Αργό Πετρέλαιο: Πως ρυθμίζεται διεθνώς η τιμή του;

Αφού διαπιστώσουμε πως υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικά είδη ακατέργαστου πετρελαίου που διαφέρουν ποιοτικά μεταξύ τους, πως το πετρέλαιο από την στιγμή που απέκτησε εμπορική και χρηματιστηριακή αξία (commodity) έχει απολέσει την φυσική του διάσταση και πως η πρόσβαση σε αυτό επηρεάζει την παγκοσμία οικονομία κρίθηκε σκόπιμο να ερευνήσουμε τους μηχανισμούς

Η απουσία αυστηρού κανονιστικού πλαισίου εν είδει «φυσικού νόμου» και το «αόρατο χέρι» της αγοράς έρχονται πολλαπλασιαστικά να δυσχεράνουν το έργο χιλιάδων αναλυτών-οικονομολόγων και ερευνητών. Καθημερινά επιχειρούν να «μαντέψουν» την τελική τιμή του πετρελαίου με σκοπό να πραγματοποιήσουν οι επενδυτές και οι κερδοσκόποι τις συναλλαγές στην αγορά συναλλάγματος (foreign exchange-forex).

Εκ προοιμίου οφείλουμε να επισημάνουμε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα να ορίσουμε την τελική τιμή του πετρελαίου. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας από την διαδικασία εξόρυξης μέχρι την τελική του διάθεση στους καταναλωτές, παρά το γεγονός πως υπάγεται σε μια σειρά από μηχανισμούς διαμόρφωσης, αλληλεπιδρούν μια πλειάδα παραγόντων μεταξύ τους που καθιστούν επισφαλή κάθε προσπάθεια.
Κύριοι διεθνείς τύποι τιμολόγησης αργού πετρελαίου

Τρεις είναι οι σημαντικότεροι τύποι ακατέργαστου πετρελαίου (benchmark ή marker crude oil) που διαπραγματεύονται διεθνώς και χρησιμοποιούνται ως τιμές αναφοράς μεταξύ πωλητών και αγοραστών πετρελαίου:
Α. Πετρέλαιο Μπρέντ (Brent)
Το αργό Μπρέντ Βορείου Θάλλασας, Μπρέντ Λονδίνου ή Μίγμα Μπρέντ είναι ο συνδυασμός 15 διαφορετικής σύστασης και προέλευσης υψηλής ποιότητας αργών πετρελαίων και προορίζεται κυρίως ως πρώτη ύλη για το παράγωγο της βενζίνης. Η σημαντικότητα του έγκειται στο γεγονός πως αποτελεί δείκτη αναφοράς για την τιμολόγηση άνω του 50% των συνολικών προμηθειών ακατέργαστου πετρελαίου σε παγκόσμιο επίπεδο κυρίως σε Ευρώπη και Αφρική.
B. Πετρέλαιο West Texas Intermediate (WTI)
Το ελαφρύ και γλυκό West Texas Intermediate ή Αμερικανικό αργό είναι ακατέργαστο πετρέλαιο εξαιρετικά υψηλής ποιότητας που χρησιμοποιείται για την παρασκευή βενζίνης και ντίζελ. Ποιοτικός είναι ανώτερο από το Μπρέντ και διυλίζεται στις χώρες του Κόλπου και στις ΗΠΑ που αποτελούν την μεγαλύτερη σε κατανάλωση βενζίνης χώρα στον κόσμο. Είναι ο πιο ακριβός τύπος πετρελαίου που πραγματεύονται οι αγορές στις ΗΠΑ και συνδυαστικά με την τιμή IRAC(Ιmported Refiner Acquisition Cost) που διαμορφώνεται σύμφωνα με τον όγκο εισαγωγών πετρελαίου εκεί ρυθμίζει την τιμή του πετρελαίου στις ΗΠΑ.
Γ. Πετρέλαιο ΟΠΕΚ (OPEC basket)
Το αργό του ΟΠΕΚ δεν είναι ακριβός τύπος πετρελαίου αλλά συνδυασμός 7 διαφορετικών τύπων πετρελαίου από ισάριθμες χώρες που ανήκουν στον Οργανισμό. Ο ΟΠΕΚ συγκεντρώνει τις τιμές από τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες που τον συναποτελούν και ρυθμίζει την τιμή Opec Basket που λειτουργεί σαν δείκτης τιμής σε σύγκριση με τους τύπους Brent και το WTI. Παρά το γεγονός ότι συνδυαστικά το αργό του ΟΠΕΚ δεν είναι ανώτερο ποιοτικά από τα προηγούμενα εν τούτοις η δύναμη του ΟΠΕΚ στο να αποτυπώνει μέσω του Opec Basket τις τιμολογιακές συνθήκες της παγκόσμιας αγοράς είναι μια πραγματικότητα. Ο ΟΠΕΚ ελέγχει το 45% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και λειτουργεί ως καρτέλ. Αξίζει να σημειωθεί πως τα Dubai(Fateh) και Οman Crude χρησιμοποιούνται μεσοσταθμικά για να ορίσουν την μηνιαία τιμή του πετρελαίου, επηρεάζουν τις τιμές του Opec Basket και λειτουργούν ως τιμές αναφοράς στις αγορές τις Άπω Ανατολής.

Κοινό σημείο και των τριών είναι πως η ισοτιμία διεθνώς ορίζεται σε $ ανά βαρέλι. Η διαφορά στην αρχική τιμή διάθεσης των τύπων αργού πετρελαίου μεταξύ τους οφείλεται πέρα από την ποιότητα και το κόστος μεταφοράς. Οι συναλλαγές τους όμως περιορίζονται σε γεωγραφικές ζώνες όπου για παράδειγμα οι συναλλαγές του Μπρέντ δεν γίνονται εντός ΗΠΑ.

Μηχανισμοί διαμόρφωσης διεθνών τιμών πετρελαίου

Οι τιμές του πετρελαίου διαμορφώνονται από τρείς παράλληλους μηχανισμούς που αλληλοσυνδέονται αλλά και αλληλοεξουδετερώνονται μερικές φορές:
Α. Προσφορά-Ζήτηση
Β. Πολιτικό ρίσκο
Γ. Ψυχολογία της Αγοράς

Εάν ίσχυε μόνο το Α. τότε με κάθε αύξηση της ζήτησης, η προσφορά θα έπεφτε, η τιμή θα αυξανόταν και αντιστρόφως. Όμως η τιμή του πετρελαίου επειδή δεν υπάρχει άμεσο υποκατάστατο είναι γενικός παραδεκτό πως σε μικρο-μεσοπρόθεσμο στάδιο η ζήτηση του είναι ανελαστική για να επηρεασθεί άμεσα και η τιμή. Σημειωτέον παρά τα όποια τεχνολογικά επιτεύγματα της αυτοκινητοβιομηχανίας το 60-65% της παγκόσμιας κατανάλωσης παραγώγων πετρελαίου εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για τις μεταφορές.

Το παράδειγμα του ΟΠΕΚ απέδειξε πως παρακάμπτοντας τον μηχανισμό ζήτησης-προσφοράς επιχείρησε και επιχειρεί με σκοπό να ενισχύσει την γεωπολιτική και οικονομική του θέση να αποφασίζει με γνώμονα το Β. να σπεκουλάρει με τις τιμές του πετρελαίου αυξομειώνοντας τις ποσότητες πετρελαίου για διάθεση στην αγορά κατά το δοκούν. Παραδείγματα τέτοιου είδους απασχολούν την αγορά πετρελαίου ακόμα και σήμερα.

Όμως, μετά το 2005 που το πετρέλαιο εμπορεύεται ως χρηματιστηριακό προϊόν, η τιμή του καθορίζεται κυρίως από τα futures contracts, τα χρηματιστηριακά συμβόλαια δηλαδή μελλοντικής εκπλήρωσης που υποχρεώνουν τους αγοραστές/πωλητές να αγοράζουν/ πουλήσουν τον τύπο πετρελαίου ως «φυσικό» εμπόρευμα σε προκαθορισμένη ημερομηνία και τιμή στο μέλλον (για το Μπρέντ σε βάθος 15 εργάσιμων ημερών).

Το πετρέλαιο από πραγματικό βαρέλι μετατρέπεται σε «ψηφιακό» βαρέλι επιτρέποντας σε κερδοσκοπικές κινήσεις και σπέκουλα στην τιμή του πετρελαίου. Χρηματιστηριακοί δείκτες όπως οι International Petroleum Exchange (ICE) και New York Mercantile Exchange (NYMEX) ασκούν σημαντικοί επιρροή στα futures του πετρελαίου καθώς εκτιμώντας την τιμή πώλησης ή αγοράς πετρελαίου σε Brent/ WTI αντίστοιχα ωθούν σε ανατίμηση ή υποτίμηση των τιμών ενώ ελάχιστο ποσοστό των futures καταλήγουν σε πραγματική φυσική μεταφορά και εκτέλεση τους. Η πεποίθηση και μόνο πως θα υπάρξει αλλαγή των τιμών επιτρέπει στους κερδοσκόπους να ασκήσουν πιέσεις μέσω των futures.

Συμπερασματικά, δεν είναι το φυσικό προϊόν μέσα από τον κανόνα ζήτησης-προσφοράς και το πολιτικό ρίσκο που επιδρούν σημαντικά πλέον αλλά τα «ψηφιακά» βαρέλια αργού και οι διαθέσεις των αγορών να κερδοσκοπήσουν μέσω μελλοντικών χρηματιστηριακών συμβολαίων στην τελική τιμή.

Ο Ιωακείμ Δ. Αμπαρτζίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Παν. Λευκωσίας σε ζητήματα Ενεργειακής Ασφάλειας και Διπλωματίας με μεταπτυχιακές σπουδές σε Ισραήλ και Τουρκία.