"Ο πραγματισμός είναι βασιλιάς στον ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο μας"

Λίγο μετά τη σύνοδο του G20 στο Λονδίνο για τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009, ο Νικολά Σαρκοζί δήλωσε ότι «βρισκόμαστε μπροστά στην πλανητική διακυβέρνηση του 21ου αιώνα». Η παρατήρηση εκείνη προκάλεσε σαρκαστικά σχόλια στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Όπως παρατηρεί όμως ο Ανατόλι Καλέτσκι στους Τάιμς, ίσως ο Σαρκοζί να είχε δίκιο. Οι δύο μεγάλες καταστροφές της περιόδου Μπους --η Lehman Brothers και οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν-- υπονόμευσαν την πίστη στην αμερικανική ηγεσία και τα βασικά φιλοσοφικά της στηρίγματα: την οικονομία της ελεύθερης αγοράς και τη μονομερή γεωπολιτική.

Το αποτέλεσμα ήταν ο κόσμος να αρχίσει να ψάχνει νέες ιδέες και δομές που να διατηρούν μια μορφή οικονομικής και γεωπολιτικής τάξης. Και παρόλο που οι σχέσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων παρουσιάζουν ένταση λόγω της κρίσης του ευρώ και της στάσης της Γερμανίας, η επανεφεύρεση του παγκόσμιου συστήματος σημειώνει πρόοδο.

Την περασμένη εβδομάδα, λίγες ώρες μετά το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας για τη Λιβύη, μια άλλη ιστορική συνάντηση έλαβε χώρα στην τηλεφωνική γραμμή μεταξύ Αμερικής, Ευρώπης και Ασίας. Τα μέσα ενημέρωσης δεν έδωσαν μεγάλη σημασία, καθώς αυτοί που συνομιλούσαν ήταν υπουργοί οικονομικών και διοικητές τραπεζών. Και το θέμα τους δεν ήταν η στρατιωτική επέμβαση, αλλά μια νομισματική παρέμβαση για την υπεράσπιση της ιαπωνικής οικονομίας.

Οι συνέπειες όμως αυτής της παρέμβασης, που είχε ύψος 30 δισεκατομμύρια δολάρια και σκοπό τη σταθεροποίηση του ιαπωνικού γεν, είναι εξίσου σημαντικές μ’ εκείνες των επιχειρήσεων στη Λιβύη.

Τρία συμπεράσματα μπορούν προς το παρόν να εξαχθούν. Πρώτον, οποιαδήποτε διεθνής επέμβαση --είτε για την επιβολή μιας ζώνης απαγόρευσης των πτήσεων είτε για τη σωτηρία τραπεζών-- δεν μπορεί πλέον να στηρίζεται στην αμερικανική ηγεσία. Εξίσου ακριβές είναι βέβαια ότι χωρίς την Αμερική δεν μπορεί να επιτευχθούν πολλά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξακολουθούν να είναι «η απαραίτητη χώρα», όπως ήταν πάντα. Αλλά η συμμετοχή της είναι αναγκαία, όχι ικανή συνθήκη, για να πετύχει μια διεθνής πρωτοβουλία.

Δεύτερον, τα αναδυόμενα έθνη που αναμένεται να αμφισβητήσουν την αμερικανική οικονομική κυριαρχία κατά τον 21ο αιώνα δεν δείχνουν να είναι ικανά για έναν πολιτικό και διπλωματικό ηγετικό ρόλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τέσσερις από τις πέντε χώρες που απείχαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας ήταν οι λεγόμενες Brics, δηλαδή η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα.

Το ότι καμιά από τις χώρες αυτές δεν μπόρεσε να ασκήσει βέτο σημαίνει ότι δεν θέλουν ή δεν μπορούν να επηρεάσουν ριζικά το παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό. Η, εν πάση περιπτώσει, ότι η γεωπολιτική ηγεσία υπολείπεται πολύ της ανάγκης για οικονομική ανάπτυξη. Αυτό είναι ένα καλό νέο για τις δημοκρατίες της Ευρώπης και της βόρειας Αμερικής, καθώς δείχνει ότι η Δύση εξακολουθεί να έχει την ευκαιρία να διαμορφώσει την παγκόσμια οικονομία και τους διεθνείς θεσμούς με βάση τις φιλελεύθερες δημοκρατικές παραδόσεις