Ένας υπέροχος, στυλιζαρισμένος και ουσιώδης Βόυτσεκ

12:13 28/1/2015 - Πηγή: Attiki Press

Η ομάδα“Σημείο Μηδέν” (www.simeiomiden.gr ) δημιουργήθηκε από τον Σάββα Στρούμπο το 2009, ανεβάζοντας στα παλιά κρατητήρια της Γκεστάπο-χώρος Ιστορικής Μνήμης, στην Κοραή, το κείμενο του Φραντς Κάφκα « Στη σωφρονιστική αποικία». Ακολούθησαν τα : «Όπως σας αρέσει», «Δίκαιοι», «Μεταμόρφωση», δηλαδή κλασικά κείμενα που αναζητούν «το ανθρώπινο αίνιγμα» και τον «άνθρωπο».

Από την Ηρώ Μητρούτσικου

Το έργο, ο συγγραφέας και η εποχή του

Το σύντομο θεατρικό έργο “Βόυτσεκ” γράφτηκε το 1836 στη Γερμανία, από

τον 24χρονο Γκέοργκ Μπύχνερ. Ο Γκέοργκ Mπύχνερ, βιολόγος και θεατρικός συγγραφέας, πέθανε από τύφο πριν προλάβει να το ολοκληρώσει. Είναι ένα έργο που δούλευε ξανά και ξανά, γι΄αυτό και υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές της κάθε σκηνής. Αποτελείται από μικρές αποσπασματικές σκηνές (πράγμα περίεργο για την εποχή του), γρήγορες σαν να είναι κινηματογραφικό σενάριο. Φαίνεται απλό (όπως πολλά εξπρεσιονιστικά έργα), αλλά ουσιαστικά είναι πολυεπίπεδο και επηρέασε όσο λίγα το θεατρικό τοπίο του 20ού αιώνα.

Η ιστορία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. Ο Μπύχνερ άντλησε πληροφορίες από εφημερίδες της Λειψίας του 1824 και από τα πρακτικά της δίκης, πράγμα επίσης μη συνηθισμένο για την εποχή. Ο στρατιώτης Βόυτσεκ, που ξυρίζει τον λοχαγό του και επιπροσθέτως -για λίγες πενταροδεκάρες- κάνει το πειραματόζωο στον γιατρό του στρατοπέδου, γίνεται πρωταγωνιστής. Η διατροφή του πειράματος τον έχει εξαθλιώσει, αποτελεί αντικείμενο χλευασμού από όλους γιατί σκέφτεται –και σκέφτεται λίγο ιδιάιτερα- και στο τέλος, ως αποτέλεσμα όλων, θα σκοτώσει τη Μαρία (όνομα συμβολικό), τη μάνα του παιδιού του, γιατί τον απάτησε με έναν όμορφο αρχιτυμπανιστή. Το έργο, σαν κραυγή αγωνίας, αποδομεί ολόκληρο το θρησκευτικό, στρατιωτικό, επιστημονικό και οικογενειακό οικοδόμημα της τότε κοινωνίας, όπου η βία και η εκμετάλλευση βρίσκονταν στον πυρήνα των ανθρώπινων σχέσεων κάθε είδους, κι έτσι ο πρωταγωνιστής, αντί να στραφεί ενάντια στους καταπιεστές του, στρέφεται ενάντια στη γυναίκα του και τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο Μπύχνερ σε αυτό το έργο είναι εξαιρετικά σύγχρονος. Είναι ρεαλιστής. Ενώ οι άλλοι συγγραφείς γράφουν για βασιλιάδες ή το πολύ-πολύ άρχοντες, αυτός μιλάει για τους απλούς ανθρώπους της εποχής του και αναζητά τα κίνητρά τους μέσα στο περιβάλλον τους. Ο Βόυτσεκ ανήκει στην τελευταία κοινωνική αλλά και στρατιωτική τάξη. Είναι ένας παρίας που ζει μια φρικτή καθημερινότητα και η πίεση που υφίσταται είναι αυτή, κυρίως, που θα τον οδηγήσει στο άγριο έγκλημα, κι όχι τόσο η ηθική.

Η παράσταση

Η ομάδα «Σημείο μηδέν» κατέθεσε έναν υποκριτικό και σκηνοθετικό άθλο, αλλά μόνο για μυημένους θεατές. Ο σκηνοθέτης, Σάββας Στρούμπος, αλλά και τα μέλη της ομάδας έχουν θητεύσει πολλά χρόνια δίπλα στον Θ.Τερζόπουλο, πράγμα που φαίνεται στο αποτέλεσμα.

Σε μια μακρόστενη πλατφόρμα, σαν διάδρομο, σαν τον δρόμο που γίνονται κάποιες από τις συναντήσεις, στέκονται συνέχεια οι τέσσερις ηθοποιοί. Περιορισμένες κινήσεις, όπως περιορισμένη και καθορισμένη είναι η στρατιωτική ζωή, αλλά και η ζωή στα μέσα του 19ου αιώνα! Η στενή εξέδρα υποχρεώνει σε γραμμικές κινήσεις και μικρές μετακινήσεις! Ο αρχιτυμπανιστής πρέπει να περάσει μπροστά από τον Βόυτσεκ για να πάει στην Μαρία, αλλά ο Βόυτσεκ και για αυτόν και για όλους τους ανώτερούς του, είναι αναγκασμένος να υποχωρήσει, να τους αφήσει χώρο…

Όπως και η κίνηση έτσι και η σκηνοθεσία είναι στυλιζαρισμένη. Η Μαρία ως ερωτικό πλάσμα, ως γυναίκα και μητέρα, έχει κυκλική-περιστροφική κίνηση, ενώ οι άλλοι ρόλοι, όλοι ανδρικοί, έχουν μονοκόμματη κίνηση και κινούνται παράλληλα με την εξέδρα. Ο Βόυτσεκ βρίσκεται συνέχεια στο κέντρο της σκηνής, μονίμως σε κίνηση, αν και δεν μετακινείται, μονίμως σε άγχος και παραλήρημα. Είναι ο μοναδικός ανδρικός ρόλος που έχει και περιστορρική κίνηση, αλλά πάντα μονοκόματη, στρατιωτική, σε αντίθεση με την όμορφη ροή που έχει η κίνηση της Μαρίας.

Η Μαρία, στέκεται πάντα στην άκρη της σκηνής -εκτός από την στιγμή που αποφασίζει να κάνει το ατόπημά της- υπέροχη, απόλυτα ερωτική, κινείται συνεχώς κυκλικά, αργά, τραγουδά και μαγνητίζει τον θεατή. Υπέροχη υποκριτική από την Ελεάνα Γεωργούλη που υποδύεται μια γυναίκα που έχει γνώση και, συγχρόνως, άγνοια της σεξουαλικότητάς της.

Στην απέναντι άκρη της σκηνής οι άνθρωποι του στρατοπέδου του Βόυτσεκ. Ο Δαυίδ Μαλτέζε παίζει μουσική και συγχρόνως, με αυστηρό βήμα τυμπανιστή και ένα υπέροχο, περίεργο μουσικό όργανο που δίνει ρυθμό στην παράσταση, υποδύεται, εκτός από τον λοχαγό που κοροϊδεύει τον Βόυτσεκ, και τον αρχιτυμπανιστή που πολιορκεί και “ρίχνει” (έστω για ένα βράδυ) τη Μαρία. Πρόκειται για ένα χειροποίητο έγχορδο όργανό που έχει φτιάξει ο ίδιος ο Μαλτέζε, για τις ανάγκες της παράστασης, και το οποίο σου προκαλεί έκπληξη ακόμα και εμφανισιακά και το χειρίζεται εκπληκτικά καθ’ όλη την διάρκεια την παράσταση! Πάνω του προσαρμοσμένη και μια φυσαρμόνικα. Τόσο ιδιαίτερο και παράδοξο το όργανο, όσο και η ίδια η παράσταση!

Τέταρτο μέλος της παράστασης η Δέσποινα Χατζηπαυλίδου υποδύεται τους υπόλοιπους αντρικούς ρόλους και κυρίως τον γιατρό, που έχει μετατρέψει τον Βόυτσεκ σε πειραματόζωο και επί τρεις μήνες τον ταΐζει μόνο μπιζέλια. Γραμμική κίνηση, ιδιαίτερη φωνή και δάχτυλο συνέχεια σηκωμένο! Αν και νουθετεί τον Βόυτσεκ γιατί δεν έχει παντρευτεί τη Μαρία, ο ίδιος φέρεται σε αυτόν χειρότερα κι από σκύλο!

Άφησα για το τέλος τον πρωταγωνιστή.

Την παράσταση την είδα δυο φορές πέρυσι, με τον Μιλτιάδη Φιορέντζη και φέτος, άλλη μία με τον Μελέτη Ηλία. Και οι δυο είναι μόνιμα μέλη της ομάδας και οι δυο εκπληκτικοί πρωταγωνιστές, όπου κι αν τους δεις! Ο Μ.Φιορέντζης πιο μικροσκοπικός, πιο ισχνός, περισσότερο έρμαιο αυτού του άδικου -για τους φτωχούς- κόσμου, αγχωμένος, αεικίνητος, με άρρωστο σχεδόν βλέμμα, ζώντας εκεί αλλά, παράλληλα, και στον δικό του κόσμο. Ο Μ.Ηλίας πιο εύρωστος σωματικά, με άλλο εκτόπισμα, δίνει έναν διαφορετικό Βόυτσεκ, αλλά το ίδιο ουσιώδη, φουρτουνιασμένο και ανήμπορο. Έτσι η απόφαση για τον φόνο φαίνεται δικαιολογημένη στους θεατές για τον ίδιο λόγο, αλλά με διαφορετική αιτία για τον κάθε ερμηνευτή. Ο Φιορέντζης ήταν σαν τρομαγμένο ζώο, ο Μ.Ηλίας σαν αγρίμι κλεισμένο σε κλουβί…

Την αντικατάσταση συνόδευσε και αλλαγή στο κουστούμι του πρωταγωνιστή. Ο Βόυτσεκ του Φιορέντζη πιο μικρός, πιο εύθραστος και πιο αθώος φορούσε άσπρα, ενώ το κουστούμι του Μ.Ηλία θύμιζε περισσότερο στρατιωτική στολή. Έτσι και το λευκό φόρεμα της Μαρίας, φέτος έγινε σκούρο και πιο ευτελές. Συνομιλούσε έτσι με το κουστούμι του Βόυτσεκ, αλλά έχανε την αγνότητα που δηλώνει το άσπρο φόρεμα…

Μοναδικό σκηνογραφικό στοιχείο της παράστασης ένα μαχαίρι. Ιδιοφυής η ιδέα να κρέμεται καθόλη την διάρκεια της παράστασης πάνω από το κεφάλι της Μαρίας, από ενα σκοινί που συγκρατεί μια πέτρα κοντά στον Βόυτσεκ… Όλη την ώρα έχεις την αγωνία πότε αυτό το μαχαίρι θα πέσει και θα την καρφώσει κι έτσι καταλαβαίνεις την αγωνία μέσα στην οποία ζούνε, κάθε λεπτό που περνάει και ο Βόυτσεκ και η Μαρία (σκηνική εγκατάσταση Γιώργος Κολιός).

Ο Σάββας Στρούμπος, παρ’όλο το νεαρό της ηλικίας του, σκηνοθετεί απλά -αλλά εξαιρετικά- τους τέσσερις ηθοποιούς, στυλιζαρισμένα, χωρίς φιοριτούρες. Δίνει βάση στην κίνηση και την εκφορά του λόγου, χωρίς όμως να ξεχνά την αισθητική….

Η παράσταση παίζεται στον κανονικό της χώρο (Θέατρο Άττις-νέος χώρος), για τον οποίο έχει φτιαχτεί και είναι αριστούργημα, ενώ σε άλλο χώρο που την είδα πέρυσι δεύτερη φορά, έχανε πολύ.

Μια παράσταση που κανένας θεατρόφιλος δεν πρέπει να χάσει, αλλά αν έχετε την δυνατότητα να διαβάσετε πιο πριν το (πολύ μικρό) έργο, θα την ευχαριστηθείτε πολύ πιο πολύ!

Βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=6Ce5qO4azqA#t=71

Άττις – Νέος Χώρος

Λεωνίδου 12,Μεταξουργείο (3’ από το metro)
Απαραίτητη η κράτηση: 210.3225207, 6942.841714

Παρ.+ Σάβ. 9.15, Κυρ. 7.15

Υ.Γ. Το καλοκαίρι, η ίδια ομάδα ξανανέβασε το «Στη σωφρονιστική αποικία», του Κάφκα, κατά την διάρκεια του φεστιβάλ Αθηνών. Αν και οι ερμηνείες ήταν καλές, το αποτέλεσμα μας απογοήτευσε. Ίσως οφείλεται στο μικρό χρονικό διάστημα που είχαν για πρόβες. Ωστόσο αναμένουμε με αδημονία κάθε νέα δουλειά της ομάδας “Σημείο Μηδέν”.

Υ.Γ. H μετάφραση της Ιωάννας Μεϊτάνη, καθώς και οι περισσότερες μεταφράσεις των έργων που έχει ανεβάσει η ομάδα, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Νεφέλη.

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ:

*Ρωμαίος & Ιουλιέτα για 2, Θησείον

Φεύγουσα κόρη, Φούρνος

Γέρμα, Interview, Fit, Βικτώρια

Ανεπίδεκτη διόρθωσης, Κ.Ε.Τ.

Σταματία, Θ. Ν.Κόσμου

Ελάτε σ’ εμάς για έναν καφέ, Φούρνος

Πατριδογνωσία, Αλκμήνη

Η μεγάλη Χίμαιρα, Πορεία

Η πόρνη από πάνω, Βρετάνια

Λίλιομ, Πόρτα