Η σουλτανική αντίληψη για δημόσια ταπεινωτική υποταγή

Του Μάριου Ευρυβιάδη*
Το 1769 ένας φυλακισμένος Δραγουμάνος της Αυλής της Υψηλής Πύλης ζήτησε την βοήθεια του Αγά των Γενίτσαρων για την αποφυλάκισή του. Στην επιγραφή της αίτησής του έγραφε: «Στο όνομα του Παντοδύναμου Θεού. Αίτηση προς την ισχυρή σκόνη των ποδιών του ισχυρού, σπλαχνικού, ελεήμονος, μεγαλόψυχου, συμπονετικού ευεργέτη, του πιο γενναιόδωρου αφέντη, τώρα αγά των γενιτσάρων, της Ευγενούς Αυλής της Υψηλής Πύλης».Και η επιστολή ξεκινούσε ως εξής: «Έχοντας σκύψει το κεφάλι μου υποταγμένος και δουλικά το μέτωπό μου με την απόλυτη ταπεινότητα και χωρίς την παραμικρή έπαρση, πλήρως εξαθλιωμένος και ικέτης προς την αγαθοποιό σκόνη των ποδιών του ισχυρού, σπλαχνικού, καταδεκτικού, συμπονετικού και ελεήμονος ευεργέτη μου». Στη συνέχεια ο φυλακισμένος αυτοταπεινώνεται ακόμα περισσότερο απευθύνοντας την αίτησή του όχι στον αυτόν καθεαυτόν Αγά, αλλά προς την «ισχύ της σκόνης της συμπονετικής κατοικίας». Η σκόνη της «συμπονετικής κατοικίας» είναι κυριολεκτικά η σκόνη των ποδιών των ισχυρών της Υψηλής Πύλης. Και ποιος ήτανε ο ισχυρότερος της Υψηλής Πύλης; Μα ο Σουλτάνος. Η αναφορά στον Σουλτάνο μας φέρνει στον τίτλο του Πασά, τίτλος «τιμής» και «ισχύος» όπως όλοι νομίζουμε και πιστεύουμε. Παρόλο που ο Τούρκος εθνοπατέρας Ατατούρκ κατήργησε τους τίτλους «ευγενείας» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά το 1923, ακόμα και σήμερα οι Τούρκοι Στρατηγοί, οι caudillos της κεμαλικής ελίτ, ονομάζονται «Πασάδες». Και «Πασά μου έλεος» κυριάρχησε στην καθομιλουμένη των χριστιανών ραγιάδων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τι σημαίνει όμως «Πασάς»; Είναι αυτός που, με τη σειρά του, κάθεται στα πόδια του ισχυρότερου, του Σουλτάνου, αναπνέει την «αγαθοποιό σκόνη των ποδιών του» και τον εξυπηρετεί. Είναι ο υπηρέτης του. Σας παραπέμπω σε μια φωτογραφία της δεκαετίας του 1970 με τον τότε εικοσάχρονο και σημερινό «Σουλτάνο» της Τουρκίας, τον Ταγίπ Ερντογάν, να κάθεται στα πόδια του πνευματικού του πατέρα Ν. Ερμπακάν με τα χέρια απλωμένα σε στάση ικέτη. Όχι τυχαία η φωτογραφία ανέβηκε σε φιλο-ισραηλινό ιστοτόπο (MEMRI) στο διαδίκτυο μετά τη ρήξη Ισραήλ – Τουρκίας. Τι σχέση έχουν όλα τα παραπάνω ιστορικά με τα σημερινά πράγματα; Μας βοηθούν, εκτιμώ, να κατανοήσουμε κάποιες τουλάχιστον «ακαταλαβίστικες» συμπεριφορές της Άγκυρας και των εκπροσώπων της έναντι, κατά σειρά, των μη Τούρκων, των μη μουσουλμάνων, των μη σουνιτών (της μωαμεθανικής ορθοδοξίας στο οποίο ανήκουν οι Τούρκοι) κλπ. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη «Σουλτάνικη» συμπεριφορά του Ερντογάν, με πιο πρόσφατη επίδειξη την επίσκεψή του στην Γερμανία. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη μεγαλομανία του Νταβούτογλου, τις κατά καιρούς πολιτικές κορώνες και αθυροστομίες του προπέτη Μπαγίς (τους «μπαγισμούς» του) κλπ. Τα παραπάνω δεν περιορίζονται μόνο στους ισλαμιστές νέο-Σουλτάνους. Ουσιαστικά, η συμπεριφορά των κεμαλιστών «πασάδων» δεν υπήρξε διαφορετική. Απλά, η συμπεριφορά των κεμαλιστών, συγκρινόμενη με αυτή των ισλαμιστών ήταν απλά πιο διπλωματικά εκλεπτυσμένη και σύνθετη, έναντι κυρίως των ισχυρών της Δύσης.