Η «Ανταλλαγή»

Η καταστροφή της Σμύρνης
Γράφει ο Αλέξανδρος Πιστοφίδης

«Ηταν μια βροχερή ημέρα του Οκτώβρη, όταν ξαφνικά οι καμπάνες όλων των εκκλησιών της Τραπεζούντας άρχισαν να χτυπούν ασταμάτητα. Οπως συνέβαινε πάντοτε σε τέτοιες περιπτώσεις, κατεβήκαμε όλοι στο λιμάνι να δούμε τι συμβαίνει. Μπροστά σε ένα τεράστιο πλήθος, ένας ντελάλης εκφωνούσε τα ονόματα των στρατιωτών που “πνίγηκαν” καθώς το καράβι ή τα............ καράβια, που, μετά τη συνθηκολόγηση, τους μετέφεραν πίσω στα σπίτια τους “βυθίστηκαν’ κάπου στη Μαύρη Θάλασσα».( Ως γνωστόν, όπως οι τούρκοι που ζούσαν στην Ελλάδα, περισσότερο για λόγους ασφαλείας, ήταν υποχρεωμένοι να καταταγούν στον Ελληνικό στρατό, για τον ίδιο λόγο, οι Ελληνες που ζούσαν στην Τουρκία καταταγόταν στον Τουρκικό στρατό). «Οταν ο ντελάλης έφτασε στο επώνυμο Μωυσίδης, δεν έλεγε να σταματήσει. Διάβασε και τα οχτώ ονόματα των αδερφών μου από την πρώτη γυναίκα του πατέρα μου, που είχαν καταταγεί αναγκαστικά στον Τουρκικό στρατό. Ολοι τους ήταν παντρεμένοι! Μετά απ’ αυτό ο πατέρας μου δεν άντεξε και σε μερικούς μήνες πέθανε. Μέχρι την Ανταλλαγή (1923), ο μεγαλύτερος αδερφός μου, ο Γιώργος, 18 ετών, ανέλαβε το ρόλο του πατέρα των τεσσάρων μικρότερων αδερφών που επιζήσαμε και των 24 ορφανών των αδερφών που “πνίγηκαν”. Ευτυχώς ο πατέρας μου ήταν νοικοκύρης και μας άφησε αρκετά χρήματα μια πολύ καλή περιουσία με πολλά-πολλά στρέμματα λεφτοκάρια (φουντούκια)στο Χοτς (σημερινό προάστιο της Τραπεζούντας). Η Ανταλλαγή ήταν η μεγαλύτερη συμφορά. Αρον-άρον, μόνο με τα ρούχα μας και ότι πρόλαβε και πήρε σε χρήματα και κοσμήματα η μάνα μας, μπήκαμε στο βαπόρι για τον γυρισμό. Στο νησί Αντιγόνη (Πριγκηπόνησο) μας κράτησαν για αρκετές ημέρες σε καραντίνα γιατί κάποιοι είχαν αρρωστήσει. Εκεί, όταν κάποια στιγμή η μάνα μου διαπίστωσε ότι έχασε το ζωνάρι που είχε στη μέση της με τις λύρες και τα κοσμήματα, από την στενοχώρια της πέθανε και τη θάψαμε στην Αντιγόνη σε ένα ομαδικό τάφο ( Το ζωνάρι με τα χρήματα το βρήκαν κάποιοι άλλοι πρόσφυγες και το παρέδωσαν στον καπετάνιο, αλλά ήταν ήδη αργά). Μετά από καιρό, βρεθήκαμε από τον Παράδεισο στην Κόλαση, σ’ αυτόν εδώ τον ξερότοπο».
Αυτήν την ιστορία την είχα ακούσει άπειρες φορές από τη μητέρα μου, που γεννήθηκε σε μια εύπορη οικογένεια με ένα τεράστιο καταπράσινο αγρόκτημα με δικές τους πηγές και στα δεκατέσσερά της βρέθηκε σε έναν ξερότοπο στη Μακεδονία (Κύργια Δράμας), σε ένα παλιό σπίτι Τούρκων με μόνο είκοσι στρέμματα γης, όπου το μόνο που ευδοκιμεί είναι ο καπνός και αντί για πηγές είχαν πηγάδια Στο τεράστιο πατρικό της στην Τραπεζούντα, ζουν σήμερα δυο οικογένειες τούρκων οι οποίοι ζουν άνετα μόνο από τα 400 στρέμματα φουντουκιών, που είναι όπως τα άφησαν το 1923. Τα υπόλοιπα χωράφια είναι πλέον δασικά ενώ κάποια είχαν απαλλοτριωθεί για το αεροδρόμιο της Τραπεζούντας. Υπάρχουν χιλιάδες παρόμοιες και ακόμα πιο τραγικότερες ιστορίες Ελλήνων προσφύγων. Με την ονομασία Ανακωχή του Μούδρου ή Συνθήκη ανακωχής του Μούδρου, υπογράφτηκε τον Οκτώβριο του 1918 η γνωστή συμ