Η κλιμάκωση του πολέμου στη Μέση Ανατολή απειλεί την παγκόσμια οικονομία - Τα τρία σενάρια

Ο πόλεμος που έχει ξεσπάσει μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, όπως συνέβη και σε παρελθούσες συρράξεις στη Μέση Ανατολή, θα μπορούσε να διαταράξει την παγκόσμια οικονομία, ακόμη και να την οδηγήσει σε ύφεση εάν συρθούν στη σύγκρουση και άλλες χώρες.

Ο κίνδυνος είναι ορατός, δεδομένου ότι ο ισραηλινός στρατός ετοιμάζει χερσαία εισβολή στη Γάζα ως απάντηση στην επίθεση της τρομοκρατικής οργάνωσης. Ο αριθμός των νεκρών από την επίθεση της Χαμάς και τις συνεχιζόμενες ισραηλινές αεροπορικές

επιδρομές στη Γάζα ανέρχεται ήδη σε χιλιάδες. Υπάρχει δε η ανησυχία ότι οι τρομοκρατικές οργανώσεις σε Λίβανο και Συρία που υποστηρίζουν τη Χαμάς θα εμπλακούν στον πόλεμο.

Μια ευρεία κλιμάκωση του πολέμου θα μπορούσε να φέρει το Ισραήλ σε απευθείας σύγκρουση με το Ιράν, που προμηθεύει με όπλα και χρήματα τη Χαμάς, την οποία ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν χαρακτηρίσει τρομοκρατική οργάνωση.

Εάν υλοποιηθεί αυτό το σενάριο, το Bloomberg Economics εκτιμά ότι οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να εκτιναχθούν στα 150 δολάρια το βαρέλι και ο ρυθμός ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας να συρρικνωθεί στο 1,7%, πτώση που θα κοστίσει στην παγκόσμια παραγωγή περίπου 1 τρισ. δολάρια.

Φυσικά, οι δευτερεύουσες επιπτώσεις δεν αποτελούν πρώτιστη ανησυχία εν μέσω της ανθρωπιστικής τραγωδίας που λαμβάνει χώρα την τελευταία εβδομάδα. Η συντριπτική πλειοψηφία των νεκρών, και από τις δύο πλευρές, είναι άμαχοι. Δεκάδες Ισραηλινοί όμηροι κρατούνται στη Γάζα. Οι πυραυλικές επιθέσεις και η διαφαινόμενη χερσαία επίθεση του Ισραήλ απειλούν τις ζωές των Παλαιστινίων που έχουν εγκλωβιστεί στον θύλακα, χωρίς έξοδο διαφυγής. Η καταστροφή αυτή εντείνει το θυμικό, καθιστώντας την κλιμάκωση της σύγκρουσης πιο πιθανή.

Η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή, όπως σημειώνει το Bloomberg Economics, μπορεί να προκαλέσει δονήσεις σε όλο τον κόσμο, δεδομένου ότι η περιοχή αποτελεί κρίσιμο προμηθευτή προϊόντων ενέργειας και βασικό διάδρομο για τη ναυτιλία. Ο αραβο-ισραηλινός πόλεμος του 1973, που οδήγησε στην επιβολή εμπάργκο στο πετρέλαιο και σε στασιμότητα των βιομηχανικών οικονομιών για χρόνια, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Άλλες συγκρούσεις είχαν πιο περιορισμένο αντίκτυπο, ακόμη κι όταν το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν βαρύ.

Η παγκόσμια οικονομία σήμερα μοιάζει ευάλωτη. Ακόμη προσπαθεί να ανακάμψει από την έκρηξη του πληθωρισμού που επιδείνωσε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, πέρυσι. Ένας νέος πόλεμος σε μια περιοχή που αποτελεί επίσης πηγή ενέργειας θα μπορούσε να αναζωπυρώσει τις πληθωριστικές πιέσεις. Οι ευρύτερες συνέπειες θα μπορούσαν να εκταθούν από την αναζωπύρωση της αναταραχής εν γένει στον αραβικό κόσμο ως τις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους στις ΗΠΑ, όπου η τιμή της βενζίνης παίζει καταλυτικό ρόλο στην ψυχολογία των ψηφοφόρων.

Όλες αυτές οι πιθανές επιπτώσεις εξαρτώνται από το πώς θα εξελιχθεί ο πόλεμος τις επόμενες εβδομάδες ή μήνες. Το Bloomberg Economics εξετάζει τον πιθανό αντίκτυπο στην παγκόσμια ανάπτυξη και τον πληθωρισμό σε τρία σενάρια.

Στο πρώτο, οι εχθροπραξίες παραμένουν κατά κύριο λόγο περιορισμένες στη Γάζα και στο Ισραήλ. Στο δεύτερο, η σύρραξη διαχέεται σε γειτονικές χώρες, όπως ο Λίβανος και η Συρία, που "φιλοξενούν” ισχυρές τρομοκρατικές οργανώσεις υποστηριζόμενες από την Τεχεράνη, μετατρέποντάς την ουσιαστικά σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν. Στο τρίτο σενάριο, ο πόλεμος κλιμακώνεται σε μια απευθείας στρατιωτική σύγκρουση των δύο περιφερειακών εχθρών.

Και στα τρία σενάρια, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο -αύξηση της τιμής του πετρελαίου, αύξηση του πληθωρισμού, επιβράδυνση της ανάπτυξης- αλλά το μέγεθος του αντίκτυπου διαφέρει. Όσο διευρύνεται η σύρραξη, τόσο περισσότερο οι επιπτώσεις ξεφεύγουν από το περιφερειακό επίπεδο και επεκτείνονται στην παγκόσμια οικονομία.

Φυσικά, το πραγματικό μέγεθος των κινδύνων που εγκυμονούν και οι πιθανότητες αυτοί να υλοποιηθούν είναι ευρύτερες και πιο περίπλοκες από ό,τι μπορούν να αποτυπώσουν αυτά τα σενάρια. Ακόμη και πιο άμεσες περιπτώσεις αιτίου-αιτιατού έχει καταδειχθεί ότι είναι δύσκολο να προβλεφθούν εν μέσω της αστάθειας των τελευταίων ετών - και η εξέλιξη των πολέμων είναι μακράν δυσκολότερο να προβλεφθεί. Ωστόσο, τα παρακάτω σενάρια βοηθούν αν μη τι άλλο να σκιαγραφηθούν οι πιθανές εξελίξεις που έχουμε μπροστά μας.

Σενάριο 1: Η σύγκρουση περιορίζεται στη Γάζα

Το 2014, η απαγωγή και η δολοφονία τριών Ισραηλινών από τη Χαμάς αποτέλεσε το έναυσμα για μια χερσαία επίθεση του Τελ Αβίβ στη Γάζα που άφησε πίσω της περισσότερους από 2.000 νεκρούς. Η σύγκρουση δεν επεκτάθηκε πέραν της παλαιστιανικής επικράτειας και ο αντίκτυπός της στις τιμές του πετρελαίου -και την παγκόσμια οικονομία- δεν ήταν σημαντικός.

Ο αριθμός των νεκρών της προηγούμενης εβδομάδας είναι ήδη υψηλότερος. Έτσι, μια πιθανή εξέλιξη της τρέχουσας σύρραξης είναι να επαναληφθεί η τραγική ιστορία του 2014 - σε συνδυασμό με την αυστηρότερη εφαρμογή των κυρώσεων που έχουν επιβάλει οι ΗΠΑ στο πετρέλαιο του Ιράν.

Η Τεχαράνη αύξησε την παραγωγή πετρελαίου της φέτος κατά 700.000 βαρέλια ημερησίως, καθώς οι ανταλλαγές κρατουμένων και το ξεπάγωμα περιουσιακών στοιχείων της σηματοδότησαν μια αναθέρμανση των σχέσεων με τις ΗΠΑ. Εάν αυτά τα βαρέλια πετρελαίου βγουν πάλι από την αγορά, υπό την πίεση των ΗΠΑ, το Bloomberg Economics εκτιμά ότι οι τιμές του πετρελαίου θα αυξηθούν κατά 3 έως 4 δολάρια.

Ο αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία, σε αυτό το σενάριο, θα είναι ελάχιστος, ειδικά εάν η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αντισταθμίσουν την απώλεια αξιοποιώντας την πλεονάζουσα δυναμικότητά τους.

Μιλώντας στη σύνοδο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η Αμερικανίδα υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν τόνισε ότι οι ΗΠΑ "παρακολουθούν τις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις από την κρίση”, αλλά πρόσθεσε ότι δεν αναμένουν πως θα αποτελέσει "σημαντικό καταλύτη για τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές”. Εάν η σύγκρουση παραμείνει περιορισμένη, πιθανότατα η αξιολόγησή της θα αποδειχθεί ορθή.

Σενάριο 2: Πόλεμος διά αντιπροσώπων

Τι γίνεται όμως εάν η σύρραξη δεν περιοριστεί στη Γάζα; Η Χεζμπολάχ -πολιτικός φορέας και στρατιωτική οργάνωση που υποστηρίζεται από το Ιράν και αποτελεί ισχυρό παίκτη στον Λίβανο- έχει ήδη ανταλλάξει πυρά με τις ισραηλινές δυνάμεις στα σύνορα των δύο χωρών, ενώ έχει δηλώσει ότι έπληξε θέση του ισραηλινού στρατού με τηλεκατευθυνόμενους πυραύλους.

Εάν η σύγκρουση εξαπλωθεί στον Λίβανο και τη Συρία, όπου το Ιράν επίσης υποστηρίζει ένοπλες ομάδες, θα εξελιχθεί ουσιαστικά σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ. Γεγονός που θα αυξήσει τις οικονομικές επιπτώσεις.

"Το Ιράν και η Χεζμπολάχ παρακολουθούν και αξιολογούν την κατάσταση”, δήλωσε ο Γιαΐρ Γκολάν, πρώην υπαρχηγός του ισραηλινού στρατού. "Εάν η Χεζμπολάχ εμπλακεί στη σύγκρουση, αυτό μπορεί να συμβεί μετά την έναρξη της χερσαίας επιχείρησης στη Γάζα”, πρόσθεσε.

Μια τέτοια κλιμάκωση θα αυξήσει την πιθανότητα μιας άμεσης σύγκρουσης μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν, οδηγώντας πιθανότατα τις τιμές του πετρελαίου υψηλότερα. Κατά τη διάρκεια του σύντομου αλλά αιματηρού πολέμου μεταξύ του Ισραήλ και της Χεζμπολάχ το 2006, η τιμή του αργού εκτινάχθηκε κατά 5 δολάρια το βαρέλι. Πέραν του σοκ που προβλέπει το πρώτο σενάριο, μια ανάλογη κίνηση σήμερα θα έστελνε την τιμή του αργού 10% υψηλότερα, πέριξ των 94 δολαρίων το βαρέλι.

Επιπλέον, ενδέχεται να αυξηθούν οι εντάσεις στην ευρύτερη περιοχή. Η Αίγυπτος, ο Λίβανος και η Τυνησία βρίσκονται σε οικονομικό και πολιτικό τέλμα. Η απάντηση του Ισραήλ στην τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς θα μπορούσε να προκαλέσει αντιδράσεις. Και δεν είναι δύσκολο οι αντι-ισραηλινές διαδηλώσεις να εξελιχθούν σε αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες. Μια επανάληψη της Αραβικής Άνοιξης -το κύμα διαμαρτυρίας και εξεγέρσεων που οδήγησε σε ανατροπές κυβερνήσεων στις αρχές της δεκαετίας του 2010- δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Ο οικονομικός αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία σε αυτό το σενάριο θα προέλθει από δύο σοκ: από το "άλμα” κατά 10% των τιμών του πετρελαίου και από την κίνηση αποφυγής του κινδύνου στις χρηματοπιστωτικές αγορές, όπως συνέβη και κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης. Ήδη, καταγράφεται μια τέτοια κίνηση στην αύξηση κατά 8 μονάδες του δείκτη VIX, ο οποίος χρησιμοποιείται ευρέως ως μέτρο αποστροφής του κινδύνου.

Αποτέλεσμα θα είναι η επιβάρυνση κατά 0,3% του ρυθμού ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας το επόμενο έτος -με απώλεια παραγωγής ύψους 300 δισ. δολαρίων- που θα επιβραδύνει την παγκόσμια ανάπτυξη στο 2,4%. Με εξαίρεση την κρίση του κορονοϊού το 2020 και την παγκόσμια ύφεση του 2009, θα πρόκειται για τον πιο ασθενή ρυθμό ανάπτυξης σε διάστημα τριών δεκαετιών.

Η αύξηση των τιμών του πετρελαίου θα προσθέσει επίσης περίπου 0,2% στον παγκόσμιο πληθωρισμό, κρατώντας τον κοντά στο 6% και διατηρώντας την πίεση προς τις κεντρικές τράπεζες να συνεχίσουν τη νομισματική σύσφιξη παρά την απογοητευτική ανάπτυξη.

Σενάριο 3: Πόλεμος Ιράν - Ισραήλ

Το σενάριο μιας άμεσης σύγκρουσης μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ συγκεντρώνει μικρές πιθανότητες, αλλά είναι το πιο επικίνδυνο. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να αποτελέσει το έναυσμα για μια παγκόσμια ύφεση. Η εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου και η αποφυγή ριψοκίνδυνων περιουσιακών στοιχείων θα επέφεραν σημαντικό πλήγμα στην ανάπτυξη και θα ωθούσαν τον πληθωρισμό υψηλότερα.

"Κανείς στην περιοχή, ούτε καν το Ιράν, δεν θέλει να δει τη σύγκρουση Χαμάς - Ισραήλ να κλιμακώνεται σε έναν περιφερειακό πόλεμο”, σημειώνει ο Χασάν Αλχασάν, ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν θα συμβεί, ειδικά μετά την εκτίναξη του θυμικού όλων. "Η πιθανότητα ενός λανθασμένου υπολογισμού είναι μεγάλη”, προσθέτει.

Το Ισραήλ θεωρεί εδώ και χρόνια τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν ως υπαρξιακή απειλή. Οι κινήσεις της Τεχεράνης να οικοδομήσει μια στρατιωτική συμμαχία με τη Ρωσία, η αποκατάσταση των διπλωματικών δεσμών με τη Σαουδική Αραβία και η εξομάλυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ έχουν εντείνει αυτές τις ανησυχίες.

Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ έχουν στείλει ανάμεικτα μηνύματα σχετικά με τη συνενοχή του Ιράν στην επίθεση της Χαμάς. "Υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι μπορεί να το γνώριζαν”, δήλωσε ο υπουργός Στρατηγικών Σχέσεων του Ισραήλ, Ρον Ντέρμερ, στις 9 Οκτωβρίου. Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι έχουν αποδείξεις πως οι ηγέτες του Ιράν πιάστηκαν εξαπίνης, σύμφωνα με δημοσίευμα των New York Times στις 11 Οκτωβρίου, περιγράφοντας ωστόσο το Ιράν ως συνένοχο υπό μια ευρύτερη έννοια, καθώς χρηματοδοτεί και εξοπλίζει τη Χαμάς.

Στο ενδεχόμενο μιας αντιπαράθεσης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, "η Τεχεράνη πιθανότατα θα επιδιώξει να ενεργοποιήσει όλο το δίκτυο των πληρεξουσίων και των εταίρων της στη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη και το Μπαχρέιν”, σημειώνει ο Αλχασάν, προσθέτοντας ότι "έχει έναν μακρύ κατάλογο σημαντικών και λιγότερο σημαντικών δυτικών στόχων στην περιοχή για να διαλέξει”.

Σε αυτό το σενάριο, η αύξηση των εντάσεων μεταξύ των υπερδυνάμεων θα επιδεινώσει τη μεταβλητότητα. Οι ΗΠΑ είναι στενός σύμμαχος του Ισραήλ, ενώ η Κίνα και η Ρωσία εμβαθύνουν τους δεσμούς τους με το Ιράν. Δυτικοί αξιωματούχοι αναφέρουν ότι ανησυχούν πως η Κίνα και η Ρωσία θα εκμεταλλευτούν τη σύγκρουση για να αποσπάσουν την διεθνή προσοχή και την παροχή στρατιωτικών πόρων από άλλα μέτωπα του πλανήτη.

Με περίπου το 1/5 της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου να προέρχεται από την περιοχή του Κόλπου, οι τιμές θα εκτοξευθούν στα ύψη. Δεν αποκλείεται δε μια επανάληψη της επίθεσης στις εγκαταστάσεις της Aramco από φιλοϊρανούς μαχητές το 2019, που έθεσε εκτός λειτουργίας σχεδόν το ήμισυ της προμήθειας πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας.

Η τιμή του αργού μπορεί να μην τετραπλασιαστεί, όπως έγινε το 1973 όταν τα αραβικά κράτη επέβαλαν εμπάργκο ως αντίποινα για την υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ στον τότε πόλεμο. Αλλά εάν το Ισραήλ και το Ιράν αρχίσουν να εκτοξεύουν πυραύλους εκατέρωθεν, οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να αυξηθούν στα επίπεδα που ανήλθαν μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, το 1990. Δεδομένου ότι σήμερα η τιμή του αργού βρίσκεται σε πολύ υψηλότερο επίπεδο, μια αύξηση τέτοιου μεγέθους θα μπορούσε να στείλει την τιμή του στα 150 δολάρια το βαρέλι.

Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, μάλιστα, ενδεχομένως να μην μπορέσει να σώσει την κατάσταση εάν το Ιράν αποφασίσει να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, μέσω των οποίων διέρχεται το 1/5 των ημερήσιων πετρελαϊκών ροών του πλανήτη. Θα προκαλέσει επίσης μια πιο ακραία τάση αποφυγής του κινδύνου στις χρηματιστηριακές αγορές, ενδεχομένως συγκρίσιμη με αυτήν του 1990, όταν ο VIX σκαρφάλωσε 16 μονάδες υψηλότερα.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, το Bloomberg Economics προβλέπει μείωση της παγκόσμιας ανάπτυξης κατά 1% το 2024, στο 1,7%. Όπως σημειώνει, το να προσδιοριστεί μια παγκόσμια ύφεση είναι δύσκολο: η ραγδαία ανάπτυξη οικονομιών όπως η Κίνα καταδεικνύει ότι μια πραγματική ύφεση αποτελεί σπάνια εξέλιξη. Όμως, ένας ρυθμός ανάπτυξης της τάξης του 1,7% συνάδει με ύφεση. Εξαιρώντας σε αυτήν την περίπτωση τα σοκ που προκάλεσαν η πανδημία του κορονοϊού και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, θα πρόκειται και πάλι για τον χειρότερο ρυθμό ανάπτυξης από το 1982 - όταν η Fed αύξησε τα επιτόκιά της προκειμένου να περιορίσει τον πληθωρισμό που προκάλεσε το πετρελαϊκό σοκ της δεκαετίας του 1970.

Ένα τόσο μεγάλο πετρελαϊκό σοκ θα εκτροχιάσει επίσης την παγκόσμια προσπάθεια μείωσης των τιμών - διατηρώντας τον παγκόσμιο πληθωρισμό στο 6,7% το επόμενο έτος. Στις ΗΠΑ, ο στόχος της Fed για πληθωρισμό 2% θα παραμείνει ανέφικτος, ενώ η ακριβή βενζίνη θα αποτελέσει τροχοπέδη για την προεκλογική εκστρατεία του προέδρου Τζο Μπάιντεν.

Μπαίνουμε σε σκοτεινό μονοπάτι

Σε κάθε περίπτωση, το Bloomberg Economics σημειώνει ότι μπαίνουμε σε ένα σκοτεινό μονοπάτι.

Ο μεγάλος αριθμός των θυμάτων στο Ισραήλ αυξάνει την πιθανότητα αιματηρών αντιποίνων και ενός περιφερειακού πολέμου. Αν και η ζυγαριά εξακολουθεί να γέρνει προς το σενάριο μιας περιορισμένης σύγκρουσης, με υψηλό κόστος σε ανθρώπινο επίπεδο αλλά με περιορισμένο αντίκτυπο στην οικονομία και τις αγορές.

Ωστόσο, ένα είναι βέβαιο: οι ελπίδες για μια πιο σταθερή κατάσταση στη Μέση Ανατολή έχουν εξανεμιστεί. Τα τελευταία χρόνια, η επαναπροσέγγιση της Σαουδικής Αραβίας με το Ιράν και οι ειρηνευτικές συνθήκες μεταξύ του Ισραήλ και αρκετών αραβικών κρατών -με την προοπτική ότι θα ακολουθούσαν σύντομα και οι Σαουδάραβες- είχαν εγείρει ελπίδες ότι μπορεί επιτέλους να τερματιστούν οι διαμάχες δεκαετιών που βιώνει η περιοχή.

Αντ’ αυτού, όμως, σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια νέα ανάφλεξη. Άλλωστε, και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ - Κίνας και οι αυξανόμενες εντάσεις με "μήλο της Έριδος” την Ταϊβάν καταδεικνύουν ότι η γεωπολιτική έχει καταστεί εκ νέου η κινητήριος δύναμη των οικονομιών και των αγορών. Στη Μέση Ανατολή, βέβαια, αυτό δεν άλλαξε ποτέ.