Η εν δήμω και εν οίκω καθημερινότητα των αρχαίων Αθηναίων

Συχνά – πυκνά αναφερόμαστε στην αρχαιότητα. Εύκολα θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος «τι μας συνδέει με τους αρχαίους;» και ακόμα πιο εύκολα και όσο πιο τεκμηριωμένα γίνεται θα του απαντούσαμε: η γλώσσα.

Ζώντας μάλιστα σε μια χώρα με πολλές αρχαιότητες, βρισκόμαστε σε μια διαρκή θα έλεγε κανείς επικοινωνία, έτσι που αυτό το χάσμα του χρόνου να φαντάζει σαν μια φυσιολογική συνέχεια. Είναι λογικό να αναρωτιόμαστε – όλοι μας το έχουμε κάνει – πώς ζούσαν άραγε οι αρχαίοι Αθηναίοι, πώς περνούσαν την ημέρα τους, ποιες ήταν οι συνήθειές τους, οι εργασίες τους, τι έτρωγαν και τι έπιναν, πώς διασκέδαζαν,

με δυο λόγια για χίλιες δυο λεπτομέρειες της καθημερινότητάς τους.

Έγραφε ο αείμνηστος Τρέβορ Τζ. Σόντερς, καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο του Νιούκαστλ, στην εισαγωγή του για τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη: «Η κοινωνία που χάνει την επαφή με το παρελθόν της βρίσκεται σε κίνδυνο, γιατί αποτελείται από ανθρώπους που δεν γνωρίζουν παρά μόνο το παρόν και δεν έχουν επίγνωση ότι η ζωή έχει υπάρξει, και θα μπορούσε να είναι διαφορετική από αυτή που είναι σήμερα».

Οι απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα έχουν συνήθως τρομερό ενδιαφέρον. Και όπως λένε και οι Αμερικανοί, που κάτι παραπάνω ξέρουν, ξεκινάς ακολουθώντας το χρήμα! Η σχέση που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες με το χρήμα σε σύγκριση με αυτήν που έχουμε σήμερα είναι διαφορετική, ώστε να μπορούμε να μιλάμε για άλλους κόσμους.

Τα πρώτα νομίσματα

Την εποχή του Ομήρου όσο και κατόπιν του Ησίοδου γνωρίζουμε ότι οι διάφορες συναλλαγές πραγματοποιούντο με ανταλλαγή. Τον έβδομο αιώνα άρχισε σιγά – σιγά να χρησιμοποιείται το χρήμα στις συναλλαγές. Ως νόμισμα χρησιμοποιήθηκε ο σιδερένιοςοβελός (σούβλα ψησίματος). Έξι οβελοί, όσοι δηλαδή χωράει να κρατήσει η παλάμη του ανθρώπου, είχαν αξία μίας δραχμής (δράττομαι = κρατώ, δραξ = παλάμη > δραχμή).

Ωστόσο, το σχήμα του ήταν κάπως άβολο στη χρήση κι αν αποσύρθηκε η χρήση του σχετικά σύντομα παρέμεινε η ονομασία του «οβολός» ώς τις μέρες μας και με την έννοια της σούβλας και του νομίσματος. «Έδωσα τον οβολό μου», λέμε, όπως και «γύρισα τον οβελία».

Το δύσχρηστο αυτό νόμισμα κρατήθηκε σε χρήση περισσότερο στη Σπάρτη. Μάλιστα, από τον Πλούταρχο πληροφορούμαστε μια πιθανή εξήγηση που θέλει τον Λυκούργο, τον γνωστό Σπαρτιάτη νομοθέτη, με τον τρόπο αυτό να προσπαθεί να εμποδίσει την τάση για πλουτισμό και τη ροπή για πολυτέλεια που οδηγούν στη διαφθορά.

Σε γενικές γραμμές, η χρήση νομισμάτων από τον 7ο αιώνα μέχρι και την εποχή των Μηδικών Πολέμων στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα δεν είχαν μπει σε ευρεία κυκλοφορία και η χρήση τους ήταν σπάνια, καθώς έλειπαν τα πολύτιμα μέταλλα. Έως τότε, μεταλλεία υπήρχαν στις ακτές της Θράκης και της Σάμου καθώς και της Σίφνου. Στην Αττική, στη νότια πλευρά του Λαυρίου εξόρυσσαν ράβδους μολύβδου που περιείχαν ασήμι. Γύρω στο 483 π.Χ. ανακάλυψαν μια πλούσια φλέβα στη Μαρώνεια. Εκεί ανακαλύφθηκε «αργύρου πηγή τις αυτοίς εστί, θησαυρός χθόνος», αναφέρει ο Αισχύλος στους «Πέρσες» (στίχος 238).

Η ανακάλυψη αυτή, καθώς λέγεται, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη χρηματοδότηση για τη συγκρότηση του στόλου που είχε ως συνέπεια τη νίκη των Αθηναίων στη Σαλαμίνα. Τότε ο Θεμιστοκλής, χάρη στον «ναυτικό νόμο», επιτρέπει να κόψουν πολλά νομίσματα στην Αθήνα.

Η αττική δραχμή

Η αττική δραχμή ζύγιζε 4,36 γραμμάρια και ήταν ένα νόμισμα σημαντικό σε αξία, καθώς είχε υψηλή περιεκτικότητα σε ασήμι, που έφτανε το 983 τοις χιλίοις. Τις πληροφορίες αυτές τις αντλούμε από τον Θεαγένη (482-397 π.Χ.), ένα πρόσωπο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς δραστηριοποιήθηκε, όπως θα λέγαμε σήμερα, ως οικονομολόγος, τραπεζίτης, έμπορος, βιομήχανος και εφοπλιστής.

Άνθρωπος πολυπράγμων, ίδρυσε τον 5ο αιώνα μια από τις πρώτες πολυεθνικές που δραστηριοποιούντο από την Ιωνία και τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Αφρική και τη Γαλατία, με έδρα το ναυπηγείο του στο λιμάνι του Πειραιά. Εδώ να σημειώσουμε ότι όλες αυτές οι δραστηριότητες δεν έχαιραν της ιδιαίτερης εκτιμήσεως των Αθηναίων εκείνης της εποχής.

Ταυτόχρονα, στο αργυροκοπείον της Αθήνας (βλέπε σήμερα νομισματοκοπείο) «χτυπούσαν» κατά πρώτο λόγο τετράδραχμα κυρίως, αλλά και δίδραχμα και πεντάδραχμα. Όλα τα νομίσματα που κυκλοφορούσαν είχαν στη μία τους όψη το κεφάλι της Αθηνάς, προστάτιδας θεάς της πόλης, που φορά την περικεφαλαία στεφανωμένη με φύλλα ελιάς, ενώ στην άλλη όψη εικονιζόταν μια γλαύκα, που ήταν το ιερό σύμβολο της θεάς με την επιγραφή ΑΘΕ, τα τρία πρώτα γράμματα της λέξης Αθηναίων. 

Οι αντιστοιχίες

Το πιο μικρό ασημένιο νόμισμα ήταν ο οβολός. Έξι οβολοί ισοδυναμούσαν με μία δραχμή και εκατό δραχμές με μία μνα. Το πιο μικρό νόμισμα της Αττικής ήταν το λεπτόν, έπειτα ο χαλκούς, το δίχαλκον, το ημιωβόλιον, ο οβολός (112 λεπτά), το διώβολον, το τριώβολον, το τετρώβολον, η δραχμή, το δίδραχμον, το τετράδραχμον, η μνα και το τάλαντο.

Το τάλαντο, 60 μνες ή 6.000 αττικές δραχμές, δεν ήταν μόνο νόμισμα, αλλά μονάδα μέτρησης και υπολογισμού. Ο Αλκιβιάδης κληρονόμησε μια κολοσσιαία, για την εποχή του, περιουσία από 400 τάλαντα, ποσό ιλιγγιώδες που ισοδυναμούσε με τον ετήσιο συμμαχικό φόρο.

Για να έχουμε μια αντιστοιχία πιο σύγχρονη υπολογίστηκε ότι το 1983 μία μνα είχε περίπου την αγοραστική δύναμη των 5.000 δραχμών.

Ενδεικτικές τιμές προϊόντων

Από διάφορες επιγραφές και πηγές σώζονται αποσπασματικές πληροφορίες για τιμές και μισθούς στην αρχαία Αθήνα.

Το ημερομίσθιο ενός ανειδίκευτου, όπως θα χαρακτηρίζαμε σήμερα, εργάτη ήταν μία αττική δραχμή, ενώ σε 1,5 δραχμή ανερχόταν η αμοιβή ενός ειδικευμένου λιθοξόου. Οι χορεύτριες στα γλέντια και τα συμπόσια αμείβονταν με δύο δραχμές την ημέρα.

Ας δούμε ενδεικτικά πόσο κόστιζε το «καλάθι του νοικοκυριού» στην Αθήνα του 5ου και 4ου αιώνα: Μια πέρδικα κόστιζε έναν οβολό, ενώ επτά τσίχλες μία δραχμή. Αντίθετα με τα πουλερικά, τα ψάρια ήταν πιο ακριβά: Ο κέφαλος κόστιζε γύρω στους οκτώ οβολούς, ενώ το ένα μουγκρί δέκα οβολούς. Στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., το χέλι Κωπαΐδας έφτανε τις τρεις δραχμές το ένα. Ωστόσο, για τα προϊόντα και τις τιμές τους θα αναφερθούμε σε ξεχωριστό κεφάλαιο.

Διαβάστε επίσης:

Πολιτικές φωτιές μετά τις πυρκαγιές

ΣΥΡΙΖΑ: Ποιες ανατροπές φέρνει η υποψηφιότητα Κασσελάκη

Συναγερμός από το ΚΚΕ για το αντεργατικό νομοσχέδιο Άδωνι