Έλλην υπήκοος, ή Έλλην Πολίτης;

Τις προάλλες, με την κόρη μου είχαμε τον παρακάτω διάλογο.

— Μπαμπά, σήμερα στις εξετάσεις στο σχολείο, για να μπω στη αίθουσα, χρησιμοποίησα την αστυνομική μου ταυτότητα. Ξέρεις τι παρατήρησα; Ότι γράφει «υπηκοότητα Ελληνική».

—Καλά και τι ήθελες να γράφει, υπηκοότητα Γερμανική;

—Δεν εννοώ αυτό. Η λέξη που μου προκάλεσε την απορία είναι η «υπηκοότητα». Στην ιστορία και στην πολιτική αγωγή μάθαμε ότι η λέξη αυτή χρησιμοποιούνταν σε δυναστικά καθεστώτα και...
όχι σε δημοκρατικά.

—Τώρα που το σκέφτομαι, φαίνεται να έχεις δίκιο. Στην ιστορική διαδρομή των πολιτευμάτων, μόνο τα καθεστώτα στα οποία υπήρχε σχέση υπακοής του αρχόμενου προς τον άρχοντα χρησιμοποιούνταν αυτή η λέξη, όπως για παράδειγμα, στα βασίλεια των Περσών, των Αιγυπτίων, στα βασίλεια των μεσαιωνικών και μεταμεσαιωνικών χρόνων και στην οθωμανική αυτοκρατορία. Αντίθετα στις αρχαίες Ελληνικές πόλεις-κράτη και στη Ρώμη χρησιμοποιούσαν τον όρο πολίτης. Δηλαδή, συμμέτοχος στη διακυβέρνηση του κράτους, με τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα.

— Προφανώς, μπαμπά, ο όρος απέμεινε από αδράνεια λόγω της βασιλείας που είχε η χώρα μας μέχρι πριν από μερικά χρόνια.

— Δεν νομίζω ότι είναι ακριβώς έτσι. Η Ελλάδα είχε, τουλάχιστον κατά τον εικοστό αιώνα, Βασιλευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, όπως άλλωστε και πολλές Ευρωπαϊκές χώρες σήμερα, και στο σύστημα αυτό οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και ασκούνται προς όφελος του λαού. Εάν δούμε αντίστοιχα πολιτεύματα στην Ευρώπη, σε κανένα από αυτά δεν χρησιμοποιείται ο όρος υπήκοος. Για παράδειγμα, στη Μεγάλη Βρετανία χρησιμοποιείται ο όρος “citizen”, δηλαδή πολίτης.
Ακόμη, στον στρατό της ίδια χώρας χρησιμοποιείται ο όρος “private”, δηλαδή ιδιώτης, διότι θεωρείται ότι συμμετέχει στο στράτευμα με δική του θέληση, ασκώντας το δικαίωμα του να υπερασπιστεί την πατρίδα, όπως οι πολίτες στις αρχαίες ελληνικές πόλεις – κράτη . Παρόμοια παραδείγματα θα βρούμε σε όλες σχεδόν τις δημοκρατικές χώρες.

—Καλά, τώρα εσύ το τραβάς μακριά το σχοινί. Εντάξει μπορεί να χρησιμοποιείται ο όρος αυτός, αλλά στην ουσία δεν υπάρχει διαφορά από τον όρο πολίτης.

—Νομίζω ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Οι λέξεις έχουν πάντα το νόημα που αντικατοπτρίζει την εκάστοτε πραγματικότητα. Υπήκοος σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν θεωρείται, από αυτούς που ασκούν την εξουσία, ικανός να κρίνει τις πράξεις της εξουσίας. Συνεπώς οι αποφάσεις λαμβάνονται ερήμην και χωρίς τη γνώμη των πολιτών. Ο εξουσιαστής γνωρίζει – ο υπήκοος οφείλει να προσαρμόζει την συμπεριφορά του προς αυτήν που καθορίζει ο εξουσιαστής. Το ατομικό δικαίωμα καταπατιέται από τις πράξεις της εξουσίας, αυθαίρετες και μη.

—Ναι, αλλά στην Ελλάδα έχουμε πλέον Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία με εκλεγμένη κυβέρνηση, τοπική αυτοδιοίκηση κλπ. Δεν βλέπω που ταιριάζουν σήμερα όλα τα παραπάνω στη χώρα μας.

—Βλέπω ότι δεν σε έχω πείσει ότι οι λέξεις έχουν τη σημασία τους, και ειδικότερα για