Ένας συγκινητικός, έστω και αλαλούμ, Φιλοκτήτης

Ο Σοφοκλής (496-406 π.Χ.) ήταν μορφωμένος -καθότι αριστοκρατικής καταγωγής- και διετέλεσε και στρατηγός.

Από την Ηρώ Μητρούτσικου

Σαν τραγωδός ήταν ο αγαπημένος των Αθηναίων, καθώς δεν πήρε ποτέ τρίτο βραβείο. Μάλιστα στην πρώτη του εμφάνιση σε δραματικό αγώνα, σε ηλικία 28 χρόνων (468 π.Χ.), αντιμετώπισε τον κατά 30 χρόνια μεγαλύτερό του τραγωδό Αισχύλο, τον οποίο εκτιμούσε, και πήρε την πρώτη θέση!Κατά την διάρκεια των 90 χρόνων που έζησε, παρουσίασε περίπου 30 τετραλογίες, όπου οι 20 πήραν την

Ο Σοφοκλής παρουσίαζε τους ήρωες, όπως θα έπρεπε να είναι η άνθρωποι (ενώ ο Αισχύλος τους παρουσίαζε υπεράνθρωπους και ο μεταγενέστερος και ρεαλιστής Ευριπίδης, όπως πραγματικά είναι οι άνθρωποι!). Είναι αυτός που πρόσθεσε και 3ο υποκριτή (ενώ μέχρι τότε ήταν δυο ηθοποιοί-πρωταγωνιστές και ο χορός) και αύξησε τα μέλη του χορού από 12 σε 15 – για καλύτερη συμμετρία μαζί με τον αυλητή. Τέλος, να σημειώσω ότι και οι τρεις τραγικοί ποιητές είχαν γράψει «Φιλοκτήτη» (και πολλές άλλες τραγωδίες με κοινό θέμα), ωστόσο διασώθηκε μόνο το έργο του Σοφοκλή, το οποίο διδάχθηκε το 409 π.Χ., λίγο πριν τον θάνατο του συγγραφέα.

Ο Φιλοκτήτης στην μυθολογία

Ο Φιλοκτήτης ήταν βασιλιάς της Μελίβοιας (ένα γραφικό, ορεινό χωριό στον νομό Λάρισας) και ήταν κάτοχος του τόξου του Ηρακλή, του οποίου τα βέλη είχε βουτήξει ο ημίθεος στο αίμα της σκοτωμένης Λερναίας Ύδρας… Πηγαίνοντας ο Φιλοκτήτης με τους υπόλοιπους Έλληνες αρχηγούς στην Τροία, σταματάνε στο μικρό νησί Χρύσα, ανατολικά της Λήμνου, στο οποίο είχε σταματήσει και ο Ιάσων με το Χρυσόμαλλο δέρας και ο Ηρακλής επιστρέφοντας από προηγούμενη άλωση της Τροίας! Ο Φιλοκτήτης, όμως, βεβήλωσε την ιερή περιοχή του ναού της Αθηνάς και έτσι τον δάγκωσε το φίδι που φυλούσε τον ναό. Το πόδι του άρχισε να εκλύει μαύρο πύο, το οποίο έχει φοβερή δυσοσμία και ο ήρωας υπέφερε τόσο πουμε τις φωνές του τρόμαζε το στράτευμα. Έτσι, ο Οδυσσέας προτείνει να τον παρατήσουν στην έρημη Λήμνο -όπως και κάνουν-, στην οποία επιβιώνειαπό τότε, μόνος, σαν ένας αρχαίοςΡοβισώναςΚρούσος.

Ο Φιλοκτήτης δεν ήταν ο μόνος ήρωας ο οποίος είχε πρόβλημα στο πόδι. Ας θυμηθούμε τον Οιδίποδα (οίδημα(=πρήξιμο) + πους(=πόδι)), αλλά και τον πατέρα τουκαι τον παππού του, καθώς και το μόνο τρωτό σημείο του Αχιλλέα! Το πόδι είναι το πιο κοντινό σημείο του ανθρώπου στην γη, άρα στον Κάτω Κόσμο, άρα και στους Θεούς. Η πυορροούσα πληγή είναι στίγμα εκείνων που αρνήθηκαν να συμφωνήσουν με τους Θεούς…

Η παράσταση

Υποθέτω ότι είναι η πρώτη φορά που ο Κώστας Φιλίπογλου (του θεάτρου της Κομπλισιτέ) ασχολείται με αρχαία τραγωδία, ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα… Το σωματικό θέατρο που πρεσβεύει ήταν φανερό και στην διδασκαλία του χορού, αλλά και στην έναρξη του έργου με τις αυτοσχέδιες τραμπάλες,πάνω στις οποίεςισορροπούν Οδυσσέας και Νεοπτόλεμος, όπως η τιμιότητα αμφιταλαντεύεται με το κακό και την πονηριά.

Δυστυχώς, όμως, η καλοδουλεμένη σωματικότητα του χορού δεν πετύχαινε πάντα, υπήρχαν πολλές άσκοπες κινήσεις και ελάχιστες δικαιολογημένες. Να δώσω, όμως, και ένα ελαφρυντικό: θεωρώ τεράστιο πρόβλημα το τι κάνεις με τον χορό της τραγωδίας σήμερα και δεν νομίζω ότι υπάρχει απάντηση, τουλάχιστον προς το παρόν!

Η παράσταση ήταν λιτή, μοντέρνα και αισθητικά απλή, όπως ήταν και τα κουστούμια της (ΚennyMacLellan). Δεν μπορώ, ωστόσο, να μην σημειώσω ότι και το κουστούμι του Οδυσσέα,καθώς και του Φιλοκτήτη, όχι μόνο διέφεραν από το ύφος των υπολοίπων κουστουμιών (εννοείται επίτηδες), αλλά σε πετούσαν και έξω από το πνεύμα της παράστασης. Το κοστούμι του Οδυσσέα ήταν σαν ο ηθοποιός να βιάζεται να φύγει μετά την πρόβα -γιατί κάπου έχει να πάει- και να έχει βάλει τα δικά του, ενώ ο Φιλοκτήτης λέει ότι είναι ντυμένος με κουρέλια 10 χρόνων, ενώ εμείς βλέπουμε ένα πανέμορφο κουστούμι, πολύ παλαιότερης μόδας από τα υπόλοιπα, που απλά προσπαθεί να δείξει λίγο τριμμένο!!!

Το σκηνικό(επίσης Κenny Mac Lellan) λιτό με πολλές σημασίες, αλλά, πάλι, με μια μικρή παραφωνία… Μια κυκλική περίφραξη της ορχήστρας μιμείται (εκτός από το κοίλον του θεάτρου) την αρένα μέσα στην οποία θα πιαστεί το θύμα-Φιλοκτήτης στον ιστό που πλέκει ο πονηρός Οδυσσέας. Ο Φιλοκτήτης βρίσκεται εκτός της αρένας, όσο ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει το δόλωμα-Νεοπτόλεμο, στην φύση, μακριά από τα ψέματα του πολιτισμού. Όταν θα μπει κι εκείνος στην φυλακή του πολιτισμού, θα πιαστεί στα δίχτυα που έριξε ο Οδυσσέας, ο οποίος είναι και ο μόνος ο οποίος μπαινοβγαίνειόποτε θέλει στην αρένα. Το κυκλικό αυτό σύνορο ήταν στα χρώματα της ηφαιστειακής λάβας, που κυριαρχεί στο νησί της Λήμνου, γι’ αυτό ίσως μου χτύπησε άσχημα ο μπλε led κρυφός φωτισμός της…

Είδαμε τρεις πολύ καλές ερμηνείες, όμως υπήρχαν κι εδώ στοιχεία που μας ξένισαν. Ο Νεοπτόλεμος δεν ήταν έφηβος, ούτε καν νέος, αλλά ο μεσήλικας Χειλάκης (αν και έκανε σοβαρή προσπάθεια να δείξει νεότερος). Ο Οδυσσέας δεν ήταν ένας απεριποίητος και κουρασμένος από τον δεκαετή πόλεμο μεσήλικας, που καθοδηγεί τον νεαρό γιο του Αχιλλέα, αλλά ο λαμπερός Μαρκουλάκης, συνομήλικος του, πολύ ψηλότερού του, Χειλάκη. Ο Φιλοκτήτης δεν ήταν ένας ταλαιπωρημένος από την αρρώστια και τις κακουχίες, απολίτιστος πια και σε ημιάγρια κατάσταση,προδομένος ήρωας, αλλά ο Μαρμαρινός με μοντέρνο κούρεμα, τέλεια ξυρισμένη φαβορίτα και σκουλαρίκι! Μπορεί, όλα αυτά στο πάνω διάζωμα της Επιδαύρουνα μην είχαν μεγάλη σημασία, αλλά στο κάτω διάζωμα και σε όλα τα υπόλοιπα θέατρα της Ελλάδας, που περιόδευσε η παράσταση, αυτά ξένιζαν από την έναρξη του έργου.

Ευτυχώς, αυτό το οπτικό αλαλούμ, το έσωζαν οι ερμηνείες. Και οι τρεις υποκριτές υποστήριξαν τον ρόλο τους απλά και σωστά. Ιδιαίτερα η ερμηνεία του Μαρμαρινού ήταν γεμάτη λιτή εσωτερικότητα (δάκρυσα στην πρώτη παράκλησή του). Συνήθως ο Φιλοκτήτης παρουσιάζεται άγριος και θυμωμένος, ενώ εδώ είδαμε τον πόνο και το παράπονο των 10 χρόνων εγκατάλειψης! Δεν μπορώ, όμως, να μην αναφέρω την μεγάλη διαφορά που είχε στην εκφορά λόγου ο Μαρμαρινός από όλους τους άλλους ηθοποιούς. Ιδιαίτερος λόγος και ιδιαίτερος στόμφος, που όχι μόνο δεν ταίριαζαν στο σύνολο της παράστασης, αλλά ούτε και στον θυμωμένο Φιλοκτήτη, ο οποίος ελάχιστες φορές έχει αρθρώσει λέξη σε άνθρωπο τα τελευταία 10 χρόνια και τρέφεται με καρπούς και ό,τι σκοτώνει με το τόξο του. Πέρα από αυτή την παράσταση, αυτός ο τρόπος εκφοράς του λόγου και σίγουρα δεν είναι η «σχολή» που έχει δημιουργήσει ο Μαρμαρινός ως σκηνοθέτης, γι’ αυτό δεν μπορώ να καταλάβω πως δικαιολογείται…

Μια πολύ καλή παράσταση με πολλές επιμέρους παραφωνίας. Στην επόμενη σκηνοθεσία του Φιλίπογλου θα ήθελα να δω, σε ένα όχι τόσο εμπορικό θέατρο όσο αυτό της «Τίρζας», πιο έντονα το προσωπικό του στίγμα και όχι ηθοποιούς ονόματα που, όπως είναι φυσικό, δεν μπορούν να σκηνοθετηθούν απόλυτα!

Προτεινόμενες παραστάσεις:

Καλιφόρνια Ντρίμιν Αθηνά

Βυθός 104

Το αμάρτημα της μητρός μου κηποθέατρο Παπάγου 20/9/

Βάτραχοι το Σχολείον(Εθνικό)

Ιππόλυτος περιοδεία (Εθνικό)

Μεφίστο Εθνικό

Πάπισσα Ιωάννα Πειραιώς 260

Μανιφέστο του πολέμου Θέατρο Βράχων

Piaf Μπάντμιντον