Ο απαισιόδοξος Νόμος της...πεταλούδας

Είναι φορές που θεωρούμε πως όλες οι απειλητικές και ερεβώδεις αόρατες δυνάμεις στρέφονται χωρίς λόγο εναντίον μας. Πως το σύμπαν σε ένα συνωμοσιολογικό ρεσιτάλ που θα έκανε και μεσαιωνικό αυλικό να ζηλέψει, φροντίζει με κάθε πιθανό τρόπο ώστε να μην πετύχουμε αυτό που θέλουμε.

Σε άλλες πάλι περιπτώσεις ένα φαινομενικά μικρής σημασίας γεγονός παρέα με τον αντίκτυπό του μας αλλάζει ριζικά και απροσδόκητα τόσο την καθημερινότητα όσο και την ευρύτερη πορεία της ζωής μας. Ή τουλάχιστον έτσι νομίζουμε.

Νόμος του Μέρφι και Φαινόμενο της Πεταλούδας. Επιστημονικοφανείς

παραδοξολογίες ή «τεχνικά» τεκμηριωμένες διατυπώσεις που πήραν ένα ωραιοποιημένο «ποιητικό» τόνο από την ανθρώπινη αδυναμία να εξηγήσει πράγματα πιο σύνθετα.

Ας το δούμε πιο αναλυτικά ξεκινώντας από τα στιβαρά θεμέλια κάθε απόπειρας προσέγγισης δηλαδή τα γεγονότα.

ΓΕΓΟΝΟΤΑ-ΠΡΟΣΩΠΑ

Αναζητώντας την άκρη του νήματος μέσα στο ανέκαθεν αριστοτεχνικά πλεγμένο κουβάρι του χρόνου οδηγούμαστε στον χρονικό περίγυρο μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου.

Το καρφιτσωμένο στον τοίχο της ιστορίας ημερολόγιο έδειχνε 1949 όταν σε μια αεροπορική βάση της Καλιφόρνια κάποιοι επιστήμονες «έτρεχαν» ένα πρόγραμμα που στόχο είχε να προσδιορίσει πόσα ‘’G’’(μονάδα επιτάχυνσης βαρύτητας) μπορεί να αντέξει το ανθρώπινο σώμα(εν προκειμένω του πιλότου) έτσι ώστε τα αποτελέσματα να χρησιμοποιηθούν στο ευρύτερο μέλλον.

Μαζί τους εργαζόταν και ο Έντουαρντ Αλοϊσιους Μέρφι ένας 31χρονος μηχανικός αεροσκαφών που έμελλε να γίνει γνωστός για τη διατύπωση ενός «νόμου» που θα έπαιρνε το όνομά του.

Η μοιραία στιγμή ήρθε όταν μετά από ένα χρονοβόρο μπαράζ αποτυχημένων, για διαφορετικό λόγο κάθε φορά, δοκιμών όλοι οι συμμετέχοντες έχοντας προσπαθήσει να αποκλείσουν κάθε πιθανό λάθος περίμεναν αγχωμένοι την τελική απόπειρα που θα τους έδινε το ποθητό αποτέλεσμα.

Όταν και αυτή απέτυχε παταγωδώς ο Μέρφι ψάχνοντας να εντοπίσει το νέο λάθος διαπίστωσε πως ο βοηθός του είχε συνδέσει ανάποδα τα καλώδια κάποιων ειδικών αισθητήρων. Τότε αναφώνησε απογοητευμένος:«Αν υπάρχουν δύο τρόποι για να γίνει κάτι, και ο ένας οδηγεί στην απόλυτη καταστροφή, τότε αυτός(ο βοηθός του) σίγουρα θα διαλέξει τον λάθος τρόπο».

Αυτό ήταν ένας ‘’θρυλικός’’ Νόμος είχε μόλις δημιουργηθεί. Αν και ο ίδιος ο Μέρφι βλέποντας σε γενικότερο πλαίσιο τη διαπίστωσή του έγινε κοινωνός μιας θεωρίας η οποία συνιστούσε πως για να είσαι καλύτερα προετοιμασμένος σε οποιοδήποτε πείραμα ή προσπάθεια θα πρέπει πάντα να περιμένεις το χειρότερο δυνατό σενάριο να βγει αληθινό, στην πορεία του χρόνου το συμπέρασμά του εμπλουτίστηκε και χρησιμοποιήθηκε σε ανεξέλεγκτο εύρος, από την σοβαρή επιστημονική κοινότητα μέχρι τα περιοδικά του ελαφρότατου «κίτρινου τύπου». Έτσι με τη δήθεν «σφραγίδα» της διατύπωσης του ταλαντούχου μηχανικού μπορεί σήμερα να βρούμε αμέτρητα αμφιβόλου σοβαρότητος και βάσης αποφθέγματα. Αλλά αυτά θα τα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω.

Ας κάνουμε τώρα ένα νοητό χρονικό άλμα περίπου μιάμισης δεκαετίας και ας μεταφερθούμε πάνω από δύο χιλιάδες μίλια βορειοανατολικά στη πολιτεία της Μασαχουσέτης όπου ο μετεωρολόγος Έντουαρντ Λόρεντζ προσπαθούσε να προβλέψει, με ένα σύστημα δώδεκα εξισώσεων, πιθανές μεταβολές στις καιρικές συνθήκες.

Θα πρέπει βέβαια σε αυτό το σημείο παρενθετικά να αναφέρουμε συνοπτικά λίγα πράγματα για την περιώνυμη ‘’Θεωρία του Χάους’’. Εφόσον το χάος θεωρείται κάτι άναρχο δεν μπορεί να ‘’υποστεί επεξεργασία’’ από φυσικούς νόμους και εξηγήσεις. Όταν όμως εμφανίζονται τα μαθηματικά στο προσκήνιο και προσπαθούν να περιορίσουν το πρόβλημα τότε πλέον δεν μιλάμε για χάος αλλά για απρόβλεπτο. Στην ουσία δηλαδή η ‘’Θεωρία του Χάους’’ επιχειρεί να αποδώσει αποτέλεσμα σε συστήματα που είναι πολύ ευαίσθητα στις αρχικές του παραμέτρους όπως δηλαδή οι καιρικές συνθήκες ή η μεταβολή των πληθυσμών.

Ο Λόρεντζ λοιπόν κατά τη διάρκεια της μελέτης του παρατήρησε χωρίς να το θέλει πως αν στις εξισώσεις χρησιμοποιούσε 3 δεκαδικά ψηφία αντί για 6(θεωρητικά ελάχιστη διαφορά) τότε θα έφτανε σε ένα τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα. Μπορεί αυτό να ακούγεται πασιφανές στο απλό μυαλό πλέον αλλά στην δεδομένη χρονική στιγμή δεν ήταν.

Η κατάρριψη λοιπόν της ισχύουσας αντίληψης πως οι απειροελάχιστες αλλαγές στην αρχή φέρνουν τεράστιες διαφοροποιήσεις στο αποτέλεσμα μετά ονομάστηκε ‘’Φαινόμενο της Πεταλούδας’’. Για κάποιους ο λόγος αυτής της ονομασίας ήτανπως αυτές οι αρχικές αλλαγές έχουν τόσο ασήμαντη επίδραση όση επίδραση έχει το χτύπημα των φτερών μιας πεταλούδας στην ατμόσφαιρα. Για κάποιους άλλους πάλι επειδή στους αριθμητικούς άξονες η απεικόνιση του αρχικού και τελικού αποτελέσματος σχηματίζει μια παράσταση που μοιάζει με τα φτερά του συμπαθούς εντόμου.

Πάντως η κυριαρχούσα άποψη είναι πως οι συνθήκες ενός απρόβλεπτου συστήματος είναι τόσο ευαίσθητες που το αν θα επηρεαστούν κρίνεται από αμέτρητους παράγοντες. Στην ουσία δηλαδή το τίναγμα των φτερών μιας πεταλούδας μπορεί θεωρητικά να δημιουργήσει μια τεράστια αλλαγή του καιρού. Το ίδιο πιθανό βέβαια είναι σε διαφορετικές συνθήκες να την εμποδίσει…

ΟΙ ΥΠΕΡΒΟΛΕΣ

Οι προαναφερθείσες θεωρίες όμως δεν έμειναν στο στενό επιστημονικό πλαίσιο. Με το πέρασμα του χρόνου όπως αναφέραμε και πριν έγιναν προσιτές στο απλό κοινό το οποίο τους προσέδωσε μια περισσότερο ποιητική και ρομαντική χροιά.

Έτσι ο Νόμος του Μέρφι κατέληξε να γίνει άλλοθι για κάθε προσωπική αποτυχία οιουδήποτε μοιρολάτρη ενώ το φαινόμενο της πεταλούδας έγινε η αιτία για χιλιάδες ώρες σκέψεων ανθρώπων, που αναλογίζονταν πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή τους αν δεν είχε συμβεί κάτι συγκεκριμένο.

Θα έλεγε κανείς βέβαια πως αυτό δεν ήταν και τόσο παράδοξο ούτε τόσο μη αναμενόμενο. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης το να βρίσκει δικαιολογίες σε κατά κάποιο τρόπο υπερφυσικές δυνάμεις όταν τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως επιθυμεί. Έτσι μειώνει το προσωπικό βάρος της ευθύνης αφού δεν αναγνωρίζει σφάλματα ή λάθος χειρισμούς παρά μόνο αόρατες παρεμβάσεις που χωρίς λόγο καθορίζουν πως τα πράγματα θα πάνε στραβά.

Στο θέμα της γενικότερης κουλτούρας το Φαινόμενο της Πεταλούδας συνηθίζεται να ερμηνεύεται ως βάση της άποψης πως ένα φαινομενικά ασήμαντο άτομο ή μια πρωτότυπη ιδέα μπορεί να αλλάξει τη πορεία ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Όμως και το Χόλυγουντ που σπάνια αφήνει ευκαιρία για ‘’ ωραίες ιστορίες’’ να πάει χαμένη με τον τρόπο του βοήθησε στη γνωστοποίηση της θεωρίας που γεννήθηκε ως αποτέλεσμα της έρευνας του Λόρεντζ.

Στην ταινία παραγωγής 2004 ‘’The Butterfly Εffect’’ με τον Άστον Κάτσερ ο πρωταγωνιστής με επαναλαμβανόμενα ταξίδια στο παρελθόν και διαφορετικές πράξεις κάθε φορά αλλάζει το παρόν του. Μια ιδέα σε γενικές γραμμές πολυχρησιμοποιημένη και όχι τόσο κοντά στη βασική έννοια αλλά είπαμε… η δύναμη των Αμερικανών κινηματογραφικών παραγωγών.

Από την άλλη όπως προείπαμε ο Νόμος του Μέρφι γνώρισε κάθε τύπου λογικές και παράλογες ‘’προεκτάσεις’’. Ακολουθούν κάποιες από αυτές:

«Πάντα βρίσκεις κάτι στο τελευταίο μέρος που θα ψάξεις.»

«Αν ξέρεις ότι υπάρχουν μόνο 4 δυνατοί τρόποι για να πάει κάτι στραβά και φροντίσεις να τους προλάβεις, τότε αμέσως θα εμφανιστεί και ένας πέμπτος.»

«Κάθε λύση, γεννάει ένα καινούριο πρόβλημα.»

«Κάθε φορά που τα πράγματα δείχνουν να πηγαίνουν καλύτερα, κάπου έχεις κάνει λάθος.»

«Αν βοηθήσεις ένα φίλο που βρίσκεται σε ανάγκη, είναι σίγουρο πως θα σε θυμηθεί, την επόμενη φορά που θα βρίσκεται σε ανάγκη.»

«Το φως στο τέλος του τούνελ είναι ο προβολέας του τρένου που έρχεται καταπάνω σου.»

«Από τη στιγμή που αναφέρεις κάτι... αν είναι καλό, χάνεται. ...αν είναι κακό, συμβαίνει».

«Μην διαφωνείς δημόσια με έναν ηλίθιο... Ο κόσμος μπορεί να μην καταλάβει τη διαφορά».

«Όσοι δυσκολεύονται να πληρώσουν νοίκι, πληρώνουν νοίκι. Όσοι έχουν την άνεση να πληρώνουν νοίκι , ιδιοκατοικούν».

«Η Διαθεσιμότητα αποτελεί θέμα χρόνου. Την στιγμή που θα έχεις βρει τον έρωτα της ζωής σου , αυτή θα έχει βρει κάποιον άλλο.»

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Είναι αυστηρά θέμα της κοσμοθεωρίας του καθενός το πώς αντιλαμβάνεται τα όσα συμβαίνουν γύρω του. Με πόση (απ)αισιοδοξία αντιμετωπίζει τα πράγματα και πόση σημασία δίνει στις λεπτομέρειες. Αν θεωρεί πως όσο και να προσπαθήσει κάτι θα συμβεί για να του καταστρέψει την προσπάθεια είναι δικαίωμά του. Όπως δικαίωμά του να πιστεύει επίσης πως μικρογεγονότα είναι ικανά να του αλλάξουν τη ζωή. Τα ευφάνταστα γνωμικά άλλωστε δεν σταματούν ποτέ να εμφανίζονται, ούτε μπορεί κανείς να υπολογίσει πόσα εκατομμύρια πεταλούδες αυτή τη στιγμή κουνάν τα φτερά τους.