Γιατί η Ευρωζώνη μπορεί ακόμη να επιβιώσει

Παρά τα τεράστια εμπόδια που συναντά στο δρόμο της.

Εάν ανέκυπτε σύγκρουση ανάμεσα στην κυριαρχία της Ένωσης και στην κυριαρχία των Πολιτειών στην παρούσα φάση, θα προβλέπαμε την ήττα της Ένωσης. Αν μια Πολιτεία επέλεγε να αποσυρθεί από το συμβόλαιο, θα ήταν δύσκολο να αντικρούσει κανείς το δικαίωμά της να το κάνει. Και η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση δεν θα είχε τρόπο να διατηρήσει ευθέως τις αξιώσεις της, είτε με τη βία είτε με το δίκαιο’.

Αυτά έγραφε ο Αλέξις ντε Τοκβίλ, ένας από τους πιο εύστοχους ξένους παρατηρητές για τις προοπτικές των ΗΠΑ. Παρά ταύτα δεν κατάφερε να προβλέψει τα αποτελέσματα του Αμερικάνικου Εμφύλιου. Σήμερα οι ενημερωμένοι Αμερικανοί πιστεύουν ότι η Ευρωζώνη δεν θα επιβιώσει. Κι αυτό γιατί τη θεωρούν ως έναν γάμο οικονομικών συμφερόντων, όπως ο Τοκβίλ έβλεπε στις ΗΠΑ έναν γάμο πολιτικών συμφερόντων.

Ο παραλληλισμός δεν είναι ακριβής αλλά είναι διαφωτιστικός. Δεν είναι ακριβής γιατί η Ευρωζώνη δεν είναι χώρα. Αν ήταν, θα μπορούσε εύκολα να διαχειριστεί τις οικονομικές πιέσεις που αντιμετωπίζει. Ο παραλληλισμός είναι όμως διαφωτιστικός γιατί δείχνει πως η επιβίωση κάθε πολιτικής κατασκευής εξαρτάται από την ισχύ των φυγόκεντρων και κεντρομόλων δυνάμεων της. Στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι φυγόκεντρες δυνάμεις ήταν αρκετές για να πείσουν την Ομοσπονδία να επιχειρήσει την αποστασία, αλλά οι κεντρομόλες είναι αρκετές για την ήττα της αποστασίας.

Τι μπορούμε να πούμε όμως για αυτές τις δυνάμεις στην Ευρωζώνη;

Οι φυγόκεντρες οικονομικές δυνάμεις είναι πολύ οδυνηρά ξεκάθαρες. Πρώτον, από τη στιγμή που η Ευρωζώνη είναι μία νομισματική ένωση χωρίς δημοσιονομική στήριξη, η πίεση της προσαρμογής πέφτει στις πασίγνωστες για την ανελαστικότητά τους αγορές εργασίας. Καθώς ο συμφωνημένος στόχος είναι ο χαμηλός πληθωρισμός, αυτό συνεπάγεται καθοδικές πιέσεις στους ονομαστικούς μισθούς. Αυτό προκαλεί αύξηση της ανεργίας, κατάρρευση των οικονομιών και αποπληθωρισμό του χρέους.

Δεύτερον, η γέννηση του ευρώ συνέπεσε με μια παγκόσμια πιστωτική επέκταση. Η  σύγκλιση των επιτοκίων που ακολούθησε τη δημιουργία του κοινού νομίσματος ενισχύθηκε και από την εξαφάνιση των σπρεντ κινδύνου. Το αποτέλεσμα ήταν η μεγάλη άνοδος του διασυνοριακού δανεισμού τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, η μείωση των πιέσεων για δημοσιονομική σταθεροποίηση στις χώρες υψηλού χρέους – όπως η Ιταλία – και η εμφάνιση μεγάλων ανισορροπιών στα ισοζύγια πληρωμών και αποκλίσεων στην ανταγωνιστικότητα. Και τότε ήρθαν τα χρηματοπιστωτικά σοκ, που έφεραν ένα ‘απότομο φρένο’ του δανεισμού, την κατάρρευση του ιδιωτικού δανεισμού και των ιδιωτικών δαπανών και ένα κύμα δημοσιονομικών κρίσεων.

Τρίτον, σε μια τέτοια κρίση η Ευρωζώνη δεν είχε κανένα αποτελεσματικό τρόπο να διασφαλίσει την επιβίωση των τραπεζικών συστημάτων της, να χρηματοδοτήσει τις χώρες που βρέθηκαν υπό πίεση και να εξασφαλίσει την προσαρμογή στις χώρες πιστωτές και στις χώρες δανειολήπτες. Αντιθέτως, βλέπουμε αυτοσχεδιασμούς: το αεροσκάφος της Ευρωζώνης ανασχε