Το τουρκικό Έγγραφο του 2009 για Ασφάλεια-Εγγυήσεις

Εν όψει της αναμενόμενης κατάθεσης κατά την αυριανή μέρα στη Διάσκεψη για την Κύπρο εγγράφων για την ασφάλεια και τις εγγυήσεις το Sigmalive έχει εξασφαλίσει τα έγγραφα που κατατέθηκαν στις συνομιλίες το 2009, την τελευταία φορά που έγινε κατάθεση εγγράφων για τα ζητήματα αυτά. Πιο κάτω ακολουθεί μια σύνοψη του εγγράφου* που κατέθεσε η τουρκική πλευρά στις 9 Ιουλίου 2009.

Η τουρκική πλευρά παρουσίασε έγγραφο

με τίτλο «Σημεία της τουρκοκυπριακής πλευράς για το ζήτημα της Ασφάλειας και των Εγγυήσεων». Το έγγραφο ασχολείται με έξι επιμέρους πτυχές.

Συνθήκες του 1960

Ο συνεταιρισμός του 1960, όπως χαρακτηρίζουν στο έγγραφο την Κυπριακή Δημοκρατία, εγκαθιδρύθηκε μέσω:

διεθνών συμφωνιών ανάμεσα στους Τουρκοκύπριους και τους Ελληνοκύπριους τις εγγυήτριες δυνάμεις, από την άλλη.

Σύμφωνα με το τουρκικό έγγραφο, οι Συνθήκες του 1960 μπορούν να αναθεωρηθούν μόνο μέσω μιας διαδικασίας που να εμπλέκει τις εγγυήτριες δυνάμεις, την ελληνοκυπριακή πλευρά και την τουρκοκυπριακή πλευρά, οι οποίες θα δώσουν τη συγκατάθεσή τους. Αυτό είναι το βασικό επιχείρημα για το ότι μεταξύ των δυο κοινοτήτων μπορούν να συζητηθούν μόνο θέματα ασφαλείας που δεν σχετίζονται με τις συνθήκες αυτές και το περιεχόμενό τους.

Στο έγγραφο χαρακτηρίζονται ως απαραίτητες οι Εγγυήσεις και η παρουσία στρατευμάτων στο νησί για την τουρκοκυπριακή κοινότητα, λόγω:

της αποτυχίας των Ηνωμένων Εθνών να προστατεύσουν τους Τουρκοκύπριους κατά τις συμπλοκές τη δεκαετία του 1960.των πρόσφατων αποτυχιών του συλλογικού συστήματος ασφάλειας του ΟΗΕτης αδυναμίας των διακανονισμών ασφάλειας της ΕΕ,της ανεπάρκειας άλλων περιφερειακών θεσμών ασφάλειας, στην αντιμετώπιση εθνοτικών αντιπαραθέσεων και στον τερματισμό ένοπλων συγκρούσεων.

Οι Τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να εμπιστεύονται οποιονδήποτε άλλο εγγυητή εκτός από την Τουρκία, αναγράφεται στο έγγραγο. Άρα η τ/κ πλευρά ευνοούσε το 2009 τη συνέχιση των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας.

«Ανάληψη μονομερούς δράσης», δεν θα πρέπει να γίνεται παρά μόνο όταν υπάρχουν σοβαρές απειλές εναντίον της νέας κατάστασης πραγμάτων, η οποία θα εγκαθιδρυθεί μετά τον συνολικό διακανονισμό του κυπριακού προβλήματος. Σύμφωνα με το έγγραφο, η τουρκική πλευρά υποστηρίζει ότι η Τουρκία περίμενε 11 χρόνια πριν να «παρέμβει» στο νησί και η «παρέμβασή» της ήταν αποτέλεσμα του στρατιωτικού πραξικοπήματος της Ελλάδας.

Με βάση τα πιο πάνω, η Συνθήκη Εγγυήσεως πρέπει να παραμείνει σε ισχύ και να καλύπτει mutatis mutandis τη νέα κατάσταση πραγμάτων,σύμφωνα με το έγγραφο. Η Συνθήκη Εγγυήσεως επιπρόσθετα από όσα εκ των πραγμάτων θα καλύπτει, θα πρέπει να καλύπτει και «την ανεξαρτησία, εδαφική ακεραιότητα, ασφάλεια και συνταγματική τάξη των συνιστώντων κρατών». «Αυτό» συνεχίζει το έγγραφο, «είναι ένα ουσιώδες στοιχείο για τη διατήρηση του διζωνικού χαρακτήρα της ομοσπονδίας μας και της βιωσιμότητας της διευθέτησης».

Μιλούν επίσης για αναγκαίες αναθεωρήσεις στη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης, προκειμένου να αντανακλά τη νέα κατάσταση πραγμάτων στην Κύπρο, μια αναφορά που δεν παρέχει περαιτέρω διευκρινήσεις.

Αποχώρηση στρατευμάτων

Στο έγγραφο του 2009 υποστηρίζεται η αποστρατικοποίηση μιας «ενωμένης Κύπρου», σύμφωνα με τις σχετικές πρόνοιες των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας. Η διευθέτηση θα προνοεί τη διάλυση «των τοπικών δυνάμεων των δύο πλευρών στο νησί [δηλαδή των ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών δυνάμεων] και επιπλέον τη μείωση των τουρκικών και των ελληνικών δυνάμεων που σταθμεύουν στο νησί σε ένα συμφωνημένο επίπεδο».

Κύπρος και ΕΠΑΑ της ΕΕ

Το τρίτο σημείο του εγγράφου αναφέρεται στον ρόλο που θα έχει η Κύπρος στην εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ. Υποστηρίζεται ότι μια αποστρατικοποιημένη Κύπρος θα μπορεί να συμμετέχει μόνο στις μη στρατιωτικές πτυχές της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ, η οποία έχει επονομαστεί σήμερα σε «Κοινή Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας» της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή της Κύπρου στο μη στρατιωτικό σκέλος της ΕΠΑΑ είναι ο πλήρης σεβασμός των προνοιών του κειμένου της συνολικής διευθέτησης και των προνοιών των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας «και σε καμιά περίπτωση δεν θα υπονομεύει [η συμμετοχή της Κύπρου στην ΕΠΑΑ] αυτές τις πρόνοιες».

Χρήση κυπριακής επικράτειας για διεθνείς στρατιωτιωτικές αποστολές

Υποστηρίζεται ότι, «λαμβάνοντας υπόψη το αποστρατικοποιημένο καθεστώτος της ενωμένης Κύπρου, την ισορροπία που εγκαθιδρύθηκε ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία στην περιοχή και την ευαίσθητη φύση των διακανονισμών ασφαλείας, η ενωμένη Κύπρος, προσωρινά, δεν θα πρέπει να είναι ικανή να θέσει την επικράτειά της στη διάθεση διεθνών στρατιωτικών αποστολών, που θα αποβλέπουν στη συμβολή στην περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα, παρά μόνο εάν και τα δύο συνιστώντα κράτη, όπως και η Ελλάδα και η Τουρκία, δώσουν από κοινού τη συγκατάθεσή τους».

Τα δύο τελευταία σημεία του εγγράφου αφορούν (1) τον ρόλο της ειρηνευτικής αποστολής του ΟΗΕ μετά από μια συνολική διευθέτηση και (2) τους μεταβατικούς διακανονισμούς σε σχέση με τις εδαφικές αναπροσαρμογές και τους διακανονισμούς ασφάλειας. Όσον αφορά το πρώτο, υποστηρίζεται η δημιουργία μιας δύναμης του ΟΗΕ, η οποία θα έχει ρόλο παρατηρητή, με στόχο να διευκολύνει την εφαρμογή της συμφωνίας.

Υποστηρίζεται επίσης ότι οι όροι εντολής της δύναμης «θα είναι σύμφωνοι με το σύστημα εγγυήσεων». «Δεν θα πρέπει να υπάρχει ιεραρχία μεταξύ της δύναμης των ΗΕ και των δυνάμεων [τουρκικών και ελληνικών] που θα παραμείνουν στο νησί κάτω από τις πρόνοιες τη Συνθήκης Συμμαχίας», συνεχίζει το έγγραφο.

Τέλος, όσον αφορά τη μεταβατική περίοδο μετά την επίτευξη συμφωνίας, «μέχρις ότου συμπληρωθεί η διαδικασία που θα αφορά τις πιθανές εδαφικές αναπροσαρμογές και τους διακανονισμούς ασφαλείας, όλες αυτές οι περιοχές [που θα τύχουν αναπροσαρμογής] θα πρέπει να παραμείνουν κάτω από τη διοίκηση της συνιστώσας πολιτείας, ο πληθυσμός της οποίας θα χρειαστεί να επανεγκατασταθεί σε άλλες περιοχές». «Δεν θα υπάρξει καμία ανάμειξη των αρχών των ΗΕ ή της άλλης συνιστώσας πολιτείας, μέχρις ότου ολοκληρωθεί η επανεγκατάσταση αυτών των ατόμων», καταλήγει το έγγραφο.

Είναι σαφές ότι οι πρόνοιες που είχε καταθέσει η τουρκοκυπριακή πλευρά το 2009 έχουν άμεση επαφή και σύνδεση με όσα σημεία περιλαμβάνονταν και στο σχέδιο Ανάν. Αν διαβάσει προσεκτικά κανείς εντοπίζει πολλα κοινά σημεία και με την πρόταση Τσαβούσογλου, η οποία έγινε στο πλαίσιο της Διάσκεψης προφορικά αλλά και γενικόλογα. Μένει να δούμε αν τη Δευτέρα, όπου θα πρέπει πλέον να τοποθετηθεί γραπτώς και με αριθμούς και στοιχεία, οι θέσεις θα είναι και πάλι οι ίδιες. Αν κάτι τέτοιο ισχύει, τότε θα είναι ξεκάθαρο προς όλες τις πλευρές, ότι η τουρκική πλευρά δεν έχει κάνει ουσιαστικό βήμα στο ζήτημα Ασφάλειας και Εγγυήσεων.

* Το έγγραφο, όπως είχε κατατεθεί στις συνομιλίες, έχει μεταφραστεί και δημοσιευτεί στο βιβλίο του Καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης Γιώργου Κέντα, Η Ασφάλεια στο Πλαίσιο Λύσης του Κυπριακού (Εκδόσεις Λιβάνης, 2013).