Δέκα αλήθειες για τον ΦΠΑ στην Ελλάδα

ΠΟΛΙΤΙΚΗΈντυπη Έκδοση

Η αύξηση του φόρου έριξε τα έσοδα του κράτους και αύξησε τη φοροδιαφυγή

Είναι η αύξηση του ΦΠΑ «μεταρρύθμιση»; Όσο κι αν προσπαθούν να μας πείσουν, η αύξηση των συντελεστών του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας δεν έχει καμία σχέση με μεταρρύθμιση. Η όλη συζήτηση γίνεται για εισπρακτικούς λόγους και τίποτα περισσότερο. Όταν, πριν από τέσσερα χρόνια, το ΔΝΤ κατέβαζε απόρρητη έκθεση προτείνοντας οι συντελεστές του ΦΠΑ στην Ελλάδα να γίνουν δύο (από έξι που είναι σήμερα, αν ληφθούν υπόψη και οι συντελεστές των νησιών), υποτίθεται ότι το μέτρο είχε μια «λογική»: να εγκαταλειφθεί το φορολογικό «αρμπιτράζ», δηλαδή η δυνατότητα των επιχειρήσεων να αγοράζουν με υψηλό ΦΠΑ και να πωλούν με φθηνό ΦΠΑ κερδίζοντας συνεχώς το δικαίωμα να εισπράττουν επιστροφές φόρου. Αυτή η πρόταση που είχε γίνει τότε, όμως, μιλούσε για συντελεστές που θα εξασφάλιζαν το ίδιο δημοσιονομικό αποτέλεσμα. Τώρα αυτό δεν υπάρχει. Βρισκόμαστε στο σημείο όπου οι δανειστές ζητούν συντελεστές οι οποίοι θα αποδώσουν 1,8 δισ. ευρώ περισσότερους φόρους, με την ελληνική αντιπρόταση να προτείνει νέους συντελεστές που θα φέρουν 1,4 δισ. ευρώ παραπάνω. Βέβαια, για να υποστηριχθεί το νέο εισπρακτικό μέτρο, πολλά έχουν ακουστεί. Ότι η Ελλάδα ευνοεί υπερβολικά τους κατοίκους των νησιών, ότι υιοθετεί χαμηλούς συντελεστές για σειρά προϊόντων, ότι τα έσοδα του ΦΠΑ δεν είναι αυτά που πρέπει, και άλλα πολλά.Τα στοιχεία τα ίδια είναι αυτά που ανατρέπουν τους μύθους που έχουν αναπτυχθεί. Τα στοιχεία είναι αυτά που αποδεικνύουν το προφανές. Ναι, η Ελλάδα έχει πρόβλημα με την είσπραξη του ΦΠΑ. Το μόνο όμως που δεν φταίει γι’ αυτήν την κατάσταση είναι οι συντελεστές υπολογισμού του φόρου. Ας δούμε λοιπόν δέκα αλήθειες για τον ΦΠΑ, οι οποίες καθόλου σχεδόν δεν αναφέρονται στη διαπραγμάτευση και τον δημόσιο διάλογο αυτές τις μέρες – αν και θα έπρεπε... 1 Ο «υπερχαμηλός» συντελεστής (6,5% στη χώρα μας) δεν είναι ελληνική πατέντα, αλλά υιοθετείται από πολλές χώρες ακόμη Η Ελλάδα εφαρμόζει μέχρι σήμερα τον υπερχαμηλό συντελεστή για να ελαφρύνει τους πολίτες από το κόστος των φαρμάκων, για να τονώσει τη ζήτηση για βιβλία και εφημερίδες και για να ενισχύσει τον ξενοδοχειακό κλάδο, που αποτελεί και την ισχυρή «βιομηχανία» της χώρας. Δεν είναι η μοναδική που υιοθετεί τον υπερχαμηλό συντελεστή. Η Γαλλία έχει συντελεστή 2,1% και 5,5%, η Ισπανία 4% όπως και η Ιταλία, το Λουξεμβούργο 3%, ενώ σειρά χωρών (Πολωνία, Ρουμανία, Μεγάλη Βρετανία) εφαρμόζουν υπερχαμηλό συντελεστή 5%. Επίσης, η Ελλάδα δεν είναι η μοναδική χώρα που «πριμοδοτεί» τον τουριστικό κλάδο. Το Λουξεμβούργο φορολογεί τις διανυκτερεύσεις με 3% ενώ Βέλγιο, Πορτογαλία και Ολλανδία εφαρμόζουν συντελεστές 6%.Συντελεστές κατώτερους του 10% υιοθετούν επίσης: Σλοβενία, Βουλγαρία, Εσθονία, Ιρλανδία, Κύπρος, Ρουμανία, Πολωνία, Μάλτα, ακόμη και η Γερμανία.2 Η Ελλάδα αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα με την είσπραξη του ΦΠΑ λόγω φοροδιαφυγήςΤα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δείχνουν ότι στο θέμα του «κενού από τον ΦΠΑ» (με τον όρο VAT gap αποκαλούν διεθνώς το κενό που εντοπίζεται ανάμεσα στο ποσό που μπαίνει πραγματικά στο ταμείο του κράτους και στο ποσό που θα έπρεπε να μπαίνει στο ταμείο αν πλήρωναν όλοι με βάση τους ισχύοντες συντελεστές) είμαστε στις πρώτες θέσεις της Ευρώπης. Η τρύπα στην Ελλάδα ξεπερνάει τα 6,6 δισ. ευρώ. Κανονικά, με βάση τους ισχύοντες συντελεστές, το Δημόσιο θα έπρεπε να εισπράττει περί τα 20 δισ. ευρώ ετησίως. Ωστόσο, οι πραγματικές εισπράξεις πέφτουν πλέον κάτω από τα 14 δισ. ευρώ τον χρόνο. Η τελευταία έρευνα της Κομισιόν στηρίχθηκε στα στοιχεία του 2012 και κατέδειξε ότι οι μοναδικές χώρες με χειρότερες επιδόσεις από αυτές της Ελλάδας είναι η Ρουμανία, η Σλοβακία, η Λιθουανία και η Λετονία. Το ποσοστό απώλειας εσόδων στην Ελλάδα διαμορφώνεται στο 33%, έναντι 44% στη Ρουμανία, 39% στη Σλοβακία, 36% στη Λιθουανία και 34% στη Λετονία. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. – για να φανεί η χαώδης απόσταση που μας χωρίζει – διαμορφώνεται στο 16%. 3 Η Ελλάδα δεν είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο που εφαρμόζει ευνοϊκό καθεστώς ΦΠΑ σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές Έγινε μείζον θέμα σε ολόκληρη την Ευρώπη το γεγονός ότι η Ελλάδα εφαρμόζει κατά 30% χαμηλότερους συντελεστές στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα. Ουδείς όμως σχολίασε ότι αντίστοιχους «παραδείσους» όσον αφορά τον ΦΠΑ έχουν δημιουργήσει σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες. Η Γερμανία δεν επιβάλλει καθόλου ΦΠΑ στη νήσο της Ελιγολάνδης και στο Μπίσινγκεν. Η Γαλλία υιοθετεί πολύ χαμηλούς συντελεστές στην Κορσική και στα γαλλικά υπερπόντια διαμερίσματα. Η Δανία (η χώρα καταγωγής του... Τόμσεν!) δεν επιβάλλει ΦΠΑ στη Γροιλανδία και στις νήσους Φερόε.Η Ιταλία έχει την περιοχή του Λιβίνιο, την περιοχή Καμπιόνε ντ’ Ιτάλια και τα ύδατα της λίμνης Λουγκάνο. Στην Ισπανία, πάλι, δεν επιβάλλεται ΦΠΑ στις συναλλαγές που γίνονται στη Θέουτα, στη Μελίγια αλλά και στις Κανάριες Νήσους. Η Πορτογαλία εφαρμόζει χαμηλότερους συντελεστές στις Αζόρες και τη Μαδέρα. 4 Σε καμία χώρα δεν εφαρμόζεται ενιαίος συντελεστής για όλα τα προϊόντα και τις υπηρεσίες Δεν υπάρχει καμία χώρα στην Ευρώπη που να υιοθετεί σύστημα ενιαίου συντελεστή ΦΠΑ για όλες τις υπηρεσίες και τα προϊόντα. Σε όλες τις χώρες, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπάρχουν ευνοϊκά καθεστώτα – ακόμη και μηδενικοί συντελεστές – ανάλογα με την πολιτική της κάθε χώρας. Οι χαμηλοί συντελεστές υιοθετούνται είτε για κοινωνικούς λόγους (προκειμένου να στηριχθούν τα φτωχότερα νοικοκυριά και να αγοράζουν τρόφιμα, ρεύμα κ.λπ. σε χαμηλότερες τιμές) είτε για στρατηγικούς, προκειμένου να ενισχυθούν κλάδοι ζωτικής σημασίας (π.χ. ξενοδοχεία, εστιατόρια, οικοδομή κ.λπ.). 5 Η αύξηση των συντελεστών ΦΠΑ εν μέσω ύφεσης δεν φέρνει κατ’ ανάγκην αύξηση των φορολογικών εσόδων Μεγαλύτερη απόδειξη από την ελληνική πραγματικότητα δεν υπάρχει. Το εγχείρημα της αύξησης του ΦΠΑ με στόχο την τόνωση των φορολογικών εσόδων έχει ήδη δοκιμαστεί τρεις φορές στο παρελθόν (Μάρτιος 2010, Ιούλιος 2010 και Ιανουάριος 2011). Ο βασικός συντελεστής ξεκίνησε από το 19% για να καταλήξει στο 23%, ενώ ο χαμηλός και ο υπερχαμηλός αυξήθηκαν έως και κατά 44% καθώς από το 9% εκτοξεύτηκαν στο 13%. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Πάνω στην ύφεση, η αύξηση της έμμεσης φορολογίας έφερε μείωση της φορολογητέας ύλης εξαιτίας της αύξησης της φοροδιαφυγής και της ύφεσης. Η αξία των συναλλαγών επί της οποίας επιβάλλεται ο ΦΠΑ έχει μειωθεί κατά περισσότερα από 45 δισ. ευρώ την τελευταία πενταετία, ενώ τα έσοδα του ΦΠΑ έχουν υποχωρήσει πάνω από 4 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση. Το 2014, τα έσοδα από τον ΦΠΑ έπεσαν κάτω από τα 14 δισ. ευρώ, στα 13,6 δισ. ευρώ. Για το 2015 υπήρχε η εκτίμηση ότι ο ΦΠΑ θα αποδώσει 14,4 δισ. ευρώ. Ωστόσο το πρώτο πεντάμηνο υπήρξε υστέρηση άνω των 350 εκατ. ευρώ σε σχέση με τον στόχο, ενώ τα έσοδα ήταν λιγότερα και όχι περισσότερα σε σχέση με το 2014. Συγκριτικά με το 2008, τα έσοδα του ΦΠΑ έχουν υποχωρήσει κατά περίπου 5 δισ. ευρώ παρά τη διαφορά των φορολογικών συντελεστών. Τότε, με συντελεστές 4,5%, 9% και 19%, είχαν εισπραχθεί 18,24 δισ. ευρώ. Το 2014, με συντελεστές 6,5%, 13% και 23%, τα έσοδα έπεσαν στα 13,6 δισ. ευρώ.6 Κανένα μέτρο για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής από τον ΦΠΑ δεν έχει αποδώσει στην Ελλάδα Καταστήσαμε υποχρεωτική την πληρωμή ορισμένων συναλλαγών (πάνω από 1.500 ευρώ) μέσω τραπεζικού συστήματος. Δοκιμάσαμε τη φοροκάρτα. Καθιερώσαμε κίνητρα για τη συλλογή αποδείξεων (σ.σ.: ειδικά αυτό το μέτρο κόστισε πάνω από 2 δισ. ευρώ στον κρατικό προϋπολογισμό) και επιβάλαμε εξοντωτικές ποινές για όσους δεν εκδίδουν αποδείξεις.Όλα αυτά τα μέτρα δοκιμάστηκαν και απέτυχαν διότι ουδέποτε σχεδιάστηκαν με προσοχή. Οι φοροκάρτες εκδόθηκαν πριν εφοδιαστούν οι επιχειρήσεις με συσκευές ανάγνωσης, ενώ η προαιρετική χρήση τους ουσιαστικά οδήγησε στην εξαφάνισή τους. Η υποχρεωτική πληρωμή μέσω τραπεζικού συστήματος ουδέποτε συνοδεύτηκε από ποινές και το μέτρο παρέμεινε στα χαρτιά. 7 Το μέτρο συλλογής αποδείξεων για την υποβολή της φορολογικής δήλωσης έχει εξελιχθεί στο μεγαλύτερο φιάσκοΥποτίθεται ότι συλλέγουμε αποδείξεις για να βοηθήσουμε στη μάχη κατά της φοροδιαφυγής. Μάλιστα, η συμμετοχή σε αυτήν τη μάχη είναι υποχρεωτική καθώς όποιος δεν εμφανίσει στη φορολογική του δήλωση αποδείξεις που να αντιστοιχούν στο 10% του εισοδήματός του κινδυνεύει με πρόστιμο ίσο του 22% επί της αξίας των αποδείξεων που δεν θα εμφανιστούν στο έντυπο Ε1.Και ποιοι μετέχουν σε αυτήν τη μάχη; Η προφανής απάντηση (όλοι) δεν είναι η σωστή. Η σημερινή νομοθεσία προβλέπει ότι αποδείξεις μαζεύουν μόνο οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι επιτηδευματίες δεν τις χρειάζονται. Και όχι μόνο αυτό. Το ποσοστό που πρέπει να συγκεντρωθεί (10% του εισοδήματος) δεν προκαλεί καμία δυσκολία στους φορολογουμένους, οι οποίοι και «μαύρες συναλλαγές» μπορούν να κάνουν και να ανταποκριθούν στην υποχρέωσή τους. Όσο για τη διαδικασία ελέγχου του μέτρου, πρακτικά είναι ανύπαρκτη. Ποιος εφοριακός έχει τον χρόνο να ελέγξει χειρόγραφες αποδείξεις μισοσβησμένες από τον ήλιο; 8 Είμαστε η μόνη χώρα στην οποία κυκλοφορεί τόσο πολύ «μετρητό» αναλογικά με το ΑΕΠ της Οι μετρήσεις δείχνουν ότι το χρήμα που κυκλοφορεί σε φυσική μορφή στην Ελλάδα αξίζει περισσότερα από 45 δισ. ευρώ, αντιστοιχώντας περίπου στο 25% του ΑΕΠ. Σε καμία χώρα δεν είναι τόσο υψηλό, ενώ υπάρχει και το άλλο άκρο – αυτό της Δανίας – όπου τα μετρητά έχουν ουσιαστικά σταματήσει να χρησιμοποιούνται. Πολλές χώρες έχουν μετρητό το οποίο αναλογεί σε κάτω από το 15% του ΑΕΠ τους.Το χρήμα στη φυσική μορφή του ευνοεί τη φοροδιαφυγή καθώς η συναλλαγή μπορεί να ολοκληρωθεί χωρίς να καταγραφεί σε κανένα σύστημα από το οποίο μπορεί να αντλήσουν πληροφορίες οι φορολογικές αρχές. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο άνοιξε κουβέντα για να καταστεί υποχρεωτική η πληρωμή μέσω πιστωτικών ή χρεωστικών καρτών, ωστόσο η πρόταση χάθηκε μέσα στα εισπρακτικά μέτρα που θέλει να επιβάλει η πλευρά των δανειστών. 9 Ο ελληνικός βασικός συντελεστής ΦΠΑ είναι από τους υψηλότερους στην ΕυρώπηΜε εξαίρεση τη Δανία, την Κροατία και τη Σουηδία (25%), την Ουγγαρία (27%), τη Ρουμανία και τη Φινλανδία (24%), καμία άλλη χώρα στην Ευρώπη δεν υιοθετεί τόσο υψηλό βασικό συντελεστή (23%) όσο η Ελλάδα. 10 Στην Ελλάδα υπάρχουν επαγγέλματα και υπηρεσίες που απαλλάσσονται του ΦΠΑ Δεν συμβαίνει τίποτα διαφορετικό στην Ελλάδα από αυτό που συμβαίνει στο εξωτερικό. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, δεν επιβάλλεται ΦΠΑ στις ιατρικές υπηρεσίες, αλλά το ίδιο συμβαίνει και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Κάποιες χώρες μάλιστα κρατούν εκτός ΦΠΑ και τις υπηρεσίες των… γραφείων τελετών (μεταξύ αυτών Ιταλία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Μεγάλη Βρετανία). ΦΠΑαλλαγές ΦΠΑαπαλλαγή από ΦΠΑμεταρρύθμιση ΦΠΑIssue: 1869Issue date: 18-06-2015Has video: