Το χιούμορ ως πολιτικό και κοινωνικό προϊόν

Η μεγαλομικρομεσαία εξουσία πάσχει συνήθως από χρόνια σοβαροφάνεια, αλλά κάποτε της ξεφεύγουν δόσεις αστεϊσμού… Από την άλλη πλευρά διάφοροι χαζοχαρούμενοι συντελεστές εκπομπών σε κουτσομπολίστικα ΜΜΕ κακαρίζουν ασυστόλως σε ελαφρολαϊκά δρώμενα εκπάγλου βλακείας, εξασκώντας τις σιαγόνες τους και ελάχιστα έως καθόλου την κοινωνική ευρηματικότητα…

Το χιούμορ είναι ένας «τρίτος δρόμος», ένας διμέτωπος αγώνας εναντίον της ακραίας «σοβαρότητας» αλλά και εναντίον της αβαθούς ελαφρότητας, που καταδύεται στο βάθος των κοινωνικών αντιφάσεων

επί σκοπώ μίξης στοιχείων της πραγματικότητας προς όφελος μιας ανομολόγητης τάξης πραγμάτων. Το χιούμορ αναρριπίζει τη φαντασία, δεν είναι παίξε-γέλασε……

Διαδρομή

Στον Μεσαίωνα οι γελωτοποιοί στις αυλές των βασιλιάδων και φεουδαρχών απήλαυαν μεγάλης ελευθεριότητας, έβγαζαν πολλά στη φόρα και συχνά απηχούσαν τον λόγο της κοινωνίας… Στον Νεομεσαίωνα του νεοφιλελευθερισμού το χιούμορ κάποτε αναδύεται από τις πλέον απίθανες εστίες – ακόμη και από τα έγκατα του ίδιου του συστήματος – προτεινόμενο αυτή τη φορά για μαζική κατανάλωση.

Η υπόθεση από πρώτη όψη μυρίζει χειραγώγηση, όμως αυτή η μαζική «απεύθυνση» και κατανάλωση, ως εκ της προπονητικής αγωγής στην οποία υποβάλλει την κοινωνία, δημιουργεί προϋποθέσεις για ένα νέο ανατρεπτικό πνεύμα. Η λαϊκή παροιμία έλεγε «από ρόδο βγαίνει αγκάθι και από αγκάθι ρόδο»: ο αστισμός με το χιούμορ μπορεί να ανοίγει τον ασκό του Αιόλου και να εκμαιεύει πολύ πιο δραστική κοινωνική κριτική. Εννοώ πολύ πιο δραστική σε σχέση με διάφορα αναρχοαριστερά ομοιοκατάληκτα σλόγκαν, που δεν μπορούν να πείσουν άλλους πέρα από τους πεισμένους…

Χάρις σε αυτά τα ευρήματα ο Μπόρις Τζόνσον έφαγε στις δημοτικές εκλογές του Λονδίνου τον συνετό αλλά πληκτικό αντίπαλό του Κεν Λίβινγκστον. Παρομοίως και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι με την ευρηματικότητά του έγινε «ο άνθρωπος που πήδ@ξε μια ολόκληρη χώρα» – κατά πως έγραψε ο «Economist» το 2011. Nα μην ξεχάσουμε και τη Μαρία Ζαχάροβα, που επί άνθησης των απαγορεύσεων του κορωνοϊού έλεγε ότι ο Πούτιν προτίμησε την τοπική πανίδα – τις αρκούδες από τα λιοντάρια – για να διώξει από τους δρόμους τους πολίτες….

Μια συλλογή καταστάσεων

Όμως υπάρχει και το κοινωνικό χιούμορ, που τροφοδοτεί την πολιτική. Τα τελευταία χρόνια παρακολουθώ διάφορες πλακατζίδικες διαφημίσεις και κάποτε αισθάνομαι σαν επικοντιστής του άλματος επί κοντώ με ξύλινο κοντάρι, ενώ γύρω μου κάποιοι εκτοξεύονται στα ύψη με το πλαστικό… Από όλα αυτά έχω συγκρατήσει ελάχιστα:

● Το ότι είδα, λόγου χάρη, στην τηλεόραση έναν κύριο ντυμένο σαιξπηρικά με στέμμα στο κεφάλι να προβαίνει σε κάποιον εντυπωσιακό μονόλογο, αλλά, όταν φτάνει στη λέξη «Ατρόμητος», να ξεχνάει την παράσταση και να παρασύρεται σε μια ακολουθία αγώνων του ΠΡΟΠΟ: «Ατρόμητος – Ιωνικός 2, Ουντινέζε – Νάπολι 1, Aστέρας Τρίπολης – Κηφισιά 1» κ.λπ.

● Το ότι είδα μια στριμμένη γυναικεία φάτσα κάποιας ηλικίας να παίζει τον ρόλο σπιτονοικοκυράς διαφημίζοντας εμμέσως πλην σαφώς τα οικιστικά δάνεια μιας τράπεζας, όπως επίσης το οικόσιτο σκυλί ενός ενοικιαστή να στέκεται «κόκαλο» και να υποδύεται το άγαλμα (!) λόγω της επίσκεψης του ιδιοκτήτη στο σπίτι.

● Πιο παλιά ακόμη άκουγα τα διαφημιστικά τραγούδια ενός παιχνιδάδικου που προσομοίωναν το λαϊκό μελό παρωχημένης εποχής (του είδους «άτιμη κενωνία» και «μάνα γιατί με γένησες»…) και αισθανόμουν μιαν απέραντη ξεκαρδιστική ευθυμία.

● Και το πανεξυπνότερο όλων: Άκουγα προ καιρού μια ραδιοφωνική διαφήμιση της οποίας το πρώτο σκέλος περιελάμβανε ένα εδάφιο κινηματογραφικής κριτικής του κ. Μπακογιαννόπουλου, ενώ το δεύτερο σκέλος προσομοίωνε μια κατάσταση κάθετης ψυχαγωγικής απογείωσης. Πριν από αυτά ετίθετο η ερώτηση: Πώς θέλετε να περνάτε τον χρόνο σας, «έτσι» – δηλαδή με τις βαριές και ασήκωτες αναλύσεις του κ. Μπακογιαννόπουλου – ή «έτσι», ξεφαντωματικά, τουτέστιν καταβρίσκοντάς την;

Όταν κάποτε είχα την ευκαιρία να συναντήσω τον κ. Μπακογιαννόπουλο, διαπίστωσα ότι ο γνωστός κριτικός του κινηματογράφου με τις γνωστές οικολογικές ευαισθησίες αφενός αγνοούσε τον διαφημιστικό διασυρμό του ως πληκτικού και αφετέρου δεν έδινε γι’ αυτό δεκάρα!

Όντας οικείος με έναν χώρο μικρών χιουμοριστικών επιδόσεων όπως ο οικολογικός, με κύριες παραμέτρους την κινδυνολογία και ηθικολογία, αισθάνθηκα ευχάριστη έκπληξη. Σκεφτόμουν λοιπόν πως ένας σοβαρός άνθρωπος με οικολογικές ευαισθησίες θα έπρεπε να αμύνεται «άνευ ορίων άνευ όρων» – που ’λεγε κι ο Εμπειρίκος σε ένα ερωτικό ποίημά του.

Να του ασκούν κριτική φερ’ ειπείν γιατί καπνίζει και αυτός να απαντά ότι ο δικός του ο καπνός είναι από χωράφι χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα!… Να τον πιάνουν επ’ αυτοφώρω να συνθλίβει μια κατσαρίδα με το παπούτσι του, παράγοντας εκείνο το ανακουφιστικό «σκρααατς» που συνδέεται με την έκλυση αηδιαστικών υγρών, και αυτός απολύτως νηφάλιος να δηλώνει: «Γαμώ τη συγκεκριμένη βιοποικιλότητα»…

Τώρα τελευταία έπεσα πάνω σε μια διαφήμιση friskies, υπό το όνομα Catisfaction – κατά το όνομα της μεγάλης ροκ επιτυχίας των Rolling Stones στις αρχές των 60’s, το «Satisfaction»! Επιβεβαίωσα λοιπόν ότι το χιούμορ αποτελεί μίμηση πράξεως σπουδαίας, μέγεθος εχούσης κ.λπ. κ.λπ.,** εκτός από το ότι υπόκειται στους γενικούς νόμους της μαγειρικής:

Όπως μια καλομαγειρεμένη σούπα διακρίνεται αφενός από το νερόζουμο με στοιχεία ορύζης και αφετέρου από το πιλάφι, έτσι και το χιούμορ πρέπει να βρίσκεται σε ορισμένες αναλογίες με τη σοβαρότητα και την ελαφρότητα. Κυρίως δε, παρά τον ενίοτε συμφεροντολογικό του χαρακτήρα, να παράγει γέλιο.

* Ο Γιάννης Σχίζας είναι συγγραφέας

* Ορισμός της Τραγωδίας, κατά τον Αριστοτέλη

Διαβάστε επίσης:

Τέμπη – Καρυστιανού: «Θέλω να δικαστεί και να καταδικαστεί ο κ. Καραμανλής 57 φορές ισόβια» (audio)

Νίκαια: Συγκλονιστικές μαρτυρίες για το έγκλημα – Ο γιος του θύματος είδε τον φόνο από το μπαλκόνι – «Μαμά ένας κακός σκότωσε τον μπαμπά μας!» (photos/videos)

Λιάνα Κανέλλη: «Με είχαν ετοιμοθάνατη δύο φορές – Γλίτωσα γιατί προσεύχομαι» (Video)