Η Ευθύνη προς το κοινό

Η ξενομανία των Ελλήνων (υπάρχει ακόμα;) και η (μη) μεταδοτικότητα των ομιλητών…

Μεγάλωσα τη δεκαετία του 1980, όταν δηλαδή ήταν δεδομένο ότι όλα τα παιδιά στην τρίτη δημοτικού αρχίζουν αγγλικά. Αν και με μητέρα καθηγήτρια αγγλικών, αυτό δεν ήταν αυτονόητο για την δικιά μου οικογένεια!

Από την Ηρώ Μητρούτσικου

Ζούμε σε μια χώρα που οτιδήποτε ξένο θεωρούνταν “in” και “chic”, ήδη από την δεκαετία του ’70 μέχρι πριν λίγα χρόνια. Τα μόνα μαγαζιά που είχαν Ελληνικό όνομα, μέχρι σχετικά πρόσφατα, ήταν οι ταβέρνες, καθότι πουλούσαν αποκλειστικά Ελληνικό, παραδοσιακό φαγητό…

Ποιό

άλλο μαγαζί είχε στην ταμπέλα του Ελληνικό όνομα; Τα «Νεωτερισμοί η Μαρία» έγιναν «Mary» και όσο περνούσαν τα χρόνια αποκτούσαν όλο και πιο ευφάνταστα ονόματα. Όμορφο, δεν λέω, αλλά…

Το ίδιο έγινε και με τα εστιατόρια, τα καφέ, τα προϊόντα, τα ονόματα των κατοικιδίων μας, τους τίτλους των περιοδικών κτλ. Οτιδήποτε θύμιζε Ελλάδα (ή ακόμα χειρότερα επαρχία), απλά, δεν είχε στον ήλιο μοίρα!!!

Πρόσφατα, άρχισε η στροφή προς Ελληνικά ονόματα, Ελληνικά προϊόντα, παραδοσιακά προϊόντα από το χωριό, δείγμα και της αφύπνισης της οικολογικής συνείδησης, αλλά, ίσως, και της καθημερινής χρήσης του ίντερνετ.

Αφορμή γι’αυτό το άρθρο στάθηκε η εμπειρία μου σε πρόσφατη ημερίδα. Αν και είμαι άτομο με μεγάλες αντοχές, ειδικά όταν πρόκειται για θέατρο, οι ημερίδες είναι λίγο κουραστικές. Όταν δεν σε ικανοποιούν είναι αρκετά κουραστικές· όταν οι ομιλητές μιλάνε χωρίς να απευθύνονται στο ακροατήριο είναι πολύ κουραστικές· αλλά όταν είναι και στα αγγλικά, τί χειρότερο θα μπορούσε να συμβεί; Μόνο να μην σε ενδιαφέρει το αντικείμενο…

Τί σχέση, όμως, έχει η ξενομανία του Έλληνα, που προανέφερα, με μια ημερίδα για τις «Παραστατικές Τέχνες σε ανοιχτούς χώρους»;

Δυστυχώς, συνήθως, οι ομιλητές δεν είναι άνθρωποι της σκηνικής πράξης για να έχουν καλή απεύθυνση στο ακροατήριο (αν και αυτό θα έπρεπε να το έχει κάθε άνθρωπος που θέλει να μεταδώσει κάτι σε κάποιον, από μια απλή πρόταση έως ένα παραμύθι…).

Αγαπημένη δασκάλα στη θεατρολογία ανέβηκε στο βήμα και διάβασε ένα πολύ επιστημονικό κείμενο (αν και σκηνογράφος, άρα πρακτικός) που ήταν αδύνατον να το καταλάβεις, αν δεν το είχες μπροστά σου γραμμένο για να μπορείς να διαβάζεις ξανά και ξανά ό,τι δεν κατανοείς. Δεν έφτανε, όμως, μόνο η φύση του κειμένου που δεν προορίζονταν για ακρόαση, αλλά το διάβασε “μόνο για να το διαβάσει”, σαν να ήταν υποχρέωση, λόγω έλλειψης χρόνου ελπίζω. Ο λόγος της δεν είχε καμμία απεύθυνση προς το ακροατήριο, καμμία μεταδοτικότητα. Η μεταδοτικότητα είναι, ως ένα σημείο, θέμα κινήτρου. Έχεις ευθύνη προς το ακροατήριο. Και εδώ θέλω να καταλήξω και να το συνδέσω με την ξενομανία του Έλληνα…

Η ευθύνη προς το κοινό, είναι για μένα (αλλά θα έπρεπε και για κάθε καλλιτέχνη) το πρώτιστο πράγμα, είτε το κοινό σου είναι μαθητές, είτε ακροατές, είτε θεατές μιας παράστασης. Έχουν έρθει για να δούνε, να ακούσουν και να κατανοήσουν κάτι· μπορεί να έχουν πληρώσει, μπορεί και όχι, αλλά έχουν αφήσει το σπίτι τους και ήρθαν να ακούσουν ή να δουν εσένα! Έχεις υποχρέωση και ευθύνη απέναντί τους! Όταν γράφω για κάποια παράσταση, ένα από τα πράγματα που λαμβάνω υπ’ όψιν μου είναι οι προθέσεις του σκηνοθέτη…

Ποιό το νόημα, λοιπόν, αυτής της παρουσίασης; Γιατί δεν μας τη μοίραζαν σε φωτοτυπίες, να αποκομίσουμε και κάτι;

Δεν ήταν, όμως, αυτό που θύμωσε τους ακροατές στην ημερίδα του Σαββάτου, αλλά το παρακάτω συμβάν: Συνδεθήκαμε μέσω skype με τρεις ομιλητές. Το skype είναι ένα ηλεκτρονικό μέσο που -όπως κάθε μέσο- δημιουργεί απόσταση μεταξύ ομιλητή και ακροατή. Ωστόσο, ο Πάνος Αμελίδης, συνθέτης, sound artist, μας έκανε να αισθανθούμε ότι καθόμαστε μαζί σε κάποιο τραπέζι, ίσως μιας καφετέριας. Τόσο ζωντανός και παραστατικός ήταν, παρ’ οτι δεν έχει σχέση με την σκηνή· ήθελε, όμως, να καταλάβουμε και ήθελε να επικοινωνήσει και μαζί μας.

Αντίθετα, ο Πάρις Λεγάκης αποτέλεσε το «φιάσκο» της ημέρας! Ο Πάρις είναι 33 ετών, απόφοιτος της σχολής Καλών τεχνών, συστήνεται ως πολυτομεακός καλλιτέχνης και φέτος ξεκίνησε μεταπτυχιακό στην περφόρμανς, σε πανεπιστήμιο της Ν.Υόρκης. Δεν είναι, όμως, μόνο θεωρητικός, αλλά δημιουργεί και διάφορα καλλιτεχνικά πρότζεκτ εστιάζοντας στα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα των χωρών. Μάλιστα σε συνέντευξή του δήλωσε ότι η έννοια της κοινωνικής τέχνης στην Ελλάδα δεν υφίσταται…

Έχει συντάξει ένα μανιφέστο (γράφονται ακόμα μανιφέστα;) όπου υποστηρίζει ότι η πολιτική στην τέχνη πρέπει να προσδιορίζεται από το πλήθος, την έκθεση και την ευθύνη. Στο τελευταίο θέλω να σταθώ μια και αναφέρθηκα και πιο πάνω.

Δεν έχεις ευθύνη προς το ακροατήριό σου, και δεν έχεις ευθύνη προς τους ανθρώπους που σε καλούν να μιλήσεις;

Ο Πάρις, λοιπόν, αφού μας καλημέρισε, μας δήλωσε ότι θα μας διαβάσει το μανιφέστο που έχει γράψει, για το τί είναι πολιτική τέχνη σήμερα, ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ!!!

Δεν ξέρω πότε έγραψε το μανιφέστο, αν τότε βρισκόταν στη Γερμανία, στη Ν.Υόρκη, στη Ν.Κορέα ή στην Ελλάδα, αλλά εκείνο το πρωινό μιλούσε αποκλειστικά σε Ελληνικό κοινό, το οποίο βρισκόταν στην Ελλάδα και δεν είχε ενημερωθεί ότι η ημερίδα θα ήταν σε γλώσσα διαφορετική από την επίσημη της χώρας. Ξεκινάει, λοιπόν, να διαβάζει, επί 10 περίπου λεπτά ένα αγγλικό κείμενο, με Ελληνική προφορά(!), κομπιάζοντας πότε-πότε και με εντελώς ανέκφραστο πρόσωπο και φωνή. Και με το που τελειώνει την ανάγνωση μας χαιρετά και κλείνει η σύνδεση.

Και αναρωτηθήκαμε όλοι:

-Εντάξει, ας πούμε ότι το μανιφέστο του το έγραψε αρχικά στα Αγγλικά· δεν μπορούσε να το μεταφράσει;

- Ποιά είναι η δική του ευθύνη (μια και για αυτό μιλάει το μανιφέστο του) απέναντι στους συναδέλφους του που είχαν πάει εκεί για να τον ακούσουν;

- Ποιά ήταν η προετοιμασία του για την ημερίδα; Να μην κάνει ούτε μια πρόβα σε αυτό που θα διάβαζε; Ούτε να μπει στον κόπο να το γράψει στη μητρική του γλώσσα;

- Και αν δεν προλάβαινε (που δεν επιτρέπεται) να το μεταφράσει, δεν μπορούσε να το μεταφράζει επί τόπου; Αυτό μάλιστα, θα έδινε και λίγη αμεσότητα στον ψυχρό, ξύλινο λόγο του…

- Στις περφόρμανς που παρουσιάζει τόσο ανέκφραστος και ξύλινος είναι;

- Οι διοργανωτές της ημερίδας γιατί δεν αντέδρασαν;

Εννοείται, ήταν αδύνατο να παρακολουθήσουμε· ευτυχώς, μετά ακολούθησε δεκαπεντάλεπτο διάλειμμα για καφέ και μπορέσαμε να σχολιάσουμε τα καθέκαστα!

Τέσσερις ώρες μετά, και ενώ η ημερίδα βαίνει προς την ολοκλήρωσή της, ανέβηκε στο βήμα γνωστή χορογράφος και μετά θα ακολουθούσε ο, επίσης, γνωστός χορογράφος Michael Kliën. Έχει αρχίσει λοιπόν η πρώτη να μας παρουσιάζει -με υπέροχο τρόπο- ένα πρότζεκτ που έκανε στο ιερό νησί της Δήλου, όταν αντιλαμβάνεται ότι δίπλα της, στο πάνελ, ο Michael Kliën δεν καταλαβαίνει τίποτα… Και πολύ αυθόρμητα του απευθύνεται στα Αγγλικά και του λέει ότι πολύ θα ήθελε να καταλάβαινε την εμπειρία που περιγράφει και χωρίς σκέψη ρωτάει το κοινό αν υπάρχει κάποιος στο ακροατήριο που δεν γνωρίζει Αγγλικά, για να συνεχίσει την παρουσίαση της στα Αγγλικά, ώστε να καταλαβαίνει και ο Kliën. Το ακροατήριο είναι παγωμένο και ευτυχώς ένας ακροατής παίρνει το θάρρος να πει ότι δεν γνωρίζει αγγλικά. Και τότε του απαντά, πολύ ευγενικά: «Μπορείτε να καθίσετε δίπλα σε κάποιον που γνωρίζει, ώστε να σας μεταφράζει στα Ελληνικά;» Δηλαδή, ένα ολόκληρο αμφιθέατρο γεμάτο Έλληνες, στη χώρα τους, να ακούσει μια παρουσίαση για την αρχαία Δήλο, τον Δία και την γέννα της Λητώς στα αγγλικά, μόνο και μόνο για ένα άτομο;

Ο Michael Kliën είχε έρθει στην ημερίδα γνωρίζοντας ότι δεν θα καταλαβαίνει τους άλλους ομιλητές -καθώς δεν γνωρίζει Ελληνικά- και δεν είχε καμμία απαίτηση να καταλαβαίνει.

Το θέμα είναι, όμως, ότι η ομιλήτρια, αντί να ζητήσει το αντίθετο, δηλαδή κάποιος να μεταφράζει στον μόνο άνθρωπο που δεν γνώριζε Ελληνικά σε ολόκληρο το τεράστιο αμφιθέατρο, ζήτησε να καταλαβαίνουν όλοι αγγλικά και όποιος δεν καταλάβαινε να μεταφράζουν σε αυτόν!!!!

Ευτυχώς, ο ακροατής αντέδρασε, η χορογράφος το δέχτηκε και συνέχισε στα Ελληνικά. Σημειωτέον ότι ο Michael Kliën έτυχε να κάθεται στο πάνελ δίπλα στην Ελληνοαμερικάνα Βαρβάρα Δούκα, η οποία και του μετέφραζε!

Πείτε μου, θα τολμούσε ποτέ κάποιος να ξεστομίσει τέτοια φράση στη Γαλλία; Γιατί για το μυαλό του Έλληνα ήταν αυτονόητο να μιλήσει σε μια γλώσσα ξένη για όλους, και να μην ζητήσει από κάποιον να μεταφράσει για αυτόν τον ένα ξένο; Ήταν ανεπίτρεπτο, κατά την γνώμη μου, να ζητήσει από ακροατή να κάτσει δίπλα σε κάποιον για να του μεταφράζει κάτι που ήταν προορισμένο να παρουσιαστεί στη γλώσσα του.

Έπειτα, ανέβηκε στο βήμα ο Michael Kliën και μίλησε με πολύ παραστατικό τρόπο για την δουλειά του, αφού πρώτα ζήτησε συγνώμη που θα μιλούσε Αγγλικά, καθώς η δεύτερη γλώσσα που μιλάει είναι τα Γερμανικά.

Όντας κουρασμένοι και θυμωμένοι με όσα είχαν συμβεί πιο πριν, κάποιοι αναρωτηθήκαμε γιατί η παρουσίαση του Kliën δεν είχε υπότιτλους. Όπως, όλοι οι ομιλητές, έτσι κι ο τελευταίος, είχαν γραμμένες τις παρουσιάσεις τους…

Εκτός αυτού, το πρόγραμμα της ημερίδας δεν ενημέρωνε ότι η παρουσίαση του MichaelKliënθα γίνει στα αγγλικά χωρίς μεταφραστή ή υπότιτλους… Πόσο δύσκολο ήταν να ζητήσουν, μερικές μέρες πιο πριν, το κείμενο της παρουσίασης, ώστε να την μεταφράσουν; Ήταν προχειρότητα/απερισκεψία από την μεριά της οργάνωσης του Ελληνικού ινστιτούτου θεάτρου και των υπευθύνων της ημερίδας ή η ξενομανία μας λειτούργησε για άλλη μια φορά;

Ειλικρινά, θα προτιμούσα να σέβονται πιο πολύ το ακροατήριο, παρά να μας προσφέρουν καναπεδάκια και καφέ στο διάλειμμα. Σε εποχές κρίσης, κανείς δεν θα παρεξηγούσε αν αυτό έλειπε….

Υπάρχει, τελικά, ευθύνη προς το κοινό; Κι αν ναι, υπάρχει αυτό στην Ελλάδα;

Υ.Γ.1 Επίσης, εφ’ όσον βρισκόμαστε στην Ελλάδα και, γενικά, καθυστερούμε κατά την έναρξη, γιατί αυτή την αργοπορία δεν την υπολογίζουν, όταν ετοιμάζουν το πρόγραμμα μιας ημερίδας ή ενός συνεδρίου;

Κι αφού δεν την υπολογίζουν, γιατί τότε η έναρξη δεν γίνεται κανονικά, έστω και με πολύ λιγότερους ακροατές;

Είναι δηλαδή καλύτερα να κόβεις 5-8 λεπτά χρόνου, να κουτσουρεύεις την ομιλία του κάθε εισηγητή, να μην ακούγεται κανένα συμπέρασμα, επειδή κάποιοι ακροατές δεν ήταν στην ώρα τους;

Υ.Γ.2 Δεν μπορώ να μην εκφράσω θαυμασμό για την θεατρικότατη και αισθαντικότατη παρουσίαση των ιδρυτών της ομάδας “Όχι παίζουμε” (Γ.Σαχίνης, Ειρ.Αλεξίου), μετά από τόσες άνυδρες παρουσιάσεις. Επίσης, καλές παρουσιάσεις είχαν πάλι, πρακτικοί του θεάτρου: Ευρ.Λασκαρίδης, και Β.Μαστρογιάννη και κάπως λιγότερο οι: Τζ.Αργυρίου, Β.Δούκα. Έκπληξη αποτέλεσε η αρχιτέκτων Αριάδνη Βοζάνη με την μεταδοτικότητά της, παρ’ ότι, η ίδια, δεν έχει σχέση με θέατρο…

Υ.Γ.3 Την επόμενη μέρα της ημερίδας ο Στέλιος Ράμφος δήλωσε: «Ζητάμε πίσω τα μάρμαρα από το Βρετανικό μουσείο, τη στιγμή που αφήνουμε τη γλώσσα μας να πεθαίνει…»