Δι εσόπτρου εν αινίγματι

Κι ενώ η φετινή Eurovision έχει σχολιαστεί ποικιλοτρόπως, μία διάσταση της που -σωστή ή λάθος- πρέπει να τεθεί είναι η ”φυσιολογικοποίηση” του ανδρικού βλέμματος στο σώμα των gay. H λειτουργία αυτή στα πλαίσια του διαγωνισμού δεν αφορά το Nemo που με μία μίξη ροκ και στοιχείων όπερας την οποία είχαμε να δούμε από τα χρόνια του BohemianRapsody προσέφερε ένα αξιόλογο τραγούδι, αλλά τους χορευτές της Ισπανίας που επέλεξαν να διαγωνιστούν με στριγκάκι.

Γενικότερα,

η ερώτηση της σχέσης των πολιτιστικών προϊόντων με τα έμφυλα κριτήρια, με άλλα λόγια με την αναπαραγωγή του σεξισμού -κι όλα όσα συνάδουν μαζί του στην κοινωνία και στην οικονομία- ή την ανατροπή του, δεν είναι καινούργια. Έχει τεθεί επανειλημμένα τόσο σε κοινωνιολογικές μελέτες σε σχέση με την θεωρία των αναπαραστάσεων, όσο κυρίως σε μελέτες γυναικείων σπουδών μα και σε έρευνες που προσπαθούσαν να οριοθετήσουν ή να μελετήσουν την ”μαζική κουλτούρα”. Η απάντηση εξαρτάται εν μέρει από την αισθητική, ιδεολογική και πολιτική στάση όσων εξετάζουν την ερώτηση. Οι πιο κριτικές γυναικείες σπουδές πχ σε σχέση με την οπτική γλώσσα ως μέρος των αναπαραστάσεων και των λειτουργιών τους, γνωρίζοντας άνθηση μεταξύ 1976 και 1988, έθεσαν στην δημόσια συζήτηση ζητήματα όπως της οπτικής αισθητικής, τα ζητήματα της αναπαραγωγής, της άμεσης ή έμμεσης πορνογραφίας και πώς αυτή μας δομεί και μας χειραγωγεί ως κοινωνικά υποκείμενα.

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα συμπεράσματα είναι πως συνομιλώντας με το πλαίσιο και τα αιτήματα εκείνης της εποχής κατά την οποία οι γυναίκες αναζητούσαν περισσότερη εκπροσώπηση στη δημόσια εικόνα και αποκτούσαν περισσότερη καταναλωτική δύναμη, ήταν η επιβίωση και η προσαρμογή στις νέες συνθήκες του ανδρικού βλέμματος, που αντικειμενοποιεί το σώμα παρουσιάζοντας το ως ”απελευθερωμένο”. Αν και «οι κοινωνικοί ψυχολόγοι προτείνουν ότι αυτές οι εικόνες συχνά αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις κοινωνικές πραγματικότητες» (Alzahrani) συχνά η ανατροπή φέρει μέσα της τους αιώνες της κυριαρχίας και τους αναπαράγει με τον δικό της τρόπο.

Μπορεί στις mainstream αναπαραστάσεις, σε αυτές που απευθύνοται στο πλατύ κοινό των καταναλωτών, τα εξημερωμένα σώματα των καλών ‘οικιακών’ γυναικών να αντικαταστάθηκαν με ημίγυμνα, εκτεθειμένα κορμιά, αλλά «Επαναλαμβάνουν την πολιτιστική εικόνα των γυναικών ως διακοσμητικών αντικειμένων των οποίων οι πρωταρχικές λειτουργίες είναι να δείχνουν όμορφα, να ευχαριστούν ηδονικά προσφέροντας φαντασίωση και να μένουν ήσυχα στην περιφέρεια της ζωής» (Wood)

Το ακόμη πιο ενδιαφέρον, που δείχνει και τον βαθμό της αλλοτρίωσης, είναι το φαινόμενο της λεγόμενης αυτό-αντικειμενοποίησης. Σύμφωνα με αυτό έχει τόσο πολύ εσωτερικευθεί το κυρίαρχο βλέμμα ώστε οι γυναίκες μαθαίνουν συχνά να βλέπουν τον εαυτό τους (την εαυτή τους σύμφωνα με το νεολογισμό) μέσα από αυτό, να ακολουθούν μια οπτική αναπαράσταση του γενικευμένου τρίτου προσώπου πάνω τους ακολουθώντας κι αναπαράγοντας το ως οδό αποδοχής και κοινωνικής ή επαγγελματικής ανόδου μέσα σε ένα σύστημα που πολιτεύεται εμπορευματοποιώντας τις σεξουαλικές των κυρίαρχων και τις συναισθηματικές ανάγκες των κυριαρχούμενων. Δρώντας συχνά ως ένας ”συλλογικός -λειτουργικός- διανοούμενος” (ο όρος όπως τον χρησιμοποίησε ο Γκράμσι για να συνεννοηθούμε) μπορεί ακόμη και σήμερα να δρα νομιμοποιητικά σε σχέση με τα ειωθότα, καθρεφτίζοντας τις εσωτερικευμένες μας ”κανονικότητες”, και σε σχέση με το έμφυλο στο όνομα μιας απολίτικης (ή μάλλον εντελώς πολιτικής αλλά με το λάθος πρόσημο της υπαγωγής στο κυρίαρχο βλέμμα και στην κατανάλωση, βασικό πυλώνα της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης) ανατροπής τους.

Το κίνημα της απελευθέρωσης των gay, ή μάλλον η μιντιακή εκδοχή του, δεν ξέφυγε από την παγίδα. «Θηλυκοποιώντας» (όπως εννοεί το ”ανδρικό βλέμμα” τον όρο) την δημόσια εικόνα του που κυριαρχεί σε μαζικά προϊόντα κατανάλωσης, ”φυσιολογικοποιώντας όχι ανθρώπους αλλά στάσεις ζωής και υποδόριες κοινωνικές κυριαρχίες, (κι έχει σημασία) αντικειμενοποιεί προς καταναλωτική τέρψη το δικό του δημόσιο σώμα συχνά, φορώντας στιγκάκια ”αποδοχής” στο όνομα της απόρριψης του slut shaming, που ουδεμία σχέση (ίσα ίσα) έχουν με την σκληρή ζωή και το αίτημα αποδοχής ενός gay αγοριού σε μια σκληρή πχ επαρχία.

Φαινόμενο που πρέπει να εξεταστεί με κριτικό κι ανθρώπινο βλέμμα που δεν θα καταναλώνει αλλά θα επισημαίνει και -στον βαθμό που μας αναλογεί- θα στέκεται ουσιαστικά αλληλέγγυο σε ομάδες ανθρώπων, δηλαδή δεν θα χαϊδεύει ούτε θα αποδέχεται αυτό που δεν θα αποδεχόταν για μας, θα το (επι)κρίνει εκεί που πρέπει και όπως πρέπει. Και θα πρέπει να το κάνει δίχως πέτρες αλλά με πολιτικό κριτήριο, όχι με χαζοχαρούμενη απολιτίκ αποδοχή ώστε να ακκιζόμαστε ως ”συμπεριληπτικοί” ενώ δεν είμαστε, στις νέες συνθήκες που δυναμικά διαμορφώνονται στους καιρούς της υποχώρησης των συλλογικοτήτων, του υπερτεχνολογικού καπιταλισμού και της μόνωσης των καταναλωτών σωμάτων, συναισθημάτων και ιδεών.

*Η Ελένη Καρασαββίδου διδάσκει Πολιτισμικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣΑλλάζοντας την αφήγηση στην έμφυλη βία