Πρεσβευτής εικαστικής Παιδείας

Παιδαγωγός και ζωγράφος, ή ζωγράφος-παιδαγωγός ; Με όποια σειρά και αν τοποθετήσουμε τις λέξεις, ο καλλιτέχνης Γιώργος Σαλταφέρος ταλαντεύεται ανάμεσα στην εκπαίδευση και στη τέχνη. Ο ίδιος, άλλωστε, υποστηρίζει με πάθος ότι η ζωγραφική μπορεί να είναι μέσο επικοινωνίας, κυρίως με τα παιδιά.

Με αφορμή ένα νέο ταξίδι ομαδικών και ατομικών εκθέσεων ο Γιώργος Σαλταφέρος μίλησε στον Αθήνα 9.84 και στη Ζέττα Καρφίδου.

Ερ. Η ζωγραφική πόσο έχει επηρεαστεί από την οικονομική κρίση; Παραμένει είδος, ας μου επιτραπεί

η έκφραση, «πολυτελείας» για το ευρύ κοινό (;) ή μήπως και οι καλλιτέχνες έχουν συμβιβαστεί με την εποχή και τις ρεαλιστικές της συνθήκες;
Γ.Σ.: «Η ζωγραφική φυσικά έχει επηρεαστεί από την οικονομική κρίση. Όμως εδώ πάλι είναι και θέμα κουλτούρας στην αντιμετώπιση της και εξοικείωσης, όχι τόσο με τις κρίσεις όσο μ' αυτή καθ' αυτή την τέχνη. Οι εκάστοτε συνθήκες σίγουρα καθορίζουν τομείς όπως η τέχνη. Ίσως όμως να δώσει και καλά αποτελέσματα ως προς την αντιμετώπισή της, τόσο ως προς την ποιότητα, όσο και ως προς την προσφορά. Δεν ξέρω αν είναι χειρότερο το να αντιμετωπίζεται η τέχνη ως είδος καταναλωτικό από το να αντιμετωπίζεται ως είδος πολυτελείας, και φυσικά δεν αναφέρομαι στον όποιο αποκλεισμό κάποιων ομάδων από αυτή. Αν εξοικειωθούμε με την τέχνη -είτε σε εποχή κρίσης, είτε σε ευημερίας- το αποτέλεσμα θα είναι θετικό. Όταν ο Πάμπλο Πικάκο αγωνιζόταν για την επιβίωση, ο φίλος του Φράνσις Πικάμπια ευημερούσε και τον στήριζε. Ο αγώνας για την επιβίωσή του δεν έγινε εμπόδιο στη δημιουργικότητά του. Το αντίθετο μάλιστα. Θέλω να πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες δε θα πρέπει να συμβιβαστούμε αλλά να αλληλοστηριζόμαστε και να συνεχίσουμε να δημιουργούμε».

Ερ. Η Άνδρος (τόπος καταγωγής σας) είναι ένα πανέμορφο νησί, όμως εσείς μέχρι πρότινος είχατε επιλέξει, να επικεντρώνεστε σε ανθρώπινες φιγούρες μέσα σε αστικά τοπία. Τελευταία -παρακολουθώντας τη δημιουργική σας διαδρομή- διαπιστώνω ότι έχετε μεταστραφεί σε εικόνες του νησιού που ενδεχομένως ο επισκέπτης του δε θα μπορούσε να αντιληφθεί με την πρώτη ματιά. Είναι κάποιο νέο εγχείρημα σε ατομικό επίπεδο;
Γ.Σ.: «Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι με αστικό και βιομηχανικό τοπίο κυρίως, στο οποίο ενίοτε απέχει ή συμμετέχει η ανθρωπινή φιγούρα. Συνήθως απουσιάζει, αν και αυτό είναι ουτοπικό φυσικά, αφού αποτελούν και τα δύο παραπάνω θέματα ανθρώπινο δημιούργημα...Όσο για την Άνδρο δεν αποτελεί καμία μεταστροφή. Είναι μόνιμη κατάσταση η οποία ενίοτε παρουσιάζεται και στο κοινό. Αποτελεί θέμα που είναι πάντα ενεργό και με συνεχές ενδιαφέρον για μένα. Έχοντας γεννηθεί και μεγαλώσει στην Άνδρο όπως καταλαβαίνετε το ενδιαφέρον μου για αυτή είναι πάντα παρόν, άλλοτε σε επίπεδο ενεργής παρατήρησης κι άλλοτε σε επίπεδο ενεργής έκφρασης. Το θέμα της πτυχιακής μου δουλειάς και έκθεσης στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης (2003) ήταν αναφορά στην Άνδρο, όπως και η έκθεση «λιθοαναγραφές», που είχε γίνει σε συνεργασία με την εικαστικό και φίλη Καταρίνα Μπυετίκοφερ (Κatharina Buetikofer) με φωτογραφία και εγώ, με ζωγραφική το 2009».

Ερ. Τελικώς τι είναι αυτό που επηρεάζει την έμπνευσή σας; Τι είναι αυτό που στάθηκε η απαρχή για τη συγκεκριμένη έκθεση; «Άνδρος Υδρούσσα» και σε μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση σκηνών της καθημερινότητας βγαλμένες ωστόσο από μια άλλη εποχή;
Γ.Σ.: «Η παρούσα δουλειά είναι περισσότερο αυτοβιογραφική. Έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια, χωρίς όμως να έχω σκεφτεί να την εκθέσω. Η ιδέα ήρθε φέτος, με αφορμή μια συζήτηση με τον Δήμαρχο Άνδρου Γιάννη Γλυνό και σκοπό να κάνουμε κάτι αφιερωμένο στη μνήμη μιας κοινής φίλης της Κατερίνας Τζουάννου, επί χρόνια Κοινοτάρχη Υδρούσας και Αντιδήμαρχο Άνδρου. Έτσι, αποφάσισα να ανασύρω έργα και μνήμες, να δημιουργήσω κάποια νέα, που να έχουν σα θέμα την Άνδρο, την ορατή κι αόρατη, στα μάτια του επισκέπτη αλλά και κάποιων που ήδη είχα φτιάξει παλαιότερα και έχουν βιωθεί και αγκυροβολήσει με αυτόν τον τρόπο. Εύστοχα χαρακτηρίσατε την ενότητα «άλλης εποχής». Όντως, δεν είναι η καλοκαιρινή Άνδρος, ούτε η συνηθισμένη στην πρώτη ματιά...όσο για το ρεαλισμό θα σας πω ότι αφενός, μ' αρέσει τα προσχέδια μου να είναι συχνά ρεαλιστικά, καθώς η παρατήρηση είναι πιο έντονη, όσο κι η ανάγκη λεπτομερούς καταγραφής και εσωτερίκευσης αυτών των παρατηρήσεων».

Ερ. Αν δεν κάνω λάθος ξεκινήσατε σπουδάζοντας παιδαγωγικά και πολιτικές επιστήμες και εν συνεχεία στραφήκατε στη διδακτική της τέχνης. Παράλληλα διδάσκετε σε σχολείο και μοιράζεστε ανάμεσα στα δύο. Είναι σα να ταλαντεύεστε (;) σε ένα σχοινί, που από τη μία άκρη είναι οι μαθητές σας και από την άλλη, η ανάγκη για απομόνωση και καλλιτεχνική δημιουργία. Πως τα πετυχαίνετε ταυτόχρονα;
Γ.Σ.: «Ξεκίνησα με Παιδαγωγική όπως είπατε, στη συνέχεια ακολούθησε η Επικοινωνία και οι Πολιτικές Επιστήμες στην Ελλάδα για να προχωρήσω με τη Διδακτκή της Τέχνης, τις Καλές Τέχνες και τη Μουσειοπαιδαγωγική στην Ελβετία. Δεν ξέρω αν πρόκειται για μοίρασμα ή για αλληλοσυμπλήρωση, ο συνδυασμός εκπαίδευσης και τέχνης. Η σχέση με τους μαθητές μου είναι η επαφή με τη σκληρή πραγματικότητα. Συχνά πολύ κουραστική και δεν αναφέρομαι στο μαθησιακό κομμάτι τόσο, όσο στο κοινωνικό, αφού θεωρώ ότι ο κοινωνικός ρόλος του σχολείου είναι και η βάση πάνω στην οποία πρέπει να στηρίζεται η μάθηση και η επικοινωνία του σημερινού σχολείου. Είναι σχέση αλληλεπίδρασης και ανανέωσης. Προσγειωτική συχνά, αλλά και απογειωτική. Η ζωγραφική μπορεί να είναι μέσο επικοινωνίας με όλους, πόσο μάλλον με τα παιδιά. Η προσωπική μου ζωγραφική πάλι με βοηθά στον προσωπικό μου επαναπροσδιορισμό. Συχνά μοναχικό ταξίδι που γίνεται όμως πάλι επικοινωνιακό όταν βγαίνει προς τα έξω και αποκτά άλλη υπόσταση πια».

Ερ. Τα παιδιά πώς αντιλαμβάνονται την τέχνη; Είναι καλοί δέκτες, ή μήπως το γεγονός ότι δεν έχουν να λαμβάνουν και πολλά θετικά ερεθίσματα στην καθημερινότητά τους -γαλουχούνται σε ένα περιβάλλον με έντονη την έλλειψη αισθητικής- διακρίνετε ότι τα αφήνει αδιάφορα ;
Γ.Σ.: «Τα παιδιά δε χρειάζεται να αντιληφθούν την τέχνη στην ηλικία που διδάσκω (7-12). Είναι όλα καλλιτέχνες και συνήθως πολύ πιο ελεύθεροι, ανεπηρέαστοι και αυθεντικοί. Χρειάζονται ελάχιστες τεχνικές συμβουλές και ελευθερία για να εκφράσουν τον πλούτο τους. Εμείς, πρέπει να τους δίνουμε απλόχερη παρότρυνση για να πετάξουν. Τώρα, όσον αφορά στο τι είδους αισθητική τους προσφέρεται είναι πολύ μεγάλο θέμα. Συνυπεύθυνοι είμαστε όλοι, σχολείο και οικογένεια. Το σχολείο θα πρέπει να έχει κι αυτό συνείδηση του τι προσφέρει και του τι στερεί. Αν παραμένει βαρετό και αναμενόμενο στην καθημερινότητα του θα έχει και τα ανάλογα αποτελέσματα. Αν όχι, οι προσλαμβάνουσες των παιδιών μπορούν να είναι διαφορετικές. Με αυτό το σκεπτικό ξεκίνησε η ιδέα της τοιχογραφίας στο σχολείο που διδάσκω. Η ιδέα ήταν κοινή, των μαθητών και δική μου. Δεδομένου ότι η ΣΤ' τάξη προσφέρεται για προεκτάσεις εννοιολογικές και τα θέματα που καταπιάνεται στη διάρκεια της χρονιάς είναι πάρα πολλά. Ξεκινώντας από θέματα όπως μετανάστευση, ελευθερία, ανθρώπινα δικαιώματα, πρόσφυγες και πολλά άλλα, αναζητήσαμε το διεθνές σύμβολο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το αξιοποιήσαμε για μια τοιχογραφία στον προαύλιο χώρο του 13ου Δημοτικού Σχολείου Καλλιθέας, με διπλό μήνυμα τουλάχιστον. Το διεθνές φυσικά και το λιγότερο προφανές, των παιδιών που φεύγοντας από το σχολείο, όπως τα πουλιά -χέρια θα άφηναν σε μας αυτό το μήνυμα και θα το έπαιρναν μαζί σαν τελευταία εικόνα από την εξαετή τους φοίτηση στο συγκεκριμένο χώρο. Επειδή αναπτυξιακά τα παιδιά στην ηλικία των 12 χρόνων, είναι σε φάση που η εικαστική τους έκφραση σχετίζεται με την προσπάθεια της ρεαλιστικής απεικόνισης κι αυτό είναι και λόγος που συχνά τα κάνει να εγκαταλείπουν τη ζωγραφική, έπρεπε το θέμα αλλά και η τεχνική να είναι τέτοια που να προσφέρονται για ισότιμη συμμετοχή και αίσθημα επιτυχίας και επιβεβαίωσης σ' αυτό που θα έφτιαχναν. Τα χρώματα σε σπρέι λοιπόν ήταν ιδανικά για τους λόγους που σας είπα, και το αποτέλεσμα το προβλεπόμενο».

Ερ. Άρα το γκράφιτι είναι τέχνη; Θα μπορούσε να αποτελεί μέρος της διδασκαλίας στη σχολή Καλών Τεχνών;
Γ.Σ.: «Το γκράφιτι φυσικά είναι τέχνη, όποια μορφή έκφρασης μπορεί να είναι. Αρκεί να γίνεται σε συγκεκριμένους χώρους κι όχι ανεξέλεγκτα και σε βανδαλιστική μορφή. Για το αν μπορεί να αποτελέσει μάθημα ή όχι σε σχολή καλών τεχνών, δε βλέπω το λόγο γιατί να μην μπορεί. Θυμάμαι συγκεκριμένα ότι στη Σχολή Καλών Τεχνών της Βέρνης, κάποια χρονιά είχε δοθεί ένας χώρος στους τελειόφοιτους του έτους προετοιμασίας για ομαδικό γκράφιτι, το οποίο παρουσιάστηκε στα εγκαίνια της σχολής με το δέοντα σεβασμό και θαυμασμό».

Ερ. Ο διπλός σας ρόλος, μιλώντας και για αυτόν του παιδαγωγού, μου δίνει την ευχέρεια να ρωτήσω: Συμβουλεύετε τους γονείς να ανοίξουν ένα κανάλι επικοινωνίας με τα παιδιά τους και μέσα από τον κόσμο της Τέχνης; Και πόσο εφικτό είναι αυτό και λόγω ελάχιστου χρόνου αλλά και της έλλειψης παιδείας, των ίδιων των γονέων; Με κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις παιδαγωγών -ως μαθήτρια δε θυμάμαι να υπήρξε καθοδήγηση έστω και ως πληροφόρηση- όχι σε επίπεδο γνώσεων και η όποια πληροφορία προερχόταν από το οικογενειακό περιβάλλον.
Γ.Σ.: «Νομίζω ότι ένα μέρος της ερώτησης αυτής το έχω ήδη απαντήσει. Θα συμπληρώσω όμως ότι η τέχνη μπορεί και πρέπει ενίοτε να είναι υποκειμενική. Ας απενοχοποιηθούμε λοιπόν. Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος εικαστικός, καλλιτέχνης ή ειδικός για να παρακολουθήσει μια έκθεση ή να επισκεφτεί ένα μουσείο. Υπάρχουν εξαιρετικά δωρεάν μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα, όπως και μέρες δωρεάν εισόδου σε Μουσεία για το κοινό. Επίσης, για να επισκεφτεί κανείς μια γκαλερί δε χρειάζεται να είναι συλλέκτης, αλλά θεατής που μπορεί να θαυμάσει ή να απορρίψει. Οι εκπαιδευτικές επισκέψεις των μαθητών είναι μια φορά το μήνα. Συχνότητα καθόλου αμελητέα. Τα μουσεία όμως πηγαίνουν κι αυτά στα σχολεία με τις δανειστικές μουσειοσκευές και χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση. Στη συνέχεια βέβαια όλοι μπορούμε να γίνουμε πρεσβευτές εικαστικής παιδείας, τουλάχιστον αυτοί που υποτίθεται ότι έχουμε τη γνώση οφείλουμε πρώτα να τη μοιραστούμε και μετά να γίνουμε επικριτικοί με αυτούς που δεν την έχουν. Θα ήταν μια εξαιρετική ιδέα και για εσάς να δημιουργήσετε συνδυαστικά με την Τεχνόπολη έναν τέτοιο πόλο».

Ερ. Τι σχέδια έχετε για το μέλλον; Συνήθως όταν ένας κύκλος ολοκληρώνεται ένας άλλος ανοίγει..
Γ.Σ.: «Συχνά οι κύκλοι είναι ομόκεντροι... Υπάρχουν ευτυχώς ιδέες και για νέους... Προς το παρόν πέρα από την έκθεση της Άνδρου για την οποία μιλήσαμε θα συμμετέχω στην ομαδική έκθεση «Το σώμα ως τόπος παρουσίας και απουσίας» πάλι στην Άνδρο και η οποία θα μεταφερθεί στην Αθήνα και στην Κρήτη, στην ομαδική έκθεση αναφορά στο Ελληνικό Καλοκαίρι του Ζακ Λακαριέρ στις 17 Ιουλίου στον Ιανό, στην παρουσίαση του εικαστικού project: «Σκιές στην πόλη», 4-7 Σεπτεμβρίου στην Αίθουσα Πυροβολικού στο Ρέθυμνο και το φθινόπωρο θα παρουσιάσω την ατομική μου έκθεση στην γκαλερί «Genesis» στην Αθήνα, την οποία ετοιμάζω τα τελευταία 3-4 χρόνια και στη συνέχεια ετοιμάζω μια ατομική έκθεση στην Ελβετία για το 2014».