Περί του λαμπρού εκδοτικού οίκου «Αλεξάνδρεια»

του Δημήτρη Φύσσα

Οι τακτικοί ακροατές της εκπομπής μας «Αθήνα το φελέκι σου» ίσως να θυμούνται ότι δυο βδομάδες πριν είχαμε φιλοξενήσει στην εκπομπή μας την κ. Άννα Φραγκουδάκη, συγγραφέα του βιβλίου «Ο εθνικισμός και η άνοδος της Ακροδεξιάς». Οι ακόμα πιο τακτικοί ακροατές, εφόσον έχουν επιπλέον και ισχυρή μνήμη, θα θυμούνται ότι πέρυσι, στην ίδια εκπομπή, είχαμε φιλοξενήσει τον κ. Νίκο Μαραντζίδη, συν-συγγραφέα του βιβλίου «Ο ελληνικός εμφύλιος και το διεθνές κομουνιστικό σύστημα. Το KKE

μέσα από τα τσεχικά αρχεία 1946-1968» και, σε άλλη φάση, τον κ. Μενέλαο Χαραλαμπίδη, συγγραφέα του βιβλίου «Η εμπειρία της κατοχής και της αντίστασης στην Αθήνα».

Η κ. Φραγκουδάκη εξήγησε ποιοι κοινωνικοί, πολιτισμικοί (εδικά: οι νεοελληνικοί μύθοι), οικονομικοί και ιστορικοί παράγοντες γέννησαν το φαινόμενο της Χρυσής Αυγής. Ο κ. Μαραντζίδης (μαζί με τον κ. Κώστα Τσίβο) έδειξε με ποιον τρόπο ο ελληνικός εμφύλιος ήταν ενταγμένος πλήρως στη γενική στρατηγική της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν. Τέλος, ο κ. Χαραλαμπίδης εξιστόρησε πώς και γιατί οι διαφορετικές συνοικίες της Αθήνας μπήκαν με διαφορετικούς ρυθμούς στην αντίσταση το 1941-44, ενώ είχε και ενδιαφέρουσα αναφορά στην ΟΠΛΑ.

Τα τρία παραπάνω βιβλία έχουν το κοινό ότι ανήκουν στη σπουδαία διφυή ιστορική - ιστορικοπολιτική σειρά των εκδόσεων «Αλεξάνδρεια», οι υπεύθυνοι της οποίας (Κ. Κωστής, Σ. Πετμεζάς) μπορούν να έχουν τη δικαιολογημένη περηφάνια ότι κρατάνε πολύ ψηλά την ποιότητα του συνολικού προϊόντος. Κι αυτό, ενώ το κάθε βιβλίο της σειράς διατηρεί την ιδιαίτερη -και καθόλου ενιαία προς τα άλλα- ιδεολογική σκοπιά του, πράγμα που ισχύει πλήρως και τα τρία προαναφερθέντα. Όπως η βιβλιοθήκη της αρχαίας Αλεξάνδρειας: τα πάντα για κάθε ενδιαφερόμενο.

Δεν είναι διόλου αυτονόητο ότι ένας εκδοτικός οίκος επιμένει να βγάζει σοβαρά και ταυτόχρονα εκλαϊκευμένα επιστημονικά βιβλία, διατηρώντας σταθερή την ποιότητά του, και παράλληλα όλα διαθέτουν αλφαβητικά ευρετήρια / βιβλιογραφία / ειδικές βιβλιογραφικές αναφορές / επεξηγηματικές υποσημειώσεις ή επισημειώσεις / αρκτικόλεξα / χάρτες / παραθέματα, κι όλα αυτά δίχως ούτε να ελπίζει (ο οίκος) ότι θα μπορεί να βγάλει τα σπασμένα (εφόσον υπάρξουν) με τη λογοτεχνία (εκδίδει ελάχιστη), ούτε να έχει τις πλάτες κάποιου ιδρύματος ή πανεπιστημίου. Αυτό θέλει εκδότες με χοντρές εμμονές και τσαγανό πρώτης γραμμής. Και είναι άκρως παρήγορο ότι ένα τέτοιος οίκος, που μετράει ήδη αρκετό διάστημα ζωής, μπορεί και διατηρείται σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, έχοντας ως (ομολογημένο, νομίζω) πρόταγμα το διαφωτισμό και τον ορθολογισμό και συμβάλλοντας αποφασιστικά στην άνοδο του επιπέδου του αναγνωστικού μας κοινού με εργασίες μετρημένες, ψύχραιμες και τεκμηριωμένες, κόντρα στους κάθε απόχρωσης «ψεκασμένους». Στο κοινό αυτό συμπεριλαμβάνω τον εαυτό μου, μια και δε θεωρώ την ηδονή της γνώσης κατώτερη από οποιαδήποτε άλλη ηδονή.

Απ΄ όσα φετινά βιβλία της «Αλεξάνδρειας» είχα τη χαρά να διαβάσω μέχρι τώρα, θα ήθελα, επιπλέον των τριών παραπάνω, να παρουσιάσω με συντομία τα εξής:

K. Featherstone, Δ. Παπαδημητρίου, Α. Μαμαρέλης, Γ. Νιάρχος: «Οι τελευταίοι Οθωμανοί. Η μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης, 1940-1949». Μετάφραση Γιώργος Νιάρχος. Είναι μια εξαντλητική μελέτη του θέματος της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη χωρίς εθνικιστικές παραμορφώσεις. Η επικέντρωση φορά την κρίσιμη πολεμική δεκαετία, ωστόσο το εισαγωγικό κεφάλαιο καλύπτει την περίοδο μέχρι το 1940, ενώ στα άλλα κεφάλαια γίνονται κάθε τόσο αναφορές και σε νεότερες εποχές. Κάθε κεφάλαιο έχει δική του εισαγωγή και δικά του συμπεράσματα, κάτι που θα έπρεπε να ισχύει διά νόμου σε όλα τα πονήματα Ιστορίας και γενικά Κοινωνικών Επιστημών. Μελετώντας το βιβλίο αυτό, η πιο ενδιαφέρουσα ίσως πηγή του οποίου είναι ίσως τα φύλλα της μειονοτικής εφημερίδας Trakya (Θράκη) έμαθα πλήθος στοιχεία για το θέμα της μειονότητας: διαμάχες κεμαλικών - παλαιοοθωμανών, μετανάστευση μουσουλμάνων, νεκροί μουσουλμάνοι στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, βουλγάρικη κατοχή στη Θράκη (το διοικητικό μόρφωμα «Άσπρη Θάλασσα»), πομάκικο ζήτημα, σχέσεις Βουλγάρων - μουσουλμάνων, μουσουλμάνοι στο αντάρτικο, το «οθωμανικό τάγμα» του ΔΣΕ και ο γνωστός καπετάν Κεμάλ, μουσουλμάνοι και ελληνικά πολιτικά κόμματα κλπ. Το βιβλίο υπάρχει και στο internet, στ΄ αγγλικά. Κατερίνα Τσέκου: «Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Ανατολική Ευρώπη 1945 - 1989». Επεκτείνοντας τη γραμμή που είχε χαράξει με τη μελέτη της ζωής των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στη Βουλγαρία, η κ. Τσέκου ασχολείται εδώ με το σύνολο των προσφυγικών κοινοτήτων στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Βασισμένο σε αρχειακό υλικό αλλά και μαρτυρίες, το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί για πολλά, ιδίως όμως (κατά τη γνώμη μου) για το ρόλο που έπαιζαν οι τοπικές οργανώσεις του ΚΚΕ στις διάφορες χώρες, αλλά και το Πολιτικό Γραφείο του κόμματος (στις «σοβαρές» περιπτώσεις): ρόλο ελεγκτή, αστυνομικού, καταδότη, ηθικού κριτή, ρυθμιστή εργασιακών σχέσεων κλπ. Kateřina Králová: «Στη σκιά της Κατοχής. Οι ελληνογερμανικές σχέσεις την περίοδο 1940 - 2010». Η νεαρή Τσέχα ιστορικός διδάσκει ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας και των βαλκανικών χωρών στο περίφημο πανεπιστήμιο του Καρόλου, στην Πράγα. Ο πρόλογός της προσπαθεί να διασκεδάσει τις τυχόν απορίες του αναγνώστη: γιατί μια Τσέχα να διδάσκει ό,τι διδάσκει και ν΄ ασχολείται με ελληνογερμανικές σχέσεις. Το βιβλίο, που έχει και πολύ ενδιαφέρον φωτογραφικό υλικό, εστιάζει στα 70 χρόνια των ελληνογερμανικών σχέσεων, με πολλαπλή αναφορά στο διαβόητο θέμα (και συζητούμενο μέχρι σήμερα: βλέπε πρόσφατη επίσκεψη Σόιμπλε στην Αθήνα) των ελληνικών μεταπολεμικών διεκδικήσεων από τη Γερμανία. Περισσότερα στην ευσύνοπτη παρουσίαση του Θανάση Βασιλείου: http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_columns_2_09/06/2013_...

Υπάρχουν και πολλά άλλα, προφανώς σημαντικά βιβλία της «Αλεξάνδρειας», που όμως ανήκουν σε τομείς που δεν έχω γνώσεις για να τα διαβάσω- κι ακόμα λιγότερο να τα παρουσιάσω (Μαθηματικά, Οικονομία, Χορός, Αισθητική, Φυσική, Πολιτική Επιστήμη, Φιλοσοφία, Κοινωνική Ανθρωπολογία - Εθνολογία, Παιδική Λογοτεχνία, Βυζαντινή Ιστορία, Ψυχιατρική κλπ). Ενδεικτικά αναφέρω το εντελώς πρόσφατο «Ρομά», συλλογικό έργο εντασσόμενο στη σειρά «Τσιγγάνοι», που περιλαμβάνει εργασίες έξι επιστημόνων για ισάριθμους επιμέρους τομείς του ίδιου πεδίου, με υπεύθυνη μια έβδομη, την κ. Άννα Χρονάκη.

Από τα παλιότερα βιβλία του οίκου, αν και δεν έχουν ανάγκη βέβαια, ας θυμίσω μονάχα τα εξής:

Richard Bessel: «Γερμανία 1945. Από τον πόλεμο στην ειρήνη». Μετάφραση Ελένη Αστερίου (2010). Το πιο εντυπωσιακό βιβλίο που έχω διαβάσει για την πτώση της ναζιστικής Γερμανίας μετά το «Τέλος του ημερολογίου του Βερολίνου» του Wiliam Shirer, συν ότι εδώ αχνοφαίνεται πειστική η δημοκρατική, αντιναζιστική μεταπολεμική Γερμανία, ιδίως μέσα από τη σύγκριση της γερμανικής νοοτροπίας το Νοέμβρη του 1918 (συνθηκολόγηση στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) με την αντίστοιχη το Μάη του 1945 (συνθηκολόγηση στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο): ενώ η πρώτη ήταν ρεβανσιστική, η δεύτερη ήταν αντιμιλιταριστικήMark Mazower: «Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής». Μετάφραση Κώστας Κουρεμένος (α΄ έκδοση: 1994). Ξακουστό βιβλίο, το περίφημο «Inside Hitler's Greece» που με τα χρόνια δικαιώνει τη φήμη του. Μάλιστα, είναι πληρέστερο απ΄ ό,τι η έκδοσή του στ΄ αγγλικά, γιατί έχει αποφύγει μια σειρά μεταφράσεις ελληνικών κειμένων, ενώ διαθέτει ειδικό πρόλογο του συγγραφέα για το ελληνόφωνο κοινό. Ξεκινάει τον Απρίλη του ΄41, με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, και τελειώνει, με σύντομες αναφορές, με το 1974. Guest star, με όσο πιο αρνητική έννοια γίνεται, o Κουρτ Βάλντχαϊμ. Το ότι το επέκριναν και κομουνιστές και εθνικόφρονες, κάτι σημαίνει για τα μυαλά του συγγραφέα και για το στιλ του. Νίκος Μαραντζίδης:«Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας» (2010). Το βιβλίο αυτό, μέσα από τη μελέτη κρατικών αρχείων, βασικά των πρώην σοσιαλιστικών χωρών, καταρρίπτει μια σειρά μύθους: ότι ο ΔΣΕ δεν τροφοδοτούνταν από τις ανατολικές χώρες, ότι ήταν στρατός εθελοντικός, ότι ο αγώνας του ήταν ηρωικός κλπ. Πολύ ενδιαφέρουσα η θέση του συγγραφέα για το λεγόμενο «παιδομάζωμα». Περισσότερα σε συνέντευξη που ο γράφων είχε πάρει παλιότερα από τον κ. Μαραντζίδη για την «Athens Voice»: http://tinyurl.com/lc5ztwj

Είμαι βέβαιος ότι πολύ περισσότερα θα βρείτε στο www.alexandria-publ.gr .
Εκεί μπορείτε ν΄ αναζητήσετε και προσφορές.

Υ.Γ. Όποτε παρουσιάζω εδώ βιβλία, πολλοί αναγνώστες μού στέλνουν μέιλ, ρωτώντας με αν τα έχω διαβάσει. Απαντάω ότι παρουσιάζω μ ό ν ο βιβλία που έχω διαβάσει. Ο τρόπος για να δείτε αν οι παρουσιαστές έχουν ή όχι διαβάσει το βιβλίο για το οποίο γράφουν είναι πολύ απλός: να συγκρίνετε τα κείμενά τους. Αν μοιάζουν, δεν είναι παρά το δελτίο τύπου του εκδότη. Εγώ, χωρίς να θέλω να παραστήσω το μάγκα, δε διαβάζω το δελτίο τύπου. Αν ένα βιβλίο δεν μπορέσω / δε θελήσω / δεν προλάβω / δε με τραβάει κλπ, και επομένως δεν το διαβάσω, απλά δεν το παρουσιάζω. Ή το αναφέρω απλά, λέγοντας πως δεν το διάβασα (όπως το «Ρομά» πιο πάνω).

[email protected]