Askarel ο θάνατος «κάτω από το χαλί»

Η υπόθεση του τοξικού υγρού με την εμπορική επωνυμία Askarel, θυμίζει την νοικοκυρά που κρύβει τα σκουπίδια κάτω από το χαλί. Δεν φτάνει που πιαστήκαμε στον ύπνο σαν κράτος και φορτωθήκαμε τα τοξικά απόβλητα των προηγμένων χωρών, σαν να ήμασταν τριτοκοσμική χώρα, βρήκαμε την εύκολη λύση του θαψίματος του προβλήματος και μέχρι τώρα αυτόκαθησυχαζόμαστε πίσω από την άγνοια μας, ότι βρήκαμε την καλύτερη λύση για το πρόβλημα που φορτωθήκαμε.

Το Askarel είναι η εμπορική

επωνυμία του συνθετικού ηλεκτρικού μονωτικού υγρού με την χημική ονομασία «polychlorinated biphenyl (C12H10−xClx)» γνωστού ως PCB. Το PCB προτοπαράχθηκε την δεκαετία του 1930 στην Αμερική και αποτέλεσε για δεκαετίες το καλύτερο μονωτικό υλικό ψύξης των μετασχηματιστών, λύνοντας το πρόβλημα των εκρήξεων λόγο υπερθέρμανσης. Οι Ηνωμένες Πολιτείες απαγόρευσαν την παραγωγή του το 1970 αφού διαπίστωσαν την τοξικότητα του και τις αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Το 1996 η ΕΕ με την Οδηγία «96/59/EC on the destruction of PCBs» καθόρισε την καταστροφή του PCB στην επικράτεια της με χρονικό ορίζοντα το 2010. Το 2001 με την συνθήκη «Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants», η απαγόρευση μεταφέρθηκε παγκόσμια. Ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο (International Research Agency on Cancer (IRAC)) κατέταξε το PCB ως «οριστικά καρκινογόνα ουσία για τον άνθρωπο».

Το 2006 εκτιμήθηκε ότι παρήχθησαν 1 – 1.5 εκατομμύρια τόνοι PCB με ποσοστό 40% να εξακολουθεί να βρίσκεται σε χρήση. Στον Ευρωπαϊκό χώρο παρήχθησαν μέχρι το 1984, 450,000 τόνοι περίπου κυρίως σε εργοστάσια της Πολωνίας, Αν. Γερμανίας και Αυστρίας.
Το PCB στο περιβάλλον, λόγο του χαμηλού δείκτη εξάτμισης, μετακινείται προς τους υδροφόρους ορίζοντες (παρά την υδροφοβικότητα του) όπου και συσσωρεύεται. Μια μεγάλη ποσότητα συγκρατείται μέσα στο έδαφος ή μέσα σε μικροοργανισμούς. Ένας πολύ μικρός όγκος PCB μπορεί με κατάλληλες συνθήκες να μεταφερθεί στην ατμόσφαιρα.

Η περίπτωση της Κύπρου αποτελεί ένα ατυχές περιστατικό στις αρχές του 1987, που παρόλο που ήταν ήδη από το 1970 γνωστή η απαγόρευση χρήσης του PCB στην Αμερική, οι κρατικές υπηρεσίες επέτρεψαν σε εταιρεία να εισάξει άχρηστους μετασχηματιστές για ανακύκλωση και μάλιστα να επιτρέψει (ή ολιγώρησαν) την απόρριψη του PCB που περιείχαν, σε παλαιό λατομείο, σαν να ήταν ένα απλό οργανικό λάδι. Αφού απορρίφθησαν στο περιβάλλον 130 τόνοι τοξικού PCB (Askarel) και μολύνθηκαν 15,000 κμ χώματος και άγνωστη ποσότητα του κατέληξε στον υδροφόρο ορίζοντα, οι κρατικές υπηρεσίες αποφάσισαν την συγκέντρωση και ενταφιασμό του μολυσμένου χώματος, σε κλειστές υπόγειες δεξαμενές. Οι δεξαμενές ετοιμάσθηκαν ένα χρόνο μετά και τότε μαζεύτηκε το μολυσμένο χώμα.

Γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι σίγουρα στον ένα χρόνο, μεγάλη ποσότητα του Askarel, με τις βροχές και τον εμποτισμό του μολυσμένου εδάφους, μεταφέρθηκε στον υδροφόρο ορίζοντα.

Έκτοτε γίνονται μετρήσεις γύρο από την περιοχή των δεξαμενών για να διαπιστωθεί τυχόν διαρροή. Είναι κατανοητό ότι με την τεχνολογία του 1987, η κατασκευή των δεξαμενών για φύλαξη του μολυσμένου εδάφους ήταν μια λύση άμεσης ανταπόκρισης στο πρόβλημα. Σήμερα όμως, μετά από 30 σχεδόν χρόνια, η μη οριστική λύση του προβλήματος είναι εγκληματική. Διερωτήθηκαν οι αρμόδιοι τι θα κάνουν ένα μια μέρα διαπιστώσουν ότι έχει αρχίσει διαρροή τοξικού Askarel από τις δεξαμενές? Θα φτιάξουμε τότε άλλες δεξαμενές και θα μεταφέρουμε το χώμα εκεί; Δηλαδή θα φορτώνουμε η μια γενιά το πρόβλημα στην άλλη; Αυτό ονομάζεται κρατική πρόνοια και λειτουργία κρατικού μηχανισμού ο οποίος προστατεύει τους πολίτες του τόπου μας;

Σήμερα η τεχνολογία έχει προχωρήσει με εντυπωσιακά βήματα σε όλους τους τομείς. Η περιβαλλοντική τεχνολογία και επιστήμες έχουν βρει λύσεις για προβλήματα που καταστρέφουν το περιβάλλον κα τον άνθρωπο και έχουν δώσει λύσεις σε χρόνια περιβαλλοντικά προβλήματα. Το ίδιο έχει συμβεί και με τις μεθόδους διάσπασης του PCB και της απολύμανσης και αποκατάστασης εδαφών.

Η πιο κοινή μέθοδος σήμερα για την εξουδετέρωση του PCB είναι η θερμική διάσπαση σε κλίβανους υψηλής θερμοκρασίας. Φυσικά η κατασκευή και λειτουργία μιας διαδικασίας θερμικής διάσπασης PCB εμποτισμένου σε εδάφη, είναι υψηλού κόστους και δεν ενδείκνυται για μικρές ποσότητες μολυσμένων εδαφών όπως η ποσότητα που φυλάσσεται στην Κύπρο.

Εναλλακτικά θα μπορούσε να εξαχθεί το μολυσμένο έδαφος σε χώρα που διαθέτει εγκαταστάσεις θερμικής διάσπασης PCB (πχ στην Ρωσία). Μια έξυπνη λύση θα ήταν η συνεργασία με το τσιμεντοποιίο Βασιλικού (το οποίο ούτος η άλλως διαθέτει κλίβανο υψηλών θερμοκρασιών για την παραγωγή τσιμέντου) και με κατάλληλο συντονισμό και διαχείριση, η ποσότητα του μολυσμένου εδάφους να αποκατασταθεί σε επιτρεπτά από τα διεθνή πρότυπα επίπεδα εμποτισμού με PCB.

Στην εποχή μας πλέον τα θέματα χειρισμού Ασφάλειας, Υγείας &Περιβάλλοντος αποτελούν ξεχωριστό επιστημονικό τομέα και δεν πρέπει να επαφίενται στην κρίση του οποιουδήποτε ο οποίος λόγο θέσης και όχι λόγο γνώσεων, είναι αρμόδιος για τον χειρισμό τους. Δυστυχώς στον τόπο μας παρατηρείται μια ισοπεδωτική τάση και μια επιφανειακή αντιμετώπιση των προβλημάτων της καθημερινότητας μας, με πλήρη έλλειψη προγραμματισμού, πρόληψης και πρόβλεψης.

Θεόδωρος Ευθυμίου

HSE Adviser - VITeC HSE Cluster Advisers