Η υπόγεια εξόρυξη του ελληνικού μαρμάρου: μια επιλογή με ανοδική πορεία!

Την τελευταία δεκαετία, η υπόγεια εξόρυξη μαρμάρου επιλέγεται πλέον ολοένα και συχνότερα από τις λατομικές επιχειρήσεις μαρμάρου εξυπηρετώντας συγκεκριμένες ανάγκες και αξιοποιώντας συγκριτικά πλεονεκτήματα. Προηγουμένως, υπόγειες εξορύξεις μαρμάρου εφαρμόζονταν κυρίως στην γειτονική Ιταλία (πχ. στην Carrara), όπου η εξόρυξη είναι πλήρως μηχανοποιημένη και ήδη υλοποιείται με σχετική επιτυχία για αρκετές δεκαετίες. Μάλιστα στην Carrara εφαρμόζεται και μια μέθοδος εκμετάλλευσης που είναι ενδιάμεση μεταξύ της υπαίθριας και της υπόγειας και ονομάζεται «κάτω από τον τοίχο» (below the wall ή sotto

tecchia).

Γενικά η υπόγεια εκμετάλλευση τίθεται ως ζήτημα όταν η σχέση αποκάλυψης (μεταξύ κοιτάσματος και στείρων) είναι πολύ μεγάλη ώστε να κρίνεται απαγορευτική για να γίνει επιφανειακή εκμετάλλευση. Επίσης τίθεται σε ειδικές περιπτώσεις που το ανάγλυφο είναι πολύ έντονο ή πρόκειται για κοιτάσματα μεγάλου βάθους ή για κατεξοχήν περιβαλλοντικούς (και αδειοδοτικούς γενικότερα) λόγους διότι περιορίζει ή και μηδενίζει την επέμβαση στο επιφανειακό ανάγλυφο και ακόμη δεν απαιτεί μεγάλες εκτάσεις για απόθεση στείρων.

Στην Ελλάδα, η υπόγεια εξόρυξη πέραν από τα μεταλλεία, έχει δειλά αρχίσει να εφαρμόζεται και στα λατομικά ορυκτά (μάρμαρα) με την μέθοδο θαλάμων και στύλων, συνδυαστικά με την επιφανειακή εκμετάλλευση. Αν εξαιρέσει κανείς την μεμονωμένη περίπτωση «Σακιώτη Λαυρίου» στις αρχές του 20ου αι. (Εικ.1), η υπόγεια εξόρυξη λατομικών ορυκτών στην σύγχρονη εποχή ξεκίνησε από την δεκαετία του ’90 στο Λατομείο του Διονύσου (Διονυσοβούνι Αττικής) και στη συνέχεια στο λατομείο της ίδιας εταιρίας στο Βώλακα Δράμας (Dionyssomarble SA και σήμερα NORDIA ENERGY). (Εικ.2)

Εικ.2. Από τις πρώτες προσπάθειες υπόγειας εκμεταλλεύσης μαρμάρου στις αρχές της δεκαετίας του ’90, Διονυσοβούνι Αττικής. (Dionyssomarble SA)

Ακολούθησαν οι εταιρείες που ασχολούνται με το ελληνικό μάρμαρο στην Βόρεια κυρίως Ελλάδα, Περιφέρεια Αν. Μακεδονίας-Θράκης, με την ίδια μέθοδο «θαλάμων και στύλων», επίσης στο Βώλακα και στο Γρανίτη Δράμας, όπου οι φυσικο-μηχανικές ιδιότητες των πετρωμάτων αποδεικνύονται ευνοϊκές για μια τέτοια δραστηριότητα.

Πρώτη από αυτές, το 2013, η εταιρεία «FHL Κυριακίδης Μάρμαρα Γρανίτες ΑΒΕΕ» στο λατομείο της στο Βώλακα (θέση Σορνιάλκι) όπου η παραγωγή της υπόγειας εκμετάλλευσης σύντομα ξεπέρασε τα 40 χιλ. κυβ. ετησίως (σε σύνολο παραγωγής 60 χιλ. κυβ.) και σήμερα 6 χρόνια μετά την έναρξη μπορούν να εξαχθούν απολύτως θετικά συμπεράσματα ως προς την εφαρμογή αυτή. Η ίδια εταιρεία επεξέτεινε την «υπόγεια» παραγωγική της δράση και σε άλλα λατομεία επίσης στην περιοχή της Δράμας (θέσεις Γέφυρες, Τσακαλίνα Νευροκοπίου, Δροσερό Ρέμα Γρανίτη και στο λατομείο «venus» στο Βώλακα) τα οποία βρίσκονται σε προπαρασκευαστικό επίπεδο και όπου τα επιμέρους αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά αναδεικνύοντας τα ουσιαστικά πλεονεκτήματα της υπόγειας εκμετάλλευσης: την εκλεκτική προσβολή και απόληψη του μαρμαροφόρου υλικού αλλά και τον περιορισμό του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.

Υπόγεια εκμετάλλευση ελληνικού μαρμάρου στο Βώλακα!

Στη συνέχεια η εταιρεία «ΠΑΥΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΜΑΡΜΑΡΑ-ΓΡΑΝΙΤΕΣ» ξεκίνησε κι αυτή υπόγεια εκμετάλλευση στην περιοχή Γρανίτη Νευροκοπίου Δράμας, που αποτελεί μέρος του ευρύτερου ενιαίου λατομείου που παράγει το περίφημο παγκοσμίως λευκό μάρμαρο «Αριστον» (Εικ. 4) και τέλος η εταιρεία ΙΚΤΙΝΟΣ ΕΛΛΑΣ Α.Ε. στο λατομείο της στη θέση Λεπτοκαρυές όπου εξορύσσεται το λευκό δολομιτικό μάρμαρο Βώλακα (Εικ. 7,8). Και στα δύο υπάρχει αρμονικός συνδυασμός της επιφανειακής με την υπόγεια εκμετάλλευση.

Εικ.3. Ανω το λατομικό κέντρο Βώλακα Δράμας και κάτω τα πέντε (5) λατομικά κέντρα μαρμάρου της περιοχής Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης: [1]Βώλακα-Νευροκοπίου, [2] Δράμας, [3]Καβάλας-Παγγαίου,[4] Νέστου και [5] Θάσου.Εικ.4 Εναρξη υπόγειας εκμετάλλευσης στο λατομείο Γρανίτη Νευροκοπίου Δράμας («ΠΑΥΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΜΑΡΜΑΡΑ-ΓΡΑΝΙΤΕΣ»)Εικ.5. Υπόγειες εξορυκτικές εργασίες με την χρήση σύγχρονου εξοπλισμού (αλυσοπρίονου), FHL Κυριακίδης ΑΒΕΕΕικ.6. Μέθοδος εξαγωγής όγκου κατά την υπόγεια εκμετάλλευση, FHL Κυριακίδης ΑΒΕΕ

Η υπαίθρια εκμετάλλευση στο τελευταίο αυτό λατομείο (ΙΚΤΙΝΟΣ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.) λειτουργεί από το 1995 και έχει αναπτυχθεί από το υψόμετρο των 1190μ. έως τα 1140μ. Δεδομένου του έντονου ανάγλυφου στα ανώτερα υψόμετρα του λατομικού χώρου σε συνδυασμό με τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του κοιτάσματος το οποίο καλύπτεται από σκούρα ασβεστιτικά πετρώματα και βυθίζεται με κλίση 35ο – 40ο, η επιλογή της υπόγειας εξόρυξης ήταν επιβεβλημένη για την παράταση της λειτουργίας του λατομείου και την πλήρη εξόφληση του κοιτάσματος (Εικ. 7).

Εικ.7. Συνδυασμός Επιφανειακής-Υπόγειας εξόρυξης λατομείου Λεπτοκαριές Βώλακα σε υψόμετρο 1190μ.-1140μ. (ΙΚΤΙΝΟΣ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.).Εικ. 8 Φωτογραφία από την έναρξη εξόρυξης στοάς στον κάτω υπόγειο θάλαμο σε υψόμετρο 1158μ! (Βώλακας, ΙΚΤΙΝΟΣ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.)

Σήμερα, υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον επέκτασης υλοποίησης της υπόγειας µεθόδου και σε άλλα λατομεία μαρμάρων, σε περιπτώσεις όπου το επιτρέπουν οι τα τεχνικά δεδομένα είτε επιβάλλεται λόγω περιβαλλοντικών ζητημάτων που σχετίζονται με την ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, Ενδεικτικά, στη νήσο Θάσο , θέση Τρεις Γκρεμοί (Κυριακίδης) όπου υφίστανται περιβαλλοντικά ζητήματα που σχετίζονται με την μεγάλη τουριστική ανάπτυξη του νησιού καθώς και στην θέση «Αετοφωλιές» Ξηροποτάμου Δράμας (Παυλίδης) όπου υφίσταται πολύ έντονο ανάγλυφο, με κλίσεις που πλησιάζουν το 100% και η υπόγεια προσπέλαση του κοιτάσματος φαίνεται να αποτελεί τη μόνη ορθολογική λύση αξιοποίησης του κοιτάσματος.

Επίσης στην περιοχή του Κεχρόκαμπου Καβάλας όπου εξορύσσεται το ιδιαίτερα εμπορικό μάρμαρο τύπου Νέστου. Αυτή η περίπτωση παρουσιάζει ενδιαφέρον διότι εκτός από την επικείμενη εξόφληση των αποθεμάτων επιφανειακής εκμετάλλευσης, η περιοχή έχει ενταχθεί σε θεσμική ζώνη περιβαλλοντικής προστασίας, οπότε δεν επιτρέπεται πλέον η δημιουργία νέων υπαίθριων λατομείων. Συνεπώς η μόνη διέξοδος για την συνέχιση της εκμετάλλευσης και την ταυτόχρονη προστασία της τοπικής βιοποικιλότητας είναι η επέκταση της εξόρυξης υπογείως, ακολουθώντας τη στρώση του κοιτάσματος, με την προϋπόθεση τη σύμφωνη γνώμη των αρμοδίων αρχών (βλ. και Εικ 9). Μάλιστα η ενδιαφερόμενη εταιρεία (ΙΚΤΙΝΟΣ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.) εκπόνησε με δική της πρωτοβουλία μελέτη Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ) για την καταγραφή των ειδών πανίδας (πτηνά και θηλαστικά), ώστε να διερευνηθεί η εκτίμηση των επιπτώσεων στην βιοποικιλότητα και ειδικότερα στην ακεραιότητα της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) από την τυχόν επέκταση και λειτουργία του υπόγειου λατομείου.

Εικ. 9 Σχεδιασμός επέκτασης λατομείου Νέστου με υπόγεια εξόρυξη (ΙΚΤΙΝΟΣ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.)

Όλα τα παραπάνω παραδείγματα επιβεβαιώνουν το έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον για τον τομέα και ειδικότερα την υπόγεια εξόρυξη. Η παγκόσμια συγκυρία είναι θετική κι αυτό αποδεικνύουν τα εξαιρετικά «νούμερα» που καταγράφονται τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τα οποία το Ελληνικό Μάρμαρο εξάγεται σε 120 χώρες, καλύπτοντας έτσι εμπορικά το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. Μάλιστα ο τομέας αυξάνει κάθε χρόνο τα παραγωγικά του δεδομένα αλλά κυρίως τις εξαγωγές (τόσο σε αξία όσο και σε ποσότητα) πάνω από 10% ετησίως. Ενδεικτικά, την τελευταία διετία, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του ITC (International Trade Center), της ΕΛΣΤΑΤ και του ΥΠΕΝ (Γεν. Δ/νση Ορυκτών Πρώτων Υλών), οι εξαγωγές έχουν πλησιάζει το μισό δις. ετησίως, δίνοντας στην Ελλάδα την 4η θέση παγκοσμίως μεταξύ των μαρμαροπαραγωγών χωρών.

Brand Name “Ελληνικό Μάρμαρο”: 5η χιλιετία αδιάλειπτης παρουσίας!

Τρίτη στον κόσμο η Ελλάδα στις εξαγωγές (ακατέργαστου) μαρμάρου!

Είναι γνωστό ότι η υπαίθριες εκμεταλλεύσεις γενικά παρέχουν υψηλότερο συντελεστή απόληψης του κοιτάσματος και εξασφαλίζουν χαμηλότερο κόστος εξόρυξης. Επίσης δίνουν τη δυνατότητα ευελιξίας στην παραγωγή, επιτρέποντας για παράδειγμα την παραγωγή όγκων μεγάλων διαστάσεων κατάλληλων για ειδικές χρήσεις. Η υπόγεια εκμετάλλευση με τη σειρά της προσφέρει ειδικά πλεονεκτήματα που προαναφέρθηκαν και υπό προϋποθέσεις μπορεί να οδηγήσει τελικά σε εκλεκτική εξόρυξη με καλύτερα ποιοτικά αποτελέσματα αλλά και σχετικά χαμηλό κόστος παραγωγής.
Μολαταύτα, η υπόγεια εκμετάλλευση δεν αντικαθιστά σε κάθε περίπτωση την επιφανειακή εκμετάλλευση, ούτε αποτελεί πανάκεια και δεν είναι αποψιλωμένη από κινδύνους που θα πρέπει να εξεταστούν με μεγάλη σχολαστικότητα κατά τον σχεδιασμό ώστε να αποφευχθούν εν συνεχεία δυσάρεστες και μη αναστρέψιμες εξελίξεις.

Πράγματι, τόσο ο σχεδιασμός της εκμετάλλευσης όσο και τα θέματα ασφαλείας θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν στην προβλεπόμενη από τις κείμενες διατάξεις Ειδική Γεωτεχνική Μελέτη. Ο σχεδιασμός θα πρέπει να συνεκτιμά την τεκτονική του χώρου, τις ασυνέχειες που διασχίζουν το πέτρωμα, τις παραμέτρους του άρρηκτου πετρώματος σε συνδυασμό με την παρακολούθηση (monitoring) των τάσεων ή/και των παραμορφώσεων των στύλων, αλλά και της έγκαιρης επί τόπου αναγνώρισης σχηματισμού επισφαλών «σφηνών» στην οροφή των υπογείων θαλάμων.

Με την έναρξη της εκμετάλλευσης τοποθετούνται κελιά φορτίου σε επιλεγμένους στύλους για την παρακολούθηση των μεταβολών των τάσεων με την πορεία της εκμετάλλευσης, επιμηκυνσιόμετρα πολλαπλών σημείων σε επιλεγμένα σημεία της οροφής, για την παρακολούθηση των παραμορφώσεων και ρωγμόμετρα σε ρήγματα. (Εικ.10). Πολλές φορές δεν αποφεύγεται η αργή προχώρηση των εργασιών αλλά και άλλες περιπτώσεις η απώλεια κοιτάσματος, το οποίο παραμένει με την μορφή στύλων και sill pillars, αυξάνοντας έτσι το κόστος της όλης διαδικασίας.

Εικ. 10. Εφαρμογή μέτρων ασφάλειας στην υπόγεια εξόρυξη, «ΠΑΥΛΙΔΗΣ Α.Ε. ΜΑΡΜΑΡΑ-ΓΡΑΝΙΤΕΣ» Α. Μέτρηση ανοίγματος ασυνεχειών με ρωγμόμετρο. Εχουν τοποθετηθεί τόσο μηχανικά όσο και ψηφιακά ρωγμόμετρα. Β. Μέτρηση της τάσης που αναλαμβάνει το προεντεταμένο αγκύριο. Τοποθετείται ανάμεσα στην πλάκα έδρασης και το πέτρωμα. Γ και Δ. Κοχλίωση οροφής και τοποθέτηση πλέγματος ασφαλείας

Πάντως, ανεξάρτητα της μεθόδου εξόρυξης που θα χρησιμοποιηθεί, κάτι που είναι κατεξοχήν τεχνικό/αδειοδοτικό ζήτημα με οικονομικές προεκτάσεις, το ελληνικό μάρμαρο θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να ενταχθεί και μάλιστα ποικιλοτρόπως στις αναπτυξιακές πολιτικές του τόπου μας. Με μέτρα τόσο οικονομικού (πχ. ένταξη εξοπλισμού στον αναπτυξιακό νόμο) όσο και θεσμικού (πχ. επιμέρους ζητήματα που αφορούν περιβαλλοντική και γενικότερη αδειοδότηση) χαρακτήρα.

Αλλωστε, πρόκειται για ένα τόσο «ισχυρό» προϊόν με τόσα συγκριτικά πλεονεκτήματα (ποιοτικά όσο και αισθητικά) που το κάνουν να ξεχωρίζει από την αρχαιότητα έως σήμερα. Οι Ελληνες αξιοποιώντας τα χαρακτηριστικά αυτά και το εμπορικό δαιμόνιο που τους διακατείχε και εφαρμόζοντας πρωτοποριακές μεθόδους εξόρυξης και επεξεργασίας, απογείωσαν διαχρονικά το ελληνικό μάρμαρο παράγοντας σημαντικά έργα και διαμορφώνοντας ένα άτυπο brand name. Τα έργα αυτά, είτε βρίσκονται στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, είτε είναι μνημειώδη έργα τέχνης είτε πιο ταπεινά έργα που όμως κοσμούν τουριστικούς ή άλλους προορισμούς, εντούτοις στέκονται εκεί, εδώ και 5 χιλιετίες αδιάλειπτης παρουσίας, αναλλοίωτα στο χρόνο και μας διαφημίζουν! Από τον Αρπιστή και τον Αυλητή, τα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της Κέρου (3000 πΧ και παλαιότερα) μέχρι τη σημερινή εποχή.

Η σημειολογία του τομέα εξόρυξης μαρμάρου μέσα στην κρίση!

Ας μην λησμονούμε ότι η υπόγεια εκμετάλλευση του μαρμάρου δεν ξεκίνησε στην Ιταλική Καράρα, ούτε υποδείχτηκε από τον Μιχαήλ Αγγελο ούτε φυσικά από τον Ροντέν, για να αναφέρω δύο από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες όλων των εποχών, που συνήθιζαν να πηγαίνουν οι ίδιοι στα λατομεία ώστε να επιλέγουν μαρμάρινους όγκους αλλά και να υποδεικνύουν τρόπους εξόρυξης. Αλλά ξεκίνησε από το Μαράθι της Πάρου όπου εξορυσσόταν κατά την αρχαιότητα (7ο αι. πΧ και μετά), ο μοναδικός «λυχνίτης» λίθος, η γνωστή Παρία Λίθος, ένα από τα διασημότερα μάρμαρα του κόσμου. Το αποτύπωμά του είναι στα πέρατα του κόσμου, στον Ερμή του Πραξιτέλη, στη Νίκη του Παιωνίου και της Σαμοθράκης, στην Αφροδίτη της Μήλου, στον Αύγουστο της Prima Porta, στον ναό του Διός στη Ολυμπία, του Απόλλωνα στους Δελφούς και στη Δήλο, στο Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού κλπ. Μολαταύτα, το εξορυκτικό αποτύπωμα του παριανού μαρμάρου είναι μόνο σε μία θέση/περιοχή, στο Μαράθι, εκεί στα «Λατομεία/Σπήλαια των Νυμφών και του Πανός» όπου συντελέστηκε η υπόγεια εξόρυξη με την μέθοδο θαλάμων και στύλων, με σκοπό την απόληψη του βυθιζόμενου κοιτάσματος, κάτι που παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τις σύγχρονες μεθόδους εξόρυξης μαρμάρου (άφεση βράχων με μορφή πεσσών για τη στήριξη οροφής ή δημιουργία λιθοσωρών προστασίας που έφταναν από το δάπεδο ως την οροφή της στοάς-λιθογόμωση).

Ανάδειξη των αρχαίων λατομείων της Πάρου!

Για την πληρότητα της παράθεσης, αρχαία υπόγεια εκμετάλλευση μαρμάρου, εκτ/ός από την Πάρο, διενεργήθη και στην περιοχή Kusini Tepe πλησίον της αρχαίας Εφέσου στη Μικρά Ασία, πάλι από Ελληνες και πάλι με τον ίδιο σκοπό, δηλ. την εξόρυξη άριστης ποιότητας λευκών κυρίως λεπτο-κρυσταλλικών μαρμάρων, κατάλληλων για την κατασκευή γλυπτών έργων.

Συμπερασματικά, στο χέρι μας είναι να συνεχίσουμε την λαμπρή ιστορική πορεία του ελληνικού μαρμάρου. Με μέθοδο όμως και με μέτρο. Με λογισμό και με όνειρο. Διότι πλέον δεν συγχωρούνται τα ατυχήματα κάθε είδους και οι υπερβάσεις εκείνες που οδηγούν σε αυτά. Τέτοιες υπερβάσεις θα οδηγήσουν σε δυσφήμιση και θα βλάψουν επίσης διαχρονικά το ελληνικό μάρμαρο.

Του Δρ. Πέτρου Τζεφέρη
Συγγραφέα, Γ.Δ/τη Ορυκτών Πρώτων Υλών ΥΠΕΝ

Πηγή: εδώ.