Γράμματα αγάπης στον Στάλιν

του Δημήτρη Β. Τριανταφυλλίδη

Την Πέμπτη που μας πέρασε δόθηκε η πρεμιέρα του έργου «Γράμματα αγάπης στον Στάλιν» του Χουάν Μαγιόρκα, στη θαυμάσια μετάφραση της Μαρίας Χατζηεμμανουήλ και σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Μυλωνά. Πρόκειται για μια εξαιρετική παράσταση, τόσο ως προς τη βαρύτητα του ίδιου του θεατρικού κειμένου, όσο και ως προς τη δημιουργική προσφορά όλων των συντελεστών της.

Το έργο διαπραγματεύεται ως πραγματικό

ιστορικό γεγονός, το περιβόητο τηλεφώνημα του Ι. Β. Στάλιν προς το συγγραφέα του μυθιστορήματος «Ο μαιτρ και η Μαργαρίτα» Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ και τις επιστολές που έστειλε ο δεύτερος προς τη σοβιετική κυβέρνηση όταν είδε τα έργα του να απαγορεύονται, τον ίδιο να μην μπορεί να βρει την παραμικρή δουλειά και τους φίλους τους να εξαφανίζονται στο αχανές και τρομακτικό αρχιπέλαγος των Γκουλάγκ.

Το κείμενο αυτό, δικαίως απέσπασε πολλά βραβεία στο εξωτερικό, η δε παράσταση του στα ελληνικά είναι μια θαυμάσια ευκαιρία για να αναλογιστούμε τη θέση και τη σχέση του διανοούμενου με την εξουσία.
Το θέμα αυτό γίνεται ιδιαίτερα επίκαιρο στην Ελλάδα του 2014, όπου ο φανατισμός και η δυσανεξία προς την άλλη γνώμη έχουν καταστεί ενδημική κατάρα του τόπου. Επιπλέον, η αναβίωση ενός εμφυλιοπολεμικού κλίματος, έστω και με ξεθωριασμένα χρώματα, πολλές φορές φέρνει σε δύσκολη και δυσάρεστη θέση, ανθρώπους που έχουν προσφέρει με το έργο και την παρουσία τους στον τόπο.

Πολύ πρόσφατα γνωστή τραγουδίστρια υποχρεώθηκε να προβεί σε «απόσυρση» δηλώσεων της, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν αντιπροοδευτικές και μη αρεστές σε γνωστό πρυτανείο, το οποίο διαθέτει μια πανίσχυρη δύναμη πυρός τόσο στα συμβατικά όσο και στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, αλλά κυρίως, στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης. Πρόκειται, ξεκάθαρα, για μια ιδεολογική τρομοκρατία την οποία ασκούν σε διατεταγμένη υπηρεσία άνθρωποι ολοκληρωτικής νοοτροπίας και πρακτικής. Ουσιαστικά, έχουμε μια προσπάθεια για τη δημιουργία ευπειθών και υπάκουων διανοουμένων και δημιουργών προς ένα τύπο και είδος εξουσίας (η οποία τολμά να παρουσιάζεται ως δημοκρατική και προοδευτική, με ό,τι αυτό σημαίνει στις μέρες μας). Το τραγικό σε τούτη την ιστορία είναι ότι οι απόγονοι εκείνων που υπέφεραν από τους νικητές του Εμφυλίου πολέμου με τις περιβόητες «δηλώσεις νομιμοφροσύνης» και την συνακόλουθη ταπείνωση και εξευτελισμό, σήμερα πρωτοστατούν σε παρόμοιες δημόσιες τοποθετήσεις κατά δημιουργών και καλλιτεχνών.

Ο διανοούμενος, ο δημιουργός, δεν μπορεί να είναι υπηρέτης οποιασδήποτε εξουσίας, όπως κι αν αυτή αυτοπροσδιορίζεται. Δεν μπορεί να έχει ιδεολογία, με την έννοια ενός κλειστού και αναλλοίωτου συστήματος αξιών και κατηγοριών σκέψης. Δεν μπορεί να είναι διάκονος του τύραννου, είτε πρόκειται για μια μονοπρόσωπη εξουσία, είτε πρόκειται για ένα συλλογικό όργανο καταπίεσης. Απεναντίας, θα πρέπει να διαθέτει μια τέτοια ηθική σκευή που θα του επιτρέπει να σκέφτεται ανεξάρτητα και ανεπηρέαστα, να δημιουργεί ελεύθερα και να διατυπώνει με ενάργεια τις δικές του προτάσεις για τη ζωή και τη τέχνη. Οποιαδήποτε άλλη σχέση νοθεύει την ίδια του την ύπαρξη και παραμορφώνει το βλέμμα του.

Η ανεξαρτησία απέναντι σε κάθε μορφής εξουσίας, η ηθική στάση έναντι της αλήθειας, της αλήθειας του ίδιου του δημιουργού, είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που καθιστούν τη θέση και το έργο του μοναδικά και για τους συγκαιρινούς του, αλλά και για τις μελλοντικές γενιές. Η αντίσταση σε κάθε μορφής ιδεολογικής και ηθικής τρομοκρατίας, ιδίως σε ταραγμένες εποχές, όπως η δική μας, είναι μονόδρομος για τον πραγματικό καλλιτέχνη, που μέσα από την ηθική και αισθητική του στάση, δείχνει το δρόμο και τους υπόλοιπους. Ο Μεφιστοφελής της εξουσίας θα προσπαθήσει, να τον εξαγοράσει αρχικά, στη συνέχεια, αν δεν τα καταφέρει, να τον τρομοκρατήσει.
Έργα όπως το «Γράμματα αγάπης στον Στάλιν» πέραν της σημασίας που έχουν ως μεταφορείς της ιστορικής γνώσης, δίνουν την ευκαιρία στο θεατή να προβληματιστεί για το μεγάλο ζήτημα της ηθικής ευθύνης του δημιουργού και των σχέσεων του με την εξουσία. Και αυτό είναι πολύτιμο στην εποχή μας.

Info
Χουάν Μαγιόρκα
Γράμματα αγάπης στον Στάλιν
Σκηνοθεσία Δημήτρης Μυλωνάς
Μετάφραση Μαρία Χατζηεμμανουήλ
Παίζουν
Μελέτης Νίκος
Άννα Ελαφάντη
Στάθης Σταμουλακάτος
Θέατρο: Στούντιο, Μαυρομιχάλη 134