Πώς φτάσαμε στα Ιουλιανά! – Μέρος Δεύτερο

Η τακτική που ακολούθησε ο Παπανδρέου και στις νέες εκλογές δικαιώθηκε, καθώς η Ένωση Κέντρου έφτασε στο ποσοστό ρεκόρ του 52,7%, ενώ η ΕΡΕ περιορίστηκε στο 35,2%. Η ΕΔΑ, η οποία τότε είχε στηρίξει τον Παπανδρέου

Τα αποτελέσματα αυτά ερμηνεύτηκαν ως μια επιτυχία κατά της πόλωσης που είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της, ιδιαίτερα μετά την ανάδειξη της ΕΔΑ, το 1958, ως αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ωστόσο, υπήρχε και μια εκ διαμέτρου αντίθετη ανάλυση, αυτή που υποστήριζε ότι ενεργοποιήθηκαν ακόμη περισσότερο τα αντανακλαστικά των ακραιφνών αντικομμουνιστών, οι οποίοι διέβλεπαν να κινδυνεύει το πλέγμα συμφερόντων που έστησαν μετά τη λήξη του Εμφυλίου. Αυτές οι αντιλήψεις δημιουργούσαν μια σειρά εντάσεων που κορυφώθηκαν με την τυχαία έκρηξη μιας νάρκης σε τελετή στον Γοργοπόταμο. Ο απολογισμός ήταν 13 νεκροί και 45 τραυματίες. Οι κατηγορίες εναντίον της Αριστεράς αναζωπυρώθηκαν μετά το γεγονός. Ταυτόχρονα, ο γιος του Γεωργίου, Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος είχε καταφέρει να γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής εκφράζοντας ριζοσπαστικές απόψεις, κατηγορήθηκε για τη συμμετοχή του σε οργάνωση που δρούσε στον στρατό (η γνωστή υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ) και για αυτό παραπέμφθηκε σε δίκη.

Το αποτέλεσμα των νέων εκλο­γών υπήρξε σαρωτικό για την Ένωση Κέντρου, η οποία κατέγραψε ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά (52,72%) που έχει λάβει ποτέ πολιτικός σχηματισμός. Αυτές οι εκλογές ήταν και οι τελευταίες που διεξήχθησαν πριν από την επιβολή της καταστροφικής δικτατορίας στην Ελλάδα.

Εκείνη την περίοδο, μετά την ανάληψη της εξουσίας με συντριπτική πλειοψηφία, πεθαίνει ο βασιλιάς Παύλος και στον θρόνο ανέρχεται ο γιος του Κωνσταντίνος σε ηλικία μόλις 24 χρόνων. Στην αρχή οι σχέσεις του «Γέρου της Δημοκρατίας» με τον νεανία βασιλιά ήταν καλές, ωστόσο μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα θα φτάσουν σε οριακό σημείο, τέτοιο που θα οδηγήσουν τη χώρα στην αποφράδα μέρα της 21ης Απριλίου.

Παρά την ευρεία εκλογική νίκη και την άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η Ένωση Κέντρου συγκλονιζόταν από εσωτερικές έριδες και ανταγωνισμούς. Τίποτα δεν έδειχνε ότι επρόκειτο για έναν συμπαγή κυβερνητικό σχηματισμό. Η κυβερνητική πλειοψηφία δεν ενέπνεε σιγουριά και η θέση της φαινόταν και ήταν επισφαλής, πράγμα που τελικά αποδείχτηκε και υπήρξε μοιραίο για τον τόπο.

Τις εύθραυστες ισορροπίες της κυβέρνησης έβαλε σε δοκιμασία μια πρόταση της ΕΔΑ, που ζητούσε την παραπομπή του Καραμανλή και διαφόρων στελεχών της προηγούμενης κυβέρνησης της ΕΡΕ. Παρά το γεγονός ότι η πρόταση απορρίφτηκε με το σκεπτικό της παραγραφής – ένα διαχρονικό σκεπτικό της πολιτικής ιστορίας του τόπου, καθώς φαίνεται –, η ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε επικίνδυνα.

Ωστόσο τα πράγματα πήραν μορφή χιονοστιβάδας όταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που στο μεταξύ είχε διαδεχτεί τον Καραμανλή στην ηγεσία του κόμματος, μιλώντας σε ανοιχτή συγκέντρωση των οπαδών του στην πλατεία Κλαυθμώνος, την Παρασκευή 19 Φεβρουαρίου 1965, ανακοίνωσε λίγο – πολύ την επικείμενη αποστασία δημόσια, δηλώνοντας ότι η ΕΡΕ θα υποστηρίξει στη Βουλή μια κυβέρνηση που θα προερχόταν από μέλη της κυβέρνησης, τα οποία θα εγκατέλειπαν το κόμμα τους.

Λίγες μέρες αργότερα, στις 24 του ίδιου μήνα, ο Παπανδρέου θα απαντήσει με έναν εντυπωσιακό τρόπο. Τέσσερα αυτοκίνητα της ΕΙΡ, του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας, θα σταθμεύσουν στο προαύλιο της Βουλής πάνω ακριβώς από τα ανθοπωλεία. Προκαλείται αμέσως το έντονο ενδιαφέρον των δημοσιογράφων, οι οποίοι συρρέουν στη Βουλή προκειμένου να μάθουν τι συμβαίνει. Πρόκειται για την πρώτη ίσως απευθείας μετάδοση συνεδρίασης της Βουλής από ραδιοφώνου. Εκεί, σε απευθείας μετάδοση, ο Παπανδρέου αποκαλύπτει ότι διέθετε πλέον αποδείξεις για τις εκλογές βίας και νοθείας του 1961. Ο Παπανδρέου μίλησε έξω από τα δόντια σχετικά με το «Σχέδιο Περικλής» του Γενικού Επιτελείου Στρατού για τη βία και τη νοθεία των εκλογών του 1961. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, σε μια προσπάθεια να αντιδράσει, σηκώθηκε στα έδρανα και δήλωσε ότι σε απάντηση του Ανένδοτου Αγώνα θα κηρύξει και αυτός τον «Υπέρτατον Αγώνα», για να λάβει την άμεση και αποστομωτική απάντηση του «Γέρου»: «Ένα έχω να είπω εις τον αρχηγό της ΕΡΕ: Αποφεύγετε τας απομιμήσεις!».

Η συνέχεια αυτής της ιστορίας ήρθε από τη Λάρισα και την εκεί ημερήσια εφημερίδα ενός πολιτευτή της ΕΡΕ, η οποία άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Ο «Ημερήσιος Κήρυξ» στο τεύχος της 18ης Μαΐου 1965 δημοσίευσε μια είδηση που μιλούσε για μια συνωμοσία στον Ελληνικό Στρατό. Ήταν η αρχή της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ, που είχε ως θλιβερή συνέπεια να βάλει τη χώρα σε περιπέτειες. Το δημοσίευμα μιλούσε για «ανατροπή του πολιτεύματος». Σύντομα η «συνωμοσία» απέκτησε πρόσωπο, φωτογραφίζοντας τον γιο του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου. Η πολιτική οξύτητα βρήκε τον διαχειριστή της στο πρόσωπο του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Τα υπόλοιπα συνθέτουν την πολύ γνωστή και απεχθή ιστορία της Αποστασίας.

Ένα από τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο Παπανδρέου ήταν ότι το κόμμα του έδειχνε να είναι περισσότερο αποτέλεσμα ενός ευκαιριακού σχηματισμού παρά ενός οργανωμένου και συμπαγούς κινήματος. Πράγμα που δεν άργησε να αποδειχτεί περίτρανα μετά τις συχνές – πυκνές συγκρούσεις των στελεχών του για μια σειρά ζητημάτων. Εδώ να σημειώσουμε ότι ο Γ. Παπανδρέου φέρει ως ηγέτης του κόμματος προσωπική ευθύνη, μια κι από ό,τι αποδείχτηκε δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα συνοχής του κόμματός του αποτελεσματικά, ούτε επίσης να προσδώσει στο κόμμα σαφή χαρακτήρα.

Συνοψίζοντας, η εξωτερική πολιτική της Ενώσεως Κέντρου αποτυπωνόταν στη δήλωση του Γεωργίου Παπανδρέου ότι «η Ιστορία και η Γεωγραφία» έχουν τοποθετήσει τη χώρα στον δυτικό κόσμο. Σε σχέση με τις προηγούμενες κυβερνήσεις της Δεξιάς, ο Παπανδρέου επιδίωξε μια περισσότερο ισότιμη σχέση με την Ατλαντική Συμμαχία, που ερχόταν σε αντίθεση με την υπερβολική ευθυγράμμιση των προκατόχων συντηρητικών κυβερνήσεων.

Σταθερή έμενε και η πεποίθησή του για τον από Βορρά κίνδυνο. Αυτό που τον διαφοροποιούσε επίσης στην εξωτερική πολιτική του ήταν ότι θεωρούσε πως έπρεπε να δοθεί έμφαση στην εμπέδωση φιλικών σχέσεων με το ανατολικό μπλοκ, πράγμα που ήταν σωστό για να προσαρμοστεί η εξωτερική πολιτική στο γενικότερο κλίμα της εδραιούμενης ύφεσης στην Ευρώπη.

Την ίδια περίοδο, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν ιδιαίτερα τεταμένες εξαιτίας του Κυπριακού. Το 1964, οι δύο χώρες λίγο έλλειψε να οδηγηθούν σε σύρραξη. Αφορμή υπήρξε η μάλλον άστοχη εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς ενέργεια να προχωρήσει στην αναθεώρηση του συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ώστε να περιοριστεί το δικαίωμα αρνησικυρίας που διέθεταν οι Τουρκοκύπριοι, πράγμα που οδήγησε σε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων.

Η τουρκοκυπριακή πλευρά τότε βρήκε την ευκαιρία να προωθήσει την ιδέα της de facto διχοτόμησης του νησιού. Αυτό είχε ακόμα μια δυσάρεστη συνέπεια, γιατί το Κυπριακό από ζήτημα που αφορούσε μια βρετανική αποικία, άρα ήταν ενταγμένο στην ευρύτερη δυτική συμμαχία, μετατράπηκε σε υπόθεση δύο αντίπαλων κόσμων. Συγκεκριμένα, προκάλεσε την ανησυχία των ΗΠΑ, καθώς η σοβιετική πλευρά θα μπορούσε να επωφεληθεί από την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στο νησί για να ενισχύσει τη θέση της. Αυτό βασιζόταν πάνω στη λογική ότι η σύγκρουση Ελλάδας – Τουρκίας αποδυνάμωνε τη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ.

Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή η εξέλιξη του κυπριακού ζητήματος είχε ως συνέπεια η Ελλάδα να είναι η μόνη χώρα που δεν επωφελήθηκε από την ύφεση στις διεθνείς σχέσεις. Κυρίως αυτό αποτυπώθηκε στο γεγονός ότι η χώρα εξακολουθούσε να δαπανά πολύ μεγαλύτερα ποσά για εξοπλισμούς από ό,τι επέτρεπαν οι δυνατότητές της. Όπως ήταν φυσικό, αυτό περιόριζε την οικονομική ανάπτυξη σε άλλους πιο ζωτικούς τομείς για την οικονομία.

Διαβάστε επίσης:

Τζόγος διαρκείας στη δεξιά πολυκατοικία

ΚΚΕ: Αφετηρία για τη «μαχητική αντιπολίτευση» με απόδημους και ακτοπλοϊκά

Μητσοτάκης και Ερντογάν (ξανα)συμφώνησαν…