Θουκυδίδης Αθηναίος ξυνέγραψε

«Θουκυδίδης, ο Αθηναίος, έγραψε την ιστορίαν του πολέμου μεταξύ των Πελοποννησίων και των Αθηναίων. Την συγγραφήν αυτού ήρχισεν ευθύς εξ αρχής της εκρήξεώς του, διότι προείδεν ότι θ’ απέβαινε μεγάλος και περισσότερον αξιομνημόνευτος από κάθε προηγούμενον πόλεμον, και εσυμπέραινε τούτο από το γεγονός ότι αμφότερα τα Κράτη κατήρχοντο εις αυτόν, ενώ ευρίσκοντο εις την ακμήν της παντός είδους στρατιωτικής δυνάμεώς των, και ότι έβλεπε τους λοιπούς Έλληνας είτε τασσόμενους αμέσως, είτε διανοουμένους τουλάχιστον να ταχθούν προς το εν ή το άλλο μέρος. Η κίνησις αυτή ετάραξε τωόντι βαθύτατα την Ελλάδα,

και μέρος υπό τους βαρβάρους και σχεδόν τον κόσμον όλον. Τα προγενέστερα γεγονότα και τα έτι παλαιότερα δεν δύνανται να εξακριβωθούν σαφώς, ένεκα της παρόδου πολλού χρόνου. Αλλά από τεκμήρια, τα οποία, ωθών την έρευνάν μου μέχρι του απωτάτου παρελθόντος, κρίνω αξιόπιστα, άγομαι να πιστεύσω ότι δεν υπήρξαν μεγάλα, ούτε υπό πολεμικήν, ούτε υπό άλλην έποψιν».

Μετάφραση: Ελευθέριος Βενιζέλος

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει μεγαλύτερος ύμνος του ελληνισμού και τρανότερη απόδειξη της συνέχειας ενός έθνους που λάμπρυνε τους αιώνες. Ο κορυφαίος ιστορικός της Ελλάδας να μεταφράζεται 2.500 χρόνια από την αρχαία στη νεότερη γλώσσα από τον κορυφαίο Έλληνα πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο. Τον σύγχρονο Περικλή της Ελλάδας!

Η καταγωγή

Ο Θουκυδίδης καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Θράκης με την οποία συγγένεψε ο Μιλτιάδης μέσω γάμου. Γεννήθηκε στον Δήμο Αλιμούντα, ήταν Αθηναίος Πολίτης και ξάδελφος με τον πολιτικό Κίμωνα (γιο του ήρωα των Περσικών Πολέμων Μιλτιάδη). Ήταν ιδιοκτήτης χρυσωρυχείων στην παράκτια περιοχή της Θράκης απέναντι από τη Θάσο. Πνευματικά είχε καλλιεργηθεί από τους σοφιστές, πράγμα που σημαίνει ότι τον γοήτευσε η διανοητική επανάσταση του κινήματος των σοφιστών, που κατηύθυναν τη φιλοσοφία στον ανθρωποκεντρισμό και στη γνωσιολογία, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο τη δυνατότητα του ανθρώπου να γνωρίσει τον υλικό κόσμο μέσω της σύγκρισης, της παρατήρησης και της επαγωγής, απαλλαγμένο από την επέμβαση υπερφυσικών παραγόντων. Έτσι, στην ιστορία του οικοδομεί έναν κόσμο καινούργιο με πρότυπο την αλήθεια και την ακριβή ιστορική έρευνα.

Και εγένετο… Ιστορία

Σε ελάχιστες λέξεις απλές, μεστές, ολοκάθαρες, στο Προοίμιο του κορυφαίου αυτού έργου, ο Θουκυδίδης θέτει τις βάσεις της επιστήμης της Ιστορίας αναγγέλλοντας τον νέο τρόπο συγγραφής της. Εισάγει τη νέα μέθοδο όπου αναπαράγεται η αλήθεια και η αναπαράσταση των γεγονότων ορίζοντας ένα καινούργιο ιδανικό για την ιστορική έρευνα. Το έργο του δεν μένει σε μιαν απλή περιγραφή των γεγονότων του Πελοποννησιακού Πολέμου, αλλά προχωρά σε μια προσπάθεια βαθύτερης κατανόησης της φυσικής, ανθρώπινης και κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτή η εμπνευσμένη αντίληψη προσέγγισης των γεγονότων θα καταστήσει την ιστορία του «κτήμα ες αεί». Η επιθυμία αυτή του Θουκυδίδη πραγματοποιήθηκε πλήρως, αφού μέχρι σήμερα, δυόμισι χιλιετίες μετά, το έργο του αποτελεί μνημείο αναφοράς, παραμένει επίκαιρο ως το κορυφαίο εγχειρίδιο πολέμου και πολιτικής αλλά και ανθρωπολογικής διερεύνησης της ανθρώπινης φύσης.

Χαρακτηριστικά, στον τρίτο τόμο της ιστορίας του, διακόπτει την ιστορική αφήγηση και προβαίνει σε μια γενική θεώρηση των επιπτώσεων του πολέμου σε κοινωνικό, πολιτικό και ψυχολογικό επίπεδο. Είναι ο πρώτος συγγραφέας που διακηρύσσει ότι η Ιστορία πρέπει να είναι χρήσιμη και ότι η ανθρώπινη φύση αποτελεί μια σταθερή παράμετρο. Θεωρεί δυνατόν πως ό,τι «συνέβη στο παρελθόν […] κάποια άλλη στιγμή θα επαναληφθεί με περίπου τους ίδιους τρόπους στο μέλλον».

Η ανθρώπινη φύση

Ο Θουκυδίδης είναι ρεαλιστής, γι’ αυτό και κάπως απαισιόδοξος για να κάνει μιαν εύκολη υπόδειξη ότι αν είμαστε εξοπλισμένοι με ιστορικά παραδείγματα, θα καταφέρουμε να αποφύγουμε τελείως τα σφάλματα του παρελθόντος. Η ανθρώπινη φύση, μας λέει η αφήγηση, είναι πολύ ισχυρή και πολύ διεστραμμένη για κάτι τέτοιο και ο ορθολογικός υπολογισμός είναι μόνο ένα στοιχείο μεταξύ άλλων σε κάθε κατάσταση.

Ο Θουκυδίδης έχει βαθύτατη επίγνωση των καταλυτικών καινοτομιών που επιφέρει στη συγγραφή της Ιστορίας. Θα έλεγε κανείς ότι διαθέτει θηριώδη αυτοπεποίθηση, που του δίνει το δικαίωμα να βρίσκει τους προηγούμενους Ίωνες ιστορικούς, όπως τον Ηρόδοτο, ελλιπείς. Τους κατέκρινε σφοδρά κατηγορώντας τους ότι γράφουν «ευχάριστα αναγνώσματα» και αφηγούνται ιστορίες που δεν μπορούν να αποδείξουν.

Είναι εντυπωσιακή η περιγραφή του για την πανώλη που εκδηλώθηκε στην Αθήνα το 430 π.Χ. Ο Θουκυδίδης, που προσβλήθηκε και επέζησε, κάνει μια λεπτομερέστατη περιγραφή των συμπτωμάτων και της εξέλιξης της ασθένειας για να είναι, όπως λέει, αναγνωρίσιμη, αν κάποτε εκδηλωθεί ξανά. Η περιγραφή του είναι τόσο λεπτομερής, ώστε θα μπορούσε να προέρχεται από επαγγελματία γιατρό.

Ιστορική μεγαλοφυΐα

Η ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου είναι το δίχως άλλο ένα από τα κορυφαία κείμενα όλων των εποχών. Ο Θουκυδίδης είναι η ιστορική εκείνη μεγαλοφυΐα που καταφέρνει να καταστήσει διαχρονικό αριστούργημα ένα πολεμικό γεγονός του παρελθόντος, το οποίο μπορεί να είναι επίκαιρο σε κάθε εποχή που μεσολάβησε από τη συγγραφή του. Περιγράφει την πολεμική σύγκρουση μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης ως μια πολύ απαιτητικότερη και πολυπλοκότερη υπόθεση, προβάλλοντας για πρώτη φορά την έννοια της πολιτικής ενοποίησης σε αντίθεση με τον τοπικό κατακερματισμό. Προβάλλει την έννοια του φιλελευθερισμού σε αντίθεση με τον περιορισμό των ελευθεριών, την έννοια της δημιουργικότητας σε αντίθεση με τον εφησυχασμό.

«Κάθε μια όμως [από τις έννοιες] έχει τις αντιφάσεις της και η ανάγλυφη προβολή αυτών των αντιφάσεων, που κορυφώνονται σε μέρη όπως ο Διάλογος των Μηλίων, η Παθολογία του πολέμου ή η καταστροφή στη Σικελία, δίνει στο έργο μια αίσθηση τραγικότητας. Όπως στην τραγωδία, έτσι κι εδώ οι ήρωες είναι τοποθετημένοι σε καταστάσεις διλημματικές και συνθήκες πολύπλοκες, που συχνά δύσκολα φαίνεται η σχέση τους μ’ αυτούς. Αλλά η έκβαση οφείλεται τελικά στην κρίση και τη δράση τους. Η ευθύνη του ανθρώπου προβάλλει έντονα μέσα στις σελίδες της Ιστορίας».

John H. Finley, Θουκυδίδης, εκδ. Παπαδήμα Αθήνα, 1985

Από τον Θουκυδίδη δεν διέφυγε ο ρόλος της οικονομίας, όπως και των εμπορικών συμφερόντων, στη διαμόρφωση της Ιστορίας. Προφανώς στο έργο του δεν υπερτονίζονται οι οικονομικοί παράγοντες όπως επικράτησε να γίνεται μετά τον 19ο αιώνα. Ο Θουκυδίδης γράφει πολιτική και όχι οικονομική Ιστορία.

Ιστορικός ρεαλισμός

Η ιστορία πρέπει να είναι ωφέλιμη και για να είναι ωφέλιμη οφείλει να είναι ρεαλιστική. Έτσι, στο έργο του, το τρομερό εντάσσεται σε ένα διαρθρωτικό πλαίσιο παρατήρησης και ανάλυσης, που δεν το αποστειρώνει, αλλά μάλλον μας εντυπωσιάζει ως ρωμαλέα πράξη διανοητικής θέλησης. Η άποψη του Θουκυδίδη για τον κόσμο (για την ανθρώπινη ζωή και συμπεριφορά) είναι απαλλαγμένη από συναισθηματισμούς.

«Η κουλτούρα των σοφιστών, που σημαίνει κουλτούρα των ρεαλιστών, κατακτά σε αυτόν την τέλεια έκφρασή της – αυτή την ανεκτίμητη κίνηση εν μέσω της απάτης περί ηθικής και ιδεώδους των σωκρατικών σχολών, που ξεφύτρωναν τότε από παντού. […] Ο Θουκυδίδης ήταν η μεγαλύτερη επιτομή, η τελευταία εμφάνιση εκείνου του εύρωστου, αυστηρού, σκληρού πραγματισμού που ήταν ενστικτώδης στους παλαιότερους Έλληνες».

Νίτσε, Το λυκόφως των ειδώλων, «Τι οφείλω στους Αρχαίους»

Διαβάστε επίσης:

Ηροδότου Αλικαρνησσέος «ιστορίης απόδεξις»

Η γη της Χαναάν ως όραμα της Επαγγελίας – Μέρος Τέταρτο: Η πορεία προς το Ολοκαύτωμα

Η γη της Χαναάν ως όραμα της Επαγγελίας – Μέρος Τρίτο: Η συκοφαντία του αίματος