«Αργοπεθαίνουν» οι θάλασσες λόγω κλιματικής αλλαγής

Η βασική αιτία, που οι κοραλλιογενείς ύφαλοι «πεθαίνουν» και οι θάλασσες «αργοσβήνουν» αποτελεί η κλιματική αλλαγή, όπως επισημαίνει η διεθνής περιβαλλοντική οργάνωση WWF, εκπέμποντας μήνυμα SOS προς τους ηγέτες του κόσμου, που συνεδρίασαν πρόσφατα στο Παρίσι, στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή.

Μέσα από μία σειρά υποβρύχιων φωτογραφιών και βίντεο σε ολόκληρο τον πλανήτη, αποδεικνύεται για πρώτη φορά με χειροπιαστό τρόπο ότι τα μοναδικά αυτά οικοσυστήματα

αργοπεθαίνουν. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του WWF, τα 3/4 των κοραλλιογενών υφάλων παγκοσμίως απειλούνται. Μεταξύ 1979 και 2010 οι κοραλλιογενείς ύφαλοι μειώθηκαν κατά 34%, ενώ αν η κλιματική αλλαγή συνεχιστεί με τον σημερινό ρυθμό, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι τα κοράλλια θα εκλείψουν εντελώς ως το 2050! Αν λάβει κανείς υπόψη ότι το 25% των ψαριών ζει σε αυτά τα οικοσυστήματα, ενώ 850 εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται άμεσα από τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές τους υπηρεσίες, γίνεται αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος.

Γιατί αργοπεθαίνουν οι κοραλλιογενείς ύφαλοι

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα oikologos.gr, ορισμένα είδη κοραλλιών, μεγαλώνοντας με ρυθμό 1-2 εκατοστών το χρόνο, φθάνουν σε ύψος πολλά μέτρα και περιέχουν ετήσιους δακτυλίους παρόμοιους με αυτούς των δένδρων. Για να διαβαστούν οι αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον που καταγράφονται στους δακτυλίους αυτούς, αφαιρείται από το κέντρο της αποικίας των κοραλλιών ένα σωληνοειδές τμήμα. Ο κοραλλιογενής ιστός, που την περιβάλλει, κλείνει γρήγορα την τρύπα που δημιουργείται.

Ανάλυση με ακτίνες Χ των τμημάτων αυτών του πυρήνα, αποκαλύπτει την ετήσια διαβάθμιση στην πυκνότητα του σκελετού, που αποτελείται από ανθρακικό ασβέστιο, και κάθε χρονιά μπορεί να χρονολογηθεί ξεκινώντας από την εξωτερική λωρίδα, τη χρονιά δηλαδή που συλλέχθηκε το κοράλλι. Ο σκελετός του κοραλλιού ακόμη καταγράφει διάφορους γεωχημικούς ανιχνευτές του νερού, όπως το delta18O, που καταγράφει τη θερμοκρασία και την αλατότητα του νερού, ή γεγονότα πλημμυρών από ποταμούς, οπότε το θαλάσσιο νερό αναμιγνύεται με γλυκό νερό.

Στην καρδιά του κοραλλιογενούς υφάλου βρίσκεται η αμοιβαία σχέση εξάρτησης ανάμεσα στο ζώο κοράλλι και στα μονοκύτταρα φύκια ζωοξανθανέλλες, που προμηθεύουν τα κοράλλια με τροφή. Η σχέση αυτή επιτρέπει στα κοράλλια να χτίσουν τους σκελετούς τους από ανθρακικό ασβέστιο με ρυθμούς πιό γρήγορους από τις φυσικές δυνάμεις της διάβρωσης, δημιουργώντας έτσι τον κοραλλιογενή ύφαλο.

Οι κατασκευές αυτές, συγκολλημένες με τα κοραλλοφύκη, γίνονται σύνθετα ενδιαιτήματα που στεγάζουν μια απέραντη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας. Για παράδειγμα, ο μεγάλος Κοραλλιογενής Ύφαλος της Αυστραλίας αποτελείται από περισσότερα από 360 είδη κοραλλιών, και κατοικείται από 1500 είδη ψαριών, 4000 είδη μαλακίων, 800 είδη εχινόδερμων, αστεριών και αχινών, 400 είδη σφουγγαριών … τόπος αναπαραγωγής φαλαινών … και ο κατάλογος δεν έχει τέλος … Μάλιστα ακόμη και σήμερα ανακαλύπτονται συνεχώς καινούρια είδη (www.coml.org).

Ανυπολόγιστες οι απειλές για τους υφάλους

Ήδη από πολλές δεκαετίες χτυπάει συναγερμός για τους κοραλλιογενείς υφάλους. Αίτια η υπερεκμετάλλευσή τους, η ρύπανση, οι αυξανόμενες θερμοκρασίες και η προοδευτική οξίνιση των ωκεανών, αποτελέσματα όλα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η λεύκανση των κοραλλιών που οφείλεται στην απώλεια των ζωοξανθανελλών σε ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες του νερού, μπορεί να καταλήξει σε θάνατο του κοραλλιού. Η συχνότητα των περιπτώσεων λεύκανσης που επηρεάζουν μεγάλες περιοχές υφάλων έχει αυξηθεί σε πρόσφατες δεκαετίες και συνδέεται σαφώς με την παγκόσμια υπερθέρμανση, αλλά και με την οξίνιση των νερών. Το 1998 πέθανε το 16% των κοραλλιών της γης. Η οξίνιση των ωκεανών είναι μια πιο ύπουλη απειλή που «χτυπά» την καρδιά του υφάλου.

Μετρήσεις της ποσότητας του ανθρακικού ασβεστίου που συσσωρεύεται κάθε χρόνο από τα κοράλλια δείχνουν ότι μέχρι τη δεκαετία του ’80 ο ρυθμός της ασβεστοποίησης αυξανόταν αντίστοιχα με την άνοδο της θερμοκρασίας του νερού. Όμως ανησυχητικές είναι οι ενδείξεις ότι, παρά την αύξηση της θερμοκρασίας του νερού, ο ρυθμός ασβεστοποίησης των κοραλλιών σήμερα φαίνεται να επιβραδύνεται.

Οι θαλάσσιοι οργανισμοί που παράγουν ασβέστιο απορροφούν ιόντα ασβεστίου και ανθρακικού άλατος από το θαλασσινό νερό για να κατασκευάσουν τους σκελετούς και τα κελύφη τους. Καθώς οι ωκεανοί σαν σφουγγάρια απορροφούν το υπερβάλλον διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα (υπολογίζεται ότι έως 30% του ανθρωπογενούς διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται στην ατμόσφαιρα απορροφάται από τους ωκεανούς), δημιουργείται ένα ασθενές οξύ, το ανθρακικό οξύ, προϊόντα του οποίου δεσμεύουν τα ανθρακικά ιόντα, ώστε μειώνεται το pH και υπάρχουν λιγότερα ελεύθερα ιόντα ανθρακικού άλατος. Έτσι όμως τα κοράλλια και τα κοραλλιοφύκη παθαίνουν ένα είδος «οστεοπόρωσης» και δυσκολεύονται να παράγουν ανθρακικό ασβέστιο, ώστε οι δομές των υφάλων εξασθενούν και καταστρέφονται ευκολότερα από τη φυσική διάβρωση και τους όλο και ισχυρότερους τροπικούς κυκλώνες.

Καθώς δεν διαθέτουμε μακροχρόνιες παρατηρήσεις της χημείας των ωκεανών, δεν είναι βέβαιο το εύρος και η κλίμακα που θα έχουν οι βιολογικές συνέπειες της οξίνισης των ωκεανών. Σε συνδυασμό όμως με την αλλαγή του κλίματος, θα υπάρξουν αλλαγές στα κοράλλια, πιθανά μείωση της ποικιλίας των οργανισμών που συνθέτουν τα μοναδικά και πλούσια αυτά θαλάσσια οικοσυστήματα, αλλά και οικονομικές και κοινωνικές επιδράσεις.

Ακόμη και ζώα όπως θαλάσσιοι αχινοί, σαλιγκάρια και καβούρια που ως προνύμφες κατασκευάζουν σκελετούς ή κελύφη από ανθρακικό ασβέστιο ίσως αντιμετωπίσουν πρόβλημα επιβίωσης, ενώ έρευνες δείχνουν ότι τα κελύφη μικροσκοπικών θαλάσσιων οργανισμών στο Νότιο Ωκεανό έχουν γίνει λεπτότερα.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις ελληνικές θάλασσες

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις θάλασσες του πλανήτη όμως δεν θα μπορούσαν να μην αφορούν άμεσα μια χώρα σαν την Ελλάδα. Για αυτό ακριβώς, το WWF Ελλάς μέσα από το πρόγραμμά του ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE στέλνει το δικό του – εθνικό και παγκόσμιο – μήνυμα προκειμένου να προστατέψουμε τους μοναδικούς μας βυθούς και εν τέλει τον ίδιο τον τρόπο ζωής μας.

Πάνω από το 50% της θαλάσσιας περιοχής της Γυάρου καλύπτεται από προστατευόμενους οικότοπους, όπως λιβάδια Ποσειδωνίας – οι γνωστές σε όλους μας φυκιάδες – και πυκνούς κοραλλιογενείς σχηματισμούς (τραγάνες). Η πολύ σημαντική αυτή ανακάλυψη τεκμηριώνει και επιστημονικά τη μοναδική σημασία της θαλάσσιας «Natura 2000» περιοχής της Γυάρου αλλά και την άμεση ανάγκη για τη θεσμοθέτηση μέτρων προστασίας της. Η σχετική έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE που στόχο έχει τη δημιουργία ενός πρωτοποριακού μοντέλου θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής, στην περιοχή της Γυάρου, από κοινού με τις κοινωνίες της Σύρου και της Άνδρου, που θα λειτουργεί με σεβασμό προς το περιβάλλον και τους ανθρώπους.

«Η κλιματική αλλαγή συχνά μας φαίνεται κάτι μακρινό. Παρόλα αυτά, έχει ήδη απτές επιπτώσεις και στις δικές μας θάλασσες. Για παράδειγμα, η άνοδος της θερμοκρασίας έχει φέρει στη Μεσόγειο εισβάλλοντα και επεκτατικά είδη ψαριών, όπως ο λαγοκέφαλος, που ανατρέπουν τις οικολογικές ισορροπίες. Οι εικόνες των νεκρών κοραλλιών που βλέπουμε σήμερα είναι τρομακτικές. Φανταστείτε ότι αυτά τα κοράλλια αποτελούν το σπίτι για χιλιάδες θαλάσσιους οργανισμούς. Το τελευταίο που θέλουμε είναι ο υποβρύχιος πλούτος της Γυάρου, που μόλις πρόσφατα ανακαλύψαμε στο πλαίσιο του ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE, να έχει την ίδια τύχη», δήλωσε ο Γιώργος Παξιμάδης, υπεύθυνος θαλάσσιων προγραμμάτων του WWF Ελλάς.

Με τη σειρά του, ο Νίκος Μάντζαρης, υπεύθυνος ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής του WWF Ελλάς, σημείωσε: «Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, πρέπει να ανοίξουμε τα μάτια μας στις επιπτώσεις και να κάνουμε τις συνδέσεις. Οι εικόνες αυτές δείχνουν ότι τα αέρια θερμοκηπίου και η παραγωγή τους, που στην Ελλάδα οφείλεται κατά 35% στον λιγνίτη, βλάπτουν τη ζωή παντού. Από την υγεία όλων μας και τον τρόπο ζωής μας, μέχρι και τον βυθό των θαλασσών μας. Ας είναι αυτό το ξυπνητήρι που χρειάζονται οι πολίτες και οι πολιτικοί για να αναλάβουν δράση».