Μετά το Τσέρνομπιλ - Μέσα στην ανεξέλεγκτη πρόοδο της επιστήμης υπάρχει και η άρνησή της

Το άρθρο αυτό το δημοσίευσα στις 17/7/1986 στο περιοδικό Οικονομικό Ταχυδρόμο. Το αναδημοσιεύω χωρίς να επέμβω σε ό,τι έγραφα τότε, στα πλαίσια της «επετείου» του πυρηνικού ατυχήματος του Τσερνόμπιλ : Πολλά πράγματα, μένουν δραματικά στάσιμα…)
Γράφει ο Βασίλης Χασιώτης
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώμεγάλα κι’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη
Καβάφης
Το πρόσφατο πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ, αναζωπύρωσε -μετά κάμποσα χρόνια από το άλλο ατύχημα στο Θρι Μάιλ Άιλαντ- την προβληματική γύρω από τους κινδύνους της πυρηνικής ενέργειας -ειρηνικής ή μη από την άποψη των χρήσεών της.
Παρ’ όλα αυτά, από τον συγγραφέα του παρόντος άρθρου, το μείζον πρόβλημα στην εποχή μας δεν είναι οι κίνδυνοι που προέρχονται από την πυρηνική ενέργεια αλλά οι κίνδυνοι που προέρχονται απ’ αυτή τούτη την καταχρηστική διεύρυνση των ορίων της χρήσης της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας, στο σύνολό τους. Αν η πυρηνική ενέργεια έχει μονοπωλήσει τον σχετικό προβληματισμό, πιστεύουμε ότι .........τούτο οφείλεται, κύρια, στο γεγονός ότι οι εξ αυτής κίνδυνοι εάν τελικώς επέλθουν θα είναι βίαιοι σε σχέση με άλλους κινδύνους που προέρχονται από άλλες επιστημονικές κατακτήσεις, για τις οποίες θ’ αναφερθούμε παρακάτω.
Μ’ ελάχιστες εξαιρέσεις, ζούμε σ’ ένα κόσμο, που κυριαρχείται από μια πρωτοφανή πρόοδο, που συντελείται σε καθεστώς αλλοτρίωσης. Πρόκειται για μια φαινομενική πρόοδο, που υποθάλπει μια πρωτοφανή οπισθοδρόμηση. Θα μείνω για λίγο στο θέμα αυτό.
Αναμφισβήτητα, η επιστήμη «καθ’ αυτή» προοδεύει. Και τα προϊόντα της τα επιστημονικά θα ήταν ευπρόσδεκτα για το ανθρώπινο γένος, αν το μεταξύ οι επιστημονικές κατακτήσεις δεν είχαν μεταβληθεί σ’ επίφοβες εφευρέσεις -εκεί όπου αυτό διαπιστώνεται. Η φαινομενικότητα για την οποία μιλήσαμε παραπάνω -και όπου αυτή διαπιστώνεται-, είναι απόρροια ενός αλλοτριωμένου προορισμού της επιστήμης, ενός προορισμού που θα μπορούσε να εντοπιστεί στην προσπάθειά της να απαλλάξει τον άνθρωπο από το καθημερινό του άγχος, από την αβεβαιότητα για το αύριο, από την ανελευθερία του σήμερα. Κι αν σ’ αυτά προσθέσουμε την αλλοτρίωση και των ίδιων των επιστημονικών πορισμάτων και εφευρέσεων από τον κοινό άνθρωπο, η φαινομενικότητα αυτή επιτείνεται ακόμα περισσότερο.
Στον χώρο των θετικών επιστημών, έχουμε μια πρωτοφανή πληθώρα εφευρέσεων, που όμως, όχι μονάχα δεν φαίνεται ν’ αποδεσμεύουν τον άνθρωπο από την δουλεία του περιβάλλοντός του, μα τον εξαρτούν περισσότερο απ’ αυτό. Οι νέες αυτές εφευρέσεις, στην έκταση μάλιστα που δεν εξυπηρετούν ή δεν είναι προσιτές σε όλους τους ανθρώπους, επιτείνουν ολοένα και περισσότερο τις κοινωνικές αντιθέσεις κι επομένως αυξάνουν την κοινωνική δυσαρέσκεια. Η πρόοδος αυτή των θετικών επιστημών, όταν μεταφράζεται σε νέα καταναλωτικά αγαθά (διαρκή ή μη), συνεπάγεται την ολοένα και περισσότερο διεύρυνση του καταναλωτικού εθισμού του ατόμου, που κάνει τον άνθρωπο να νιώθει περισσότερο εξαρτημένος και να του δημιουργεί νέα προβλήματα.
Στα πλαίσια αυτής της προόδου, η φαινομεν