Για το «ψωμί», χωρίς την παιδεία και την ελευθερία

Αφιερώνεται στους ανώνυμους αγωνιστές και τις ανώνυμες αγωνίστριες.

Είναι σίγουρο ότι υπάρχει ένας προσωπικός δρόμος ζωής για τον καθένα μας. Όπως είναι επίσης ολοφάνερο ότι ο δρόμος αυτός γίνεται μαζί με άλλους, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, χάρη σε άλλους, συγκαιρινούς και προγενέστερους. Κάθε βιωματική (ιστορική) περιγραφή θα ήταν έτσι εγωιστική, ατομικιστική (μία από τις πιο μεγάλες πληγές της εποχής μας), αν δεν είχε στη βάση της και δεν έθετε στο ξεκίνημά της αυτές τις παραδοχές.

Κατόπιν. Στους αγώνες υπάρχουν κάποιοι που πρωτοπορούν. Που είναι πιο ευαίσθητοι σε ορισμένες καταστάσεις και....
πάλλονται περισσότερο από ορισμένα ιδανικά. (Περί ιδανικών λοιπόν ο λόγος.) Η έννοια όμως της πρωτοπορίας δεν είναι αντικειμενική, δεν προέρχεται από δοσμένους μια για πάντα παράγοντες, ούτε είναι εγγυημένη για πάντα. Μια πρωτοπορία αναδεικνύεται μέσα στους αγώνες, κρίνεται κάθε στιγμή, ανανεώνεται ή όχι κάθε λεπτό.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των αντιδικτατορικών αγώνων των φοιτητών του Πανεπιστημίου της Πάτρας είναι ότι είχαν μια πρωτοπορία που αναδείχτηκε πέρα και έξω από κάθε προηγούμενη ή ταυτόχρονη κομματική ένταξη. Είναι ένα μεγάλο ιστορικό και πολιτικό δίδαγμα που πρέπει να κρατάμε ζωντανό.

Μόνο μέσα σε αυτά τα πλαίσια δέχτηκα να γράψω κάτι δημοσιεύσιμο σε εφημερίδα για τους αγώνες εκείνους των χρόνων 1972-1974, 35 χρόνια μετά. Δεδομένου ότι τίποτα δεν είναι θέσφατο, καθόλου δεν θα πρωτοτυπήσει όποιος κριτικάρει αυτό το συνοπτικό κείμενο, όποιος το απορρίψει εν όλω ή εν μέρει, όποιος σκανδαλιστεί από ορισμένες ιδέες του.

*

Δεν μπορώ να επεκταθώ στους λόγους που συνετέλεσαν ώστε να ανήκω τότε στην πρωτοπορία, σε αυτούς που λέμε πρωτεργάτες. Στη ρίζα αυτής της πραγματικότητας βρίσκεται το πάθος για τη δημοκρατία και την ελευθερία. Πάθος πολιτικό με την πιο ευρεία έννοια του όρου : ανάγκη της ελεύθερης διατύπωσης της γνώμης μου και όλων των γνωμών (αλλιώς δεν είναι δημοκρατικό πάθος), ανάγκη της ελεύθερης επιλογής των τρόπων της ζωής μου, από το πώς θα ντυθώ και θα κουρευτώ μέχρι με ποια κοπελιά θα έχω ερωτική σχέση.

Στο «Ψωμί, παιδεία, ελευθερία», που αναδείχτηκε ως κεντρικό αίτημα-σύνθημα εκείνης της γενιάς και εκείνων των αγώνων, θα πρέπει να ρίξουμε το ίδιο βάρος σε όλες τις λέξεις, και εγώ θα έριχνα το κύριο βάρος στην ελευθερία. Ελευθερία που συνεπάγεται την ισότητα, και ισότητα που δεν μπορεί να υπάρξει δίχως ελευθερία.

Μια εντελώς άτυπη ομάδα φοιτητών, των οποίων η νεότητα και η πολιτική απειρία – φρεσκάδα σκέψης – κάνουν δύσκολο να τους κατατάξει κανείς σε κάποια τάση, έπαιξε πράγματι έναν σημαντικό ρόλο στο ξεκίνημα των γεγονότων.

Ιδρυτική πράξη των αντιδικτατορικών φοιτητικών αγώνων της Πάτρας αποτελεί μια Γενική Συνέλευση όλων σχεδόν των φοιτητών του Πανεπιστημίου, η οποία έμεινε στην ιστορία με το όνομα «η δεκαεξάωρη», διότι διήρκεσε τόσες ώρες. Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της υπήρξε η άμεση δημοκρατία. Η ομάδα τ