Δώδεκα χρόνια από το ΟΧΙ των Ελληνοκύπριων στο Σχέδιο Ανάν

Δώδεκα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την ημέρα που διεξήχθη το δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν, τον Απρίλιο του 2004.

Η διαδικασία και η κατάληξή της αποτέλεσε μια από της σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία του Κυπριακού προβλήματος, καθώς απορρίφθηκε από τους Ελληνοκύπριους με τη συντριπτική πλειοψηφία του 76% και υπερψηφίστηκε από τους Τουρκοκύπριους σε ποσοστό 65%, δίνοντας έτσι τέλος σε μια διαδικασία που ξεκίνησε 5 χρόνια νωρίτερα.

Επρόκειτο

για την πρώτη και μοναδική φορά μέχρι τώρα που η έκβαση του εθνικού προβλήματος πέρασε μέσα από τα χέρια του ίδιου του λαού της Κύπρου, με τους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους να αποφασίζουν οι ίδιοι για το μέλλον τους.

Δώδεκα χρόνια μετά, ωστόσο, ο Αττίλας εξακολουθεί να κατέχει παράνομα ένα σημαντικό κομμάτι της Κύπρου, με τη σημαία της ντροπής και την τουρκική πρόκληση να παραμένουν αμετακίνητες, εξυπηρετώντας τους διαχρονικούς σκοπούς της Άγκυρας, ενώ το φάντασμα του σχεδίου εξακολουθεί να ίπταται πάνω από την πολιτική σκηνή του τόπου.

Πώς φτάσαμε σε δημοψήφισμα;

Το αρχικό προσχέδιο, είχε παραδοθεί στον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Γλαύκο Κληρίδη και τον τότε κατοχικό ηγέτη Ραούφ Ντενκτάς στις 11 Νοεμβρίου του 2002. Η αντίδραση των κυβερνήσεων Κύπρου και της Ελλάδας ήταν αρχικά θετικές, ενώ η εντύπωση ότι το Σχέδιο αποτελούσε ευκαιρία που δεν έπρεπε να χαθεί, ήτα διάχυτη.

Λίγες ημέρες μετά, το Εθνικό Συμβούλιο της Κύπρου κάνει δεκτό το Σχέδιο ως βάση για διαπραγμάτευση, παρά το γεγονός ότι αναγνώρισε εξ αρχής μια σειρά από σημαντικές αδυναμίες. Ωστόσο η άποψη που εκφραζόταν απέναντι στους ενδοιασμούς, ήταν ότι «δεν πρέπει να χάσουμε το δάσος κοιτώντας το δέντρο».

Η ελληνική Κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη, υποστήριξε θερμά τη λύση του Κυπριακού με βάση το Σχέδιο Ανάν, κάνοντας λόγο για «ιστορική ευκαιρία» χαρακτηρίζοντάς τη μάλιστα ως «την τελευταία ευκαιρία επίλυσης του κυπριακού»

Στόχος η λύση πριν την ένταξη

Στόχος του διεθνούς παράγοντα ήταν η οριστικοποίηση του τελικού σχεδίου λύσης πριν από τη σύνοδο Κορυφής της Κοπεγχάγης στην οποία αναμενόταν να κλειδώσει η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι δύο πλευρές αρχικά κατέθεσαν τις εισηγήσεις τους για τροποποίηση του Σχεδίου και ο ΟΗΕ προχώρησε το ρόλο του ως διαμεσολαβητής με τη μέθοδο των «εκ του σύνεγγυς» συνομιλιών, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί το δεύτερο προσχέδιο του Σχεδίου Ανάν στις 10 Δεκεμβρίου του 2002.

Ωστόσο οι συνομιλίες στην Κοπεγχάγη δεν απέδωσαν καρπούς, με αποτέλεσμα στη 1 Μαΐου να αποφασιστεί η ένταξη ολόκληρης της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με αναστολή της εφαρμογής του κεκτημένου στα κατεχόμενα μέρη.

Εν τω μεταξύ, λίγους μήνες πριν τη λήξη της θητείας του ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, και εν όψει των κρίσιμων προεδρικών εκλογών, ο Γλαύκος Κληρίδης ζητά την επανεκλογή του υπό την προϋπόθεση ότι θα παραμείνει στο τιμόνι της χώρας για άλλους 16 μήνες, προκειμένου να ολοκληρωθούν ο συνομιλίες για το Σχέδιο Ανάν. Το αποτέλεσμα των εκλογών όμως έφερε στον προεδρικό θώκο τον Τάσσο Παπαδόπουλο.

Στις 26 Φεβρουαρίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν επισκέπτεται την Κύπρο παραδίδοντας στις δύο πλευρές το τρίτο προσχέδιο του Σχεδίου, μαζί με πρόσκληση για διαβουλεύσεις στην Ελβετία στις 10 Μαρτίου 2003.

Στη συνάντηση της Χάγης που ακολούθησε, ο Ραούφ Ντενκτάς απέρριψε τις θέσεις του ΟΗΕ, σε αντίθεση με τον Πρόεδρο Παπαδόπουλο, ο οποίος αποδέχθηκε το τρίτο προσχέδιο θέτοντας κάποιες προϋποθέσεις που σε μεγάλο βαθμό αφορούσαν κενά τα οποία εντοπίστηκαν στο έγγραφο.

Με την υπογραφή της συνθήκης προσχώρησης της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που πραγματοποιήθηκε στη Στοά του Αττάλου στην Αθήνα υπό την ελληνική προεδρία, ο Κόφι Ανάν δήλωσε ότι προτίθεται να τερματίσει την διαμεσολάβησή του στο κυπριακό, εκτός και Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, κάνουν δεκτή την επιδιαιτησία του ιδίου για γεφύρωση του χάσματος με σκοπό την κατάληξη των δύο λαών σε δημοψηφίσματα.

Ανοίγουν τα οδοφράγματα

Αιφνιδιάζοντας τους πάντες, ο Ντεκντάς προχωρά σε άνοιγμα των οδοφραγμάτων για πρώτη φορά από το 1974. Με αυτή την κίνηση, η μετάβαση των Ελληνοκυπρίων στα κατεχόμενα και των Τουρκοκύπριων στις ελεύθερες περιοχές, επιτρέπεται. Τεράστιες ουρές αρχίζουν και σχηματίζονται στα οδοφράγματα.

Ο Κόφι Ανάν, καλεί στις 10 Φεβρουαρίου του 2004, ο τους δύο ηγέτες στη Νέα Υόρκη, όπου πραγματοποιείται η επανεκκίνηση των συνομιλιών για την αποδοχή του ρόλου επιδιαιτητή του ΟΗΕ και προώθηση του Σχεδίου Ανάν σε δημοψηφίσματα.

Στις 24 Μαρτίου 2004 ο Γ.Γ του ΟΗΕ καλεί στη Λουκέρνη της Ελβετίας τις ηγεσίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων μαζί με τους πρωθυπουργούς Ελλάδας και Τουρκίας για διαβουλεύσεις. Η έκβαση για την ελληνική πλευρά ήταν απογοητευτική. Στις 29 Μαρτίου 2004 ο Κόφι Ανάν με επιδιαιτησία «γεφυρώνει» τα κενά και παρουσιάζει το τελικό σχέδιο με σαφείς τάσεις υιοθέτησης των τουρκικών θέσεων. Ακολούθησαν προσπάθειες για αλλαγές και στις 30 Μαρτίου ο Κόφι Ανάν παραδίδει στους Καραμανλή, Παπαδόπουλο, Ερντογάν και Ντενκτάς το κείμενο του πέμπτου προσχέδιου και ορίζει ως ημερομηνία δημοψηφίσματος την 24 η Απριλίου 2004.

Το ΟΧΙ του Τάσσου

Από την πρώτη στιγμή ο Τάσσος Παπαδόπουλος είχε υποστηρίξει με θέρμη την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν. Την έκκληση στον ελληνοκυπριακό λαό να απορρίψει το Σχέδιο, εξέφρασε μέσα από το ιστορικό διάγγελμά του στις 7 Απριλίου 2004.

Όπως είχε πει χαρακτηριστικά:

«Λυπούμαι ειλικρινά, γιατί δεν μπορώ να αποδεχθώ και να υπογράψω το Σχέδιο Ανάν όπως, τελικά, διαμορφώθηκε. Παρέλαβα Κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω κοινότητα χωρίς δικαίωμα λόγου διεθνώς και σε αναζήτηση κηδεμόνα. Και όλα αυτά έναντι κενών, παραπλανητικών, δήθεν, προσδοκιών. Έναντι της ανεδαφικής ψευδαίσθησης ότι η Τουρκία θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της. Έχω εμπιστοσύνη στην κρίση σας. Είμαι βέβαιος ότι δεν σας αγγίζουν ψεύτικα διλήμματα. Ότι δεν σας τρομάζουν απειλές για δήθεν διεθνή απομόνωση. Ότι δεν σας πείθουν τα περί δήθεν τελευταίας ευκαιρίας. Είμαι βέβαιος ότι εξακολουθούν να έχουν για σας νόημα οι ηθικές αρχές και αξίες του λαού μας, του πολιτισμού και του εθνικού ιστορικού μας βίου, τον οποίο θέλετε να συνεχίσουμε με ασφάλεια, δικαιοσύνη, ελευθερία και ειρήνη. Σε καλώ να απορρίψεις το Σχέδιο Ανάν».

Την περίοδο που μεσολάβησε μέχρι το δημοψήφισμα, υπήρξε βαθύς διχασμός στην ελληνοκυπριακή πλευρά ο οποίος σημάδεψε και σημαδεύει την κοινωνία μέχρι και σήμερα. Τελικά, στις 24 Απριλίου 2004, δώδεκα κιόλας χρόνια πριν, το Σχέδιο Ανάν απορρίφθηκε από το 76% των Ελληνοκυπρίων.

Follow @christos_mich