Από τον πάπυρο στην περγαμηνή

ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ Η. ΧΑΛΑΖΙΑ
Ρολά πάπυρου με μεμβρανοειδείς κώδικες επικρατούν και επιζητούν για αρκετό χρόνο αλλά μετά η περγαμηνή παίρνει την θέση τους. Ακόμη από το 50μ.Χ. όταν ήδη το χαρτί έχει διαδοθεί για τα καλά, στην Ευρώπη συνεχίζουν να χρησιμοποιούν την περγαμηνή για τα έγγραφα που θέλουν να διατηρήσουν και για εκείνα που έχουν κάποιον επίσημο χαρακτήρα. Φυσικά το κόστος της περγαμηνής είναι αρκετά υψηλό και γι’ αυτό προσπαθούν να την εκμεταλλευτούν, όσο το δυνατόν περισσότερο. Τον Μεσαίωνα ακόμη και στην ουμανιστική εποχή, ξύνουν ή αλείφουν με βερνίκι, ή πλένουν ήδη γραμμένες περγαμηνές, για να μπορέσουν να τις χρησιμοποιήσουν εκ νέου, κυνηγούν κυριολεκτικά τα φύλλα που έχουν παραμείνει λευκά στα ιδιόχειρα γραπτά, γεμίζουν κάθε χώρο, που έμεινε κενός, με γραφές και σχέδια.

Το 774 ο Κάρολος ο Μέγας κάνει σε μοναχούς μια δωρεά ενός δάσους, με ξεκάθαρη μέσα στην δωρεά την αναφορά να διατηρηθούν όλα τα ζώα σαν απόθεμα δέρματος.

Το χαρτί θα λύσει τα προβλήματα μιας ολοένα και πιο πεινασμένης για πληροφόρηση, Ευρώπης. Στη λύση φτάνουν με μια μακρόχρονη διαδρομή, που όπως φαίνεται, άρχισε με τυχαίο τρόπο. Το 751 μ. Χ οι Άραβες που εξαπλώνονται ανατολικά, αντιμετωπίζουν στο Ατλάχ του Τουρκεστάν, τους κατοίκους της περιοχής, που υποστηρίζονται από τους Κινέζους. Είναι μια σημαντική μάχη, γιατί ανοίγει στους Άραβες τις πόρτες της Κεντρικής Ασίας, επιτρέποντας τους να προωθηθούν μέχρι τα σύνορα της κυανής αυτοκρατορίας, αλλά είναι μια σημαντική μάχη και για τη δυτική ιστορία. Πράγματι φαίνεται ότι ανάμεσα στους αιχμαλώτους υπήρχε και ένας Κινέζος, χαρτοποιός, άλλες πηγές μιλούν για δυο ή τρεις, που αποκαλύπτει τα μυστικά της τέχνης του.

Με την αραβική επέκταση και την διάδοση του αραβικού πολιτισμού, το χαρτί διαδίδεται βαθμιαία στην Ευρώπη. Στην Σαμαρκάνδη όπου έφτασε ο Κινέζος αιχμάλωτος χαροποιός, υπάρχουν οι ιδανικές συνθήκες, για την επεξεργασία, κανάλια ποτιστικά στα οποία οι Άραβες μαέστροι , καθαρό και άφθονο νερό, πεδιάδες με σπορές καννάβεως και λίνου.

Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν μόνο μερικά τα κουρέλια και στη Σαμαρκάνδη γίνεται η αποκλειστική πρώτη ύλη, δίνοντας την προέλευση σ’ ένα προϊόν, που οι Άραβες δημιουργεί ονόμασαν « χαρτί από ύφασμα». Αλλά γύρω στο 779 η Βαγδάτη- ο χαλίφης της είναι πανίσχυρος, παίρνει το ρεκόρ από τη Σαμαρκάνδη. Έχει αποδειχτεί με στοιχεία, ότι τον 9ο αιώνα στη Βαγδάτη υπήρχε μια «πλατεία της αγοράς χαρτοπωλών» όπου επεξεργάζονται κουρέλια και υφασμάτινες ίνες και από όπου ξεκίνησαν τα κάρβουνα με τις καμήλες και με τα φορτία χαρτιού.
Πολύ γρήγορα όμως είναι η Δαμασκός εκείνη που θα γίνει το βασικό κέντρο παραγωγής και εξαγωγής προς την Ευρώπη, δια μέσου της Ελλάδος, σε τέτοιος σημείο, που στην Βενετία και σε άλλες πόλεις το χαρτί πουλιέται με το όνομα «φύλλα των Δαμασκηνών» και «ελληνική περγαμηνή».

Η πορεία προ τη Δύση φτάνει στην Αίγυπτο όπου σύμφωνα με το γιατρό της Βαγδάτης, που μένει εκεί γύρω στο 1.200 «οι Βεδουίνοι και οι Άραβες αφαιρούν από