Τα δημόσια Πανεπιστήμια Κύπρου στον παγκόσμιο χάρτη έρευνας

Η δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση της Κύπρου διέρχεται μια δύσκολη περίοδο λόγω της οικονομικής κρίσης που μαστίζει τον τόπο και τον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο.

Τόσο το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ) όσο και το Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΠΚ) έχουν δει το μέγεθος της κρατικής χορηγίας να μειώνεται κατά 30-40% τα τελευταία 4 χρόνια. Ταυτόχρονα, τα ακαδημαϊκά προγράμματα

που προσφέρονται τόσο στο προπτυχιακό όσο και στο μεταπτυχιακό επίπεδο έχουν αυξηθεί, οδηγώντας σε διόγκωση του αριθμού των εισερχόμενων φοιτητών και στα δύο Πανεπιστήμια. Το συνεχιζόμενο πάγωμα νέων θέσεων ακαδημαϊκού προσωπικού κάνει την λειτουργία των Ανώτατων Δημοσίων Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων του τόπου ακόμη πιο δύσκολη. Την ίδια στιγμή, η Πολιτεία και η κοινωνία προσδοκούν από τα Δημόσια Πανεπιστήμια να συνεχίσουν να διατηρούν την ποιότητα των ακαδημαϊκών τους προγραμμάτων και την παραγωγικότητα της έρευνας σε υψηλό και διεθνώς ανταγωνιστικό επίπεδο.

Η κάτωθι ποσοτική ανάλυση αναδεικνύει ότι τα δυο μεγάλα Δημόσια Πανεπιστήμια, το ΠΚ και το ΤΕΠΑΚ, συνεισφέρουν σημαντικά και κατ' αναλογία χωρίς μεγάλες διαφορές στην ερευνητική παραγωγή της χώρας. Ταυτόχρονα, τεκμηριώνει ότι και τα δύο εκπροσωπούν επάξια την Κύπρο στη διεθνή ακαδημαϊκή και επιστημονική αρένα. Χρησιμοποιήθηκαν πέντε (5) βασικοί ποσοτικοί δείκτες για την ανάλυση των ερευνητικών επιτευγμάτων των Πανεπιστημίων: (i) η θέση των δυο Ιδρυμάτων σε επίσημη διεθνή λίστα κατάταξης πανεπιστημίων που χρηματοδοτείται και υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (http://www.u-multirank.eu/), (ii) το συνολικό ερευνητικό αποτύπωμα της Κύπρου στη διεθνή λίστα του Nature Global Index 2014, (iii) το μέγεθος κονδυλίων έρευνας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα οποία εξασφαλίζονται μέσα από άκρως ανταγωνιστικές διαδικασίες, (iv) ο αριθμός ερευνητικών εργασιών που δημοσιεύονται σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές, και (v) ο αριθμός αναφορών από διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές.

Μία επαρκώς αντικειμενική ένδειξη ποιότητας ενός πανεπιστημίου είναι η θέση του στο επίσημο εργαλείο παγκόσμιας κατάταξης πανεπιστημίων U-Multirank. Στο Research and Research Linkages Ranking του U-Multirank, το ΠΚ και το ΤΕΠΑΚ είναι στη θέση 412 και 447, αντίστοιχα, από τα 790 πανεπιστήμια που συμπεριλήφθηκαν στην κατάταξη (που είναι και τα καλύτερα και σημαντικότερα από τα άνω των 10000 πανεπιστημίων ανά το παγκόσμιο). Είναι πολύ ενθαρρυντικό για την ερευνητική παραγωγή του τόπου μας το ότι και τα δύο μεγάλα πανεπιστήμιά μας βρίσκονται μεταξύ των πρώτων 500 του κόσμου. Οι θέσεις αυτές προκύπτουν από την ανάλυση πολλαπλών κριτηρίων όπως ο αριθμός δημοσιεύσεων, ο αριθμός επιστημονικών αναφορών, και η διασύνδεση με τη βιομηχανία.

Το επιστημονικό περιοδικό Nature διεξήγαγε συγκριτική ανάλυση της ερευνητικής απόδοσης κάθε χώρας συντάσσοντας τη λίστα του Nature Global Index 2014. Χρησιμοποιώντας τον σταθμισμένο αριθμό δημοσιεύσεω.ν ανά 1000 ερευνητές μιας χώρας, η συγκριτική ανάλυση του Nature Global Index ανέδειξε το μέγεθος και την ποιότητα του συνόλου της ερευνητικής παραγωγικότητας και ποιότητας της Κύπρου (12.2 σταθμισμένες δημοσιεύσεις ανά 1000 ερευνητές). Συγκεκριμένα, η Κύπρος συγκαταλέγεται στις χώρες με την υψηλότερη ερευνητική απόδοση και αποτελεσματικότητα, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (12.2 ανά 1000 ερευνητές) αλλά και η Γερμανία (12.0 ανά 1000 ερευνητές).

Η προσέλκυση εξωτερικής χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποτελεί ένα ακόμα σημαντικό κριτήριο αξιολόγησης της ποιότητας και παραγωγικότητας της έρευνας. Τα έτη 2013 και 2014, εξασφαλίστηκαν περίπου 2,2 και 8,6 εκατομμύρια Ευρώ για το ΤΕΠΑΚ και το ΠΚ, αντίστοιχα. Διαιρώντας την συνολική χρηματοδότηση με τον συνολικό αριθμό ακαδημαϊκών μελών με διδακτορικό τίτλο του κάθε ιδρύματος (120 και 300 αντίστοιχα) υπολογίζονται για τη διετία περίπου 18,500 και 29,000 ευρώ ανά ακαδημαϊκό μέλος του ΤΕΠΑΚ και του ΠΚ, αντίστοιχα.

Ο αριθμός ερευνητικών εργασιών ορίζεται ως ο αριθμός δημοσιεύσεων των αποτελεσμάτων ερευνών σε επιστημονικά περιοδικά από ερευνητικές ομάδες. Συγκεκριμένα και κατά την περίοδο των 5 τελευταίων χρόνων, το ΤΕΠΑΚ και το ΠΚ έχουν δημοσιεύσει 1159 και 3910 επιστημονικές εργασίες, αντίστοιχα, σε έγκριτα διεθνή επιστημονικά περιοδικά με το σύστημα κριτών αξιολόγησης. Διαιρώντας τον απόλυτο αριθμό δημοσιεύσεων με το συνολικό αριθμό ακαδημαϊκών μελών με διδακτορικό τίτλο του κάθε ιδρύματος, έχουμε τη δυνατότητα αξιόπιστης σύγκρισης, όπου προκύπτουν 10 και 13 δημοσιεύσεις ανά Ακαδημαϊκό μέλος για το ΤΕΠΑΚ και το ΠΚ, αντίστοιχα.

Ο αριθμός επιστημονικών αναφορών ορίζεται ως ο αριθμός εμφάνισης αποτελεσμάτων συγκεκριμένης ερευνητικής εργασίας σε διαφορετικές μεταγενέστερες δημοσιευμένες εργασίες σε επιστημονικά περιοδικά από άλλες ερευνητικές ομάδες ανά το παγκόσμιο. Συγκεκριμένα και κατά την περίοδο των 5 τελευταίων χρόνων, ερευνητές από το ΤΕΠΑΚ και το ΠΚ έχουν λάβει 3568 και 21398 επιστημονικές αναφορές, αντίστοιχα, από διεθνούς φήμης επιστημονικά περιοδικά. Διαιρώντας τον απόλυτο αριθμό αναφορών με τον συνολικό αριθμό ακαδημαϊκών με διδακτορικό του κάθε Πανεπιστημίου προκύπτουν 30 και 71 αναφορές ανά ακαδημαϊκό μέλος για το ΤΕΠΑΚ και το ΠΚ, αντίστοιχα.

Σε αυτό το σημείο τονίζουμε το γεγονός ότι το ΤΕΠΑΚ είναι νεοσύστατο Ακαδημαϊκό Ίδρυμα. Συνεπώς, τα πλείστα μέλη του δεν εργάζονται στον οργανισμό για περισσότερο από 4 χρόνια, και δεν τους έχει δοθεί αντίστοιχος χρόνος να δημιουργήσουν ολοκληρωμένες ερευνητικές ομάδες και να εξοπλίσουν πλήρως τα ερευνητικά τους εργαστήρια. Επιπρόσθετα, το ακαδημαϊκό προσωπικό του ΤΕΠΑΚ κλήθηκε, ενώ ο οργανισμός του ήταν σε φάση ίδρυσης και ανάπτυξης (2008 και μετά), να λειτουργήσει κάτω από αντίξοες συνθήκες οικονομικής κρίσης, αναστολής προσλήψεων, μείωσης της κρατικής χορηγίας, και με ουσιαστικά κλειστές τις στρόφιγγες της εγχώριας κρατικής ερευνητικής χρηματοδότησης. Δηλαδή, κάτω από τις ακριβώς αντίθετες συνθήκες με αυτές που ίσχυαν κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του ΠΚ (αρχές δεκαετίας του 1990).

Εντούτοις, οι Πανεπιστημιακοί του ΤΕΠΑΚ έχουν να επιδείξουν σημαντικές διακρίσεις για το έργο τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι το ΤΕΠΑΚ είναι το μόνο κυπριακό Πανεπιστήμιο από το οποίο ακαδημαϊκοί κατάφεραν να δημοσιεύσουν ερευνητικά άρθρα στα περιοδικά Nature και New England Journal of Medicine (NEJM). Αναντίλεκτα, το Nature και το NEJM θεωρούνται τα κορυφαία επιστημονικά περιοδικά για ερευνητές των θετικών επιστημών, επιστημών υγείας και ιατρικής.

Παγκοσμίως αποδεκτοί ποσοτικοί δείκτες και διεθνείς κατατάξεις αναδεικνύουν τη σημαντική συμβολή των Δημοσίων Πανεπιστημίων στην παραγωγή έρευνας της χώρας. Αυτό είναι αποτέλεσμα της μέχρι τώρα στήριξης της Κυπριακής Πολιτείας και κοινωνίας και του ότι υπάρχουν τρία, συμπεριλαμβανομένου του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου (ΑΠΚ), ανεξάρτητα Δημόσια Ακαδημαϊκά Ιδρύματα υψηλής ποιότητας. H Ακαδημαϊκή Κοινότητα του τόπου μας έχει αποδείξει ότι διαθέτει όλα τα εχέγγυα για να ανταποδώσει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και Πολιτείας. Δημοσιεύει στα κορυφαία περιοδικά του κόσμου, συμμετέχει σε μεταφορές τεχνογνωσίας προς τη βιομηχανία τροφοδοτώντας την οικονομία, και δύναται να δημιουργεί νεοφυείς εταιρείες βασισμένες στην έρευνά της.

Επιπλέον, και το σημαντικότερο, παράγει ολοκληρωμένους απόφοιτους που μπορούν να διακριθούν στον τομέα τους και με τη σειρά τους να συνεισφέρουν στην επιστήμη, στην ανοικοδόμηση της οικονομίας μας, και στον πολιτισμό μας γενικότερα. Επί του παρόντος, σπουδάζουν περίπου 2700 φοιτητές στο ΤΕΠΑΚ, 7100 στο ΠΚ, και 4700 στο ΑΠΚ. Είναι πρόδηλη η σχέση ανάδρασης και αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ της ακαδημαϊκής έρευνας και της πανεπιστημιακής διδασκαλίας. Αυτοί που ανελλιπώς συμμετέχουν ενεργά και με διακρίσεις στην διεθνή παραγωγή της γνώσης είναι συνήθως και οι καταλληλότεροι να τη μεταδώσουν στους φοιτητές μας. Οι ερευνητικές επιδόσεις των δημοσίων πανεπιστημίων παρέχουν απτές εγγυήσεις για την ποιότητα της διδασκαλίας που παρέχουν.

Τα κυπριακά Δημόσια Πανεπιστήμια προσφέρουν σημαντικό ακαδημαϊκό και κοινωνικό έργο. Αποδεδειγμένα επιτελούν επιτυχώς το βασικό σκοπό της ίδρυσης τους, που δεν είναι άλλος από τη δημιουργία και μετάδοση γνώσης. Αποτελεί μονόδρομο η ενδυνάμωση της υποστήριξης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από την Πολιτεία για την περαιτέρω βελτίωση της ερευνητικής παραγωγής, της οικονομίας και της ποιότητας ζωής στην Κύπρο.

ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Αν και οι δείκτες που χρησιμοποιήθηκαν δεν είναι οι μοναδικοί, αποτελούν κοινά εργαλεία αποτίμησης της παραγωγικότητας και ποιότητας έρευνας. Αξιοποιούνται ευρέως από τεχνοκράτες, χρηματοδότες έρευνας, και πολιτικούς φορείς. Όμως, σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν το μοναδικό τρόπο αποτίμησης της οικονομικής και πολιτισμικής αξίας που προσφέρει στην κοινωνία ένα πανεπιστήμιο. Επίσης, δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για να συγκρίνονται πανεπιστημιακά τμήματα και πανεπιστημιακοί ειδικευόμενοι σε διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα. Εντούτοις, αυτοί οι δείκτες προσφέρουν μια ένδειξη της γενικής ερευνητικής επίδοσης και προσφοράς ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων. Επιπρόσθετα, αποτελούν ένα μέτρο σύγκρισης πανεπιστημίων που έχουν συναφή επιστημονικό προσανατολισμό. Τα εν λόγω ποσοτικά στοιχεία είναι ελεύθερα προσβάσιμα μέσω της παγκόσμιας βάσης επιστημονικών δεδομένων SCOPUS, του http://www.researchranking.org/, του http://www.u-multirank.eu/, και του http://www.nature.com/nature/supplements/nature-index-2014-global.

Συγγραφείς

Κωνσταντίνος Χ. Μακρής - Επίκουρος Καθηγητής, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο ΚύπρουΜιχαήλ Σιριβιανός - Λέκτορας, Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ και Πληροφορικής, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο ΚύπρουΑνδρέας Αναγιωτός -Καθηγητής, Αντιπρύτανης Οικονομικού Προγραμματισμού και Ανάπτυξης, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών και Επιστήμης και Μηχανικής Υλικών, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου