Επιστροφή στην απολυταρχία

Ιδρυτικός μύθος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ότι αποτελεί το ιδεώδες πλαίσιο εδραίωσης της δημοκρατίας και της ειρηνικής συνύπαρξης των κοινωνιών, στην ήπειρο που κατεξοχήν έχει δοκιμαστεί από ανθρωποκτόνους πολέμους, αυταρχικά καθεστώτα, φασισμούς και αντιδημοκρατικές εκτροπές. Αυτό αποτέλεσε και το θεμελιώδες επιχείρημα της ελληνικής πολιτικής και οικονομικής ελίτ όταν αποφάσισε, με νωπή ακόμη την εμπειρία της δικτατορίας, την ένταξη της χώρας στην τότε ΕΟΚ.

Ένας λίγο μεταγενέστερος μύθος, καλλιεργημένος και διανθισμένος με πλούτο επιχειρημάτων από τους γκουρού του φιλελευθερισμού και αργότερα του νεοφιλελευθερισμού, λέει πως όχι απλώς η....
Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς γενικότερα, αυτός που προβλήθηκε αλλά και επιβλήθηκε σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη, είναι ασύμβατος με οποιοδήποτε άλλο πολιτικό καθεστώς πέρα από τη δημοκρατία. Αγορά και δημοκρατία, λένε, είναι οι όψεις του ίδιου νομίσματος. Η μία είναι alter ego της άλλης. Στο έδαφος αυτής, άλλωστε, της δοξασίας ενθαρρύνθηκε η κατάρρευση των αυταρχικών καθεστώτων του ανύπαρκτου σοσιαλισμού. Και με την ίδια δοξασία ο νεοσυντηρητισμός επένδυσε στις πολεμικές επιχειρήσεις «εξαγωγής της δημοκρατίας» στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν.

Φυσικά, αυτή η αρχή εφαρμόστηκε αλά καρτ, επιλεκτικά, όπως αποδεικνύει μια πανσπερμία εξόφθαλμων εξαιρέσεων: το ημι-απολυταρχικό καθεστώς του ρωσικού καπιταλισμού, όπου συγκυβερνούν οι (εναλλάξ) τσάροι Πούτιν και Μεντβέντεφ με μια ευάριθμη ομάδα ολιγαρχών, η εδραίωση του καπιταλισμού στην Κίνα υπό το καθεστώς μονοκομματικής δικτατορίας, για την αποτελεσματικότητα της οποίας οι φιλελεύθεροι εκφράζουν έναν κρυφό θαυμασμό, η αγωνιώδης προστασία καθεστώτων όπως η Σαουδική Αραβία από τον ιό της «αραβικής άνοιξης».

Η αντίληψη αυτή περί μαθηματικής «ταυτότητας» καπιταλισμού και δημοκρατίας έφτασε στο απόγειό της με την εισήγηση του Φουκουγιάμα για «το τέλος της ιστορίας», που ορίζει τον καπιταλισμό ως το σύστημα που κάνει πραγματικότητα την ευημερία για όλους (τουλάχιστον μια ευημερία αντίστοιχη με αυτή που απεικονίζουν οι χολιγουντιανές ταινίες στα προάστια των αμερικανικών πόλεων), βάζει τέλος στις κοινωνικές και διακρατικές συγκρούσεις και, κυρίως, αναδεικνύει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία ως το μόνο πολιτικό μοντέλο εντός του οποίου υλοποιείται η καπιταλιστική «ουτοπία» της αειφόρου ανάπτυξης.

Η διάψευση αυτής της αφήγησης ήταν και παραμένει παταγώδης. Στα 22 χρόνια που μεσολάβησαν, οι πολεμικές συρράξεις και οι «απελευθερωτικές» εκστρατείες της Δύσης ήταν οι μεγαλύτερες σε ανθρώπινο και οικονομικό κόστος από την εποχή του Βιετνάμ. Η εδραίωση του καπιταλισμού στην Ανατολική Ευρώπη συνδυάστηκε με την ανάδυση «γκρίζων» καθεστώτων, που κυμαίνονται από εικονικές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες μέχρι κανονικότατες απολυταρχίες. Η απελευθέρωση των αγορών κεφαλαίων και αγαθών και τα προσοδοφόρα συμβόλαια εκμετάλλευσης του φυσικού πλούτου εξυπηρετήθηκαν μια χαρά από τα αποκρουστικά καθεστώτα που κλυδωνί