικά γκανκγς, τα οποία ουδέποτε λειτούργησαν στον θεατή.

Ο Στρίντμπεργκ σε μια γωνία μιλάει ασταμάτητα Σουηδικά, εκτός από τη στιγμή που θα κατουρήσει τη σκηνή και τους τοίχους, έτσι χωρίς λόγο, η κόρη (με κοτσιδάκια και συμπεριφορά χαζού ή κακομαθημένου), φερέλπις ζωγράφος στο πρω+τότυπο, μιλάει όλη την ώρα για δάχτυλα, χωρίς να ξέρεις γιατί, ενώ η εξαίρετη ηθοποιός Κατερίνα Ζιώγου, αφού τελειώσει με την μετάφραση, κάνει έναν Κιτσοπουλικό μονόλογο άνευ λόγου και αίτιας. Μετά από αρκετή ώρα εγκατέλειψα την προσπάθεια να παρακολουθήσω κι αν δεν παρευρισκόμασταν μόνο οχτώ θεατές, θα είχα εγκαταλείψει και την αίθουσα. Ο σκηνοθέτης αναφέρει: “ο Στρίντμπεργκ χρησιμοποιεί μια οικογένεια για να μιλήσει για ένα κοινωνικό φαινόμενο. Το θέμα της απομάκρυνσης από κάποιες αξίες, οι οποίες δεν έχουν να κάνουν τόσο με ηθική, αλλά με στοιχεία που υπάρχουν κρυμμένα μέσα μας και τα απωθούμε και τα καλύπτουμε με άλλα πράγματα. Θέλει να εστιάσει σε αυτά τα σχεδόν ενστικτώδη στοιχεία, που απωθούμε συνεχώς διαπροσωπικά και κοινωνικά”.

Όμως, σε αυτή την περφόρμανς, την οποία μας παρουσίασε ο εν λόγω δημιουργός, δεν είδαμε ούτε το έργο, αλλά ούτε και τους προβληματισμούς του σκηνοθέτη για αυτό που αναφέρει παραπάνω.
Πρόκειται για δυο ώρες χαμένες (ούτε καν 100΄, όπως αναφέρει το δελτίο τύπου, 120’ άνευ ουσίας και νοήματος) όπου, φυσικά, δεν παρασταίνεται ούτε το κείμενο έστω παραλλαγμένο· απλά παρακολουθείς -όσο μπορείς- ηθοποιούς να παραληρούν… Και αναρωτιέσαι, εντάξει ο σκηνοθέτης είναι δημιούργημά του, οι υπόλοιποι ηθοποιοί -και ειδικά οι μεγαλύτερης ηλικίας- δεν συνειδητοποιούν τί (δεν) κάνουν; Είμαι ανοιχτή σε πειραματισμούς, αλλά θεωρώ ανέντιμο κάποιος να χρησιμοποιεί αυτούσιο τον τίτλο του έργου, όταν δεν παρουσιάζει το ίδιο το έργο. Γιατί σε εμάς παρουσιαστήκαν (όπως παρουσιαστήκαν) μόνο κάποιες πρώτες σκηνές, μετά είδαμε ένα devised ακαταλαβίστικο θέαμα…

Ο Χατζάκης δεν άλλαξε τον τίτλο (κάτι που, ωστόσο, έχει κάνει πολλές φορές στο παρελθόν) για να μην προϊδεάσει τον θεατή, ότι θα συμβεί κάτι διαφορετικό! Στο κοινό υπήρχαν δυο μεσήλικα ζευγάρια, τα οποία μπορεί να το επέλεξαν για να δούνε ένα κλασσικό αριστούργημα σε μοντέρνο, ίσως, ανέβασμα. Δεν θα αποτελούσε έκπληξη να διαβάζαμε, κάποια στιγμή, στις εφημερίδες: «Ηλικιωμένος επιτέθηκε με την ομπρέλα του σε ηθοποιούς, κατά την διάρκεια παράστασης, απαιτώντας τα λεφτά του πίσω, λόγω παραπλάνησης»!!!

Το (πραγματικό) έργο του Στρίντμπεργκ προχωρά πλάι-πλάι με τις αρχαίες τραγωδίες. Πρόκειται για μια θανάσιμη αναμέτρηση ανάμεσα σε έναν στρατιωτικό και σεβαστό επιστήμονα και τη σύζυγό του, η οποία, τελικά, σαν μια σύγχρονη Κλυνταιμνήστρα, αναλαμβάνει τα ηνία, καθαιρώντας τους παγιωμένους θεσμούς. Μιλά για την πάλη ανάμεσα στη μητριαρχία και το πατριαρχικό καθεστώς, για τον αιώνιο πόλεμο των δύο φύλων, την λογική και τον ορθό λόγο με επιχειρήματα, τα οποία συμβολίζει ο άντρας (Ίλαρχος) (ο οποίος στο τέλος οδηγείται στην παραφροσύνη) και τα συναισθήματα, το οποία συμβολίζει η γυναίκα (Λάουρα), καθώς και την εξουσία που αυτή έχει να φέρνει στον κόσμο τα παιδιά.

Όλα αυτά δεν θα τα δείτε ποτέ στην παράσταση, ούτε καν με άλλη μορφή ή με διαφορετικά λόγια από αυτά του κειμένου, ούτε ως κεντρική ιδέα. Μετά από δυο φρικτές ώρες, όλοι πέφτουν στο πάτωμα (ο σκηνοθέτης και με εμφανή σωματική δυσκινησία), ενώ ο Στρίντμπεργκ συνεχίζει το τροπάρι του στα Σουηδικά.
Θεός φυλάξει από τέτοιες παραστάσεις, οι οποίες διώχνουν τον κόσμο από το θέατρο…

Τα επόμενα σχέδια του σκηνοθέτη:
Για φέτος, παρακαλώ, ο Γρ. Χατζάκης θα σκηνοθετήσει, επίσης:
τα «Σονέτα» του Σαίξπηρ σε μια περιπατητική παράσταση, όπου το κοινό θα χωρίζεται σε δύο γκρουπ και το καθένα θα ακολουθεί τον έναν από τους δύο ηθοποιούς,
και το «Η μηχανή Άμλετ» του Χάινερ Μύλλερ, όπου στον μονόλογο θα πρωταγωνιστήσει ο ηθοποιός Βαγγέλης Στρατηγάκος μεθυσμένος πραγματικά! Ασχολίαστο.

Στην Αθήνα παίζονται αριστουργηματικές παραστάσεις.
Καθώς η ομάδα “Ιδέα” έφυγε σε περιοδεία, προτείνω δυο άλλους νεανικούς θιάσους, οι οποίοι παρουσιάζουν τα έργα: «Μπιλ & Λου» και «Οικογένεια Μπες-Βγες».

Προτεινόμενες παραστάσεις που έχουμε δει:

«Κόλχαας” του Κλάιστ «Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων» Τρίτες
«Οικογένεια Μπες-Βγες» 104 Δευτ-Τρ
«Σύντροφοι?» του Στρίντμπεργκ Τόπος Αλλού ΠΣΚ
«Παράσιτα», «Δάνειο» Θέατρο του Ν.Κόσμου
«Ρίζες» (ελεύθερη συνεισφορά) dancingschool Σάββατα
«Σταματία,το γένος Αργυροπούλου» Θέατρο του Ν.Κόσμου Τετ.-Κυρ
“Αγαπητή Ελένα” Επί Κολωνώ Πεμπ- Κυρ
“Intimate” 14η Μέρα ΣΚ 9.30
“Η Μεγάλη Χίμαιρα” Πορεία Τετ-Κυρ
“Αυγά Μαύρα” Θεατρική Σκηνή Τετ-Κυρ
“Οι 12 ένορκοι” Αλκμήνη Πεμπ- Κυρ
«Τα ραδίκια ανάποδα» Ηβη Τρίτες
«Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου» Χώρα ΠΣΚ
«9:05 (εννέα και πέντε)» Διάνα Πεμπ-Κυρ
«Ακαταμάχητοι λεβέντες» Αλκμήνη Κυρ. 9.30
«Χορός του Θανάτου» Εμπορικόν Τετ-Κυρ.
«Άγριος Σπόρος» Επί Κολωνώ Τετάρτες
«Μπιλ & Λου» Skrow ΠΣΚ
«Το παιχνίδι των Κράουζερ» (ελ.συνεισφορά) Φάμπρικα ΣΚ
«Interview» (ελευ.συνεισφορά) Φάμπρικα Παρασκευές
«Καταλόγια» Vault Κυριακές
«Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή…» Τέχνης-Φρυνίχου Δευτ-Τρ
«Μια υπέροχη Κυριακή» Φούρνος Δευτ-Τρ
«ο Φίλιπ Γκλας αγοράζει μια φρατζόλα…» 104 Δευτ-Τρ
«About sex» 104 ΠΣΚ
«Jack the Rimper» Φούρνος (Π)ΣΚ
«Συμβολαιογράφος» Τζένη Καρέζη ΣΚ 6.00
«Frida’s pornografy» Από Μηχανής Κυριακές 7
«Με το ίδιο μέτρο» Από Μηχανής Δευτ-Τρ 10
«Το εσώβρακον του Αγ.Γρύφωνος» Τρένο στο Ρουφ Πέμπτες