Γιατί έγινε τελικά το πραξικόπημα στην Τουρκία;

Για κάποιο διάστημα την Παρασκευή το βράδυ φάνηκε ότι μια από τις πιο ισχυρές κυβερνήσεις στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να ανατραπεί. Τα τανκς απέκλεισαν την Κωνσταντινούπολη, ενώ στρατιώτες εισέβαλαν στο αρχηγείο του κυβερνώντος κόμματος, βομβάρδισαν το κοινοβούλιο, κατέλαβαν τα κτίρια της στρατιωτικής διοίκησης, ανέκτησαν τον έλεγχο του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού φορέα και ανακοίνωσαν ότι ο στρατός είναι πλέον υπεύθυνος.

Μέχρι το Σάββατο ήταν σαφές ότι το πραξικόπημα είχε αποτύχει. Στα γεγονότα της νύχτας κυριάρχησαν

εικόνες των πραξικοπηματιών να παραδίδονται στα πλήθη των φιλο-κυβερνητικών δυνάμεων. Βγήκαν από άρματα μάχης και φορτηγά με τα χέρια τους πάνω από τα κεφάλια τους. Μερικοί, περιέργως, φωτογραφήθηκαν με τα εσώρουχά τους.

Με την κυβέρνηση να υποστηρίζει ότι έχει συλλάβει τουλάχιστον 6.000 υποτιθέμενους πραξικοπηματίες, εγείρονται ερωτήματα για το πώς ήταν σε θέση να φτάσουν ως εκεί που έφτασαν, ποιοι ακριβώς ήταν οι ηγέτες τους και τις τους οδήγησε σε αυτή την πράξη.

Η κυβέρνηση, υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, υποστηρίζει ότι οι πραξικοπηματίες προέρχονται από την αντίπαλη ισλαμική ομάδα Χιζμέτ, υπό την ηγεσία του Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο ίδιος αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη. Η ομάδα, κάποτε σύμμαχος του κόμματος AK του Ερντογάν, έχει πλέον χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική ομάδα. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι το Χιζμέτ έχει χιλιάδες υποστηρικτές μέσα σε διάφορα μέρη στο... βαθύ κράτος, που όλοι συνωμοτούν για να ανατρέψουν την εκλεγμένη κυβέρνηση του Ερντογάν.

"Η απόπειρα πραξικοπήματος έχει δακτυλικά αποτυπώματα γκιουλενιστών παντού" δήλωσε τουρκική κυβερνητική πηγή, που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμη. "Πολλοί από τους ηγέτες του αποτυχημένου πραξικοπήματος ήταν σε άμεση επαφή με ανώτερα στελέχη του κινήματος του Γκιουλέν. Πολλοί άνθρωποι που συμμετείχαν είχαν εισχωρήσει σε δημόσιες υπηρεσίες με αναφορές από τα ανώτερα στοιχεία γκιουλενιστών και παρέμειναν πιστοί στα δίκτυά τους".

Σύμφωνα με όσα υποστηρίζει η κυβέρνηση, οι πραξικοπηματίες είχαν οργανωθεί και είχαν ένα σχέδιο για το πώς να κυβερνήσουν την Τουρκία μετά το πραξικόπημα. Είχαν μια λίστα με 9.130 άτομα που σχεδίαζαν να συλλάβουν, δήλωσε η κυβερνητική πηγή. Σχεδίαζαν να διορίσουν στρατιωτικούς διοικητές σε κάθε περιοχή, να αντικαταστήσουν τους επικεφαλής όλων των κυβερνητικών θεσμών, ενώ είχαν μια λίστα με περισσότερους από 100 'πιστούς' που σχεδίαζαν να προωθήσουν. "Η δική μας αίσθηση είναι ότι η επίδοξη χούντα είχε κάνει προετοιμασίες για αρκετό χρονικό διάστημα", δήλωσε η πηγή.

Αλλά κάποιοι τούρκοι αναλυτές είναι περισσότερο επιφυλακτικοί - είτε για την σχέση με τον Γκιουλέν, είτε για το επίπεδο του σχεδιασμού. Η Ασλί Αϊντιντασμπάς, αναλύτρια στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τις εξωτερικές σχέσεις, πιστεύει ότι ήταν μια καλά σχεδιασμένη επιχείρηση, αλλά αμφιβάλλει ότι έχει εμπλακεί μόνο το Χιζμέτ. "Η κυβέρνηση βγήκε και είπε ότι είναι μια ομάδα γκιουλενιστών", σχολιάζει. "Αλλά νομίζω ότι πρέπει να υποθέσουμε ότι είχαν και άλλους συμμάχους (στις ένοπλες δυνάμεις). Ήταν πάρα πολύ μεγάλη κινητοποίηση. Ήταν μια καλά σχεδιασμένη επιχείρηση με αρκετές ταυτόχρονες επιχειρήσεις σε διάφορα μέρη της χώρας".

Άλλοι πάλι αμφιβάλλουν για τη σύνδεση του Χιζμέτ - ακριβώς επειδή θεωρούν ότι το πραξικόπημα ήταν πολύ άσχημα προγραμματισμένο. "Αμφιβάλλω" δήλωσε ο Ντογκού Εργίλ, πολιτικός επιστήμονας στο πανεπιστήμιο της Άγκυρας. "Η ομάδα των γκιουλενιστών δεν θα αποκαλυπτόταν με έναν τόσο ερασιτεχνικό τρόπο που θα οδηγούσε στην καταδίκη της".

Για πολλούς, το πραξικόπημα φαινόταν άσχημα οργανωμένο. Αφορούσε τη συμμετοχή ανώτερων αξιωματικών από όλη την Τουρκία - συμπεριλαμβανομένων των Ερντάλ Οζτούρκ, στρατηγού του Τρίτου Στρατού στην Κωνσταντινούπολη και Αντέμ Χουντούτι, οποίος ηγούνταν του Δεύτερου Στρατού που βασίζεται στο αντίθετο άκρο της χώρας. Αλλά δεν φαίνεται να περιλαμβάνει όλες τις φατρίες του στρατού, ούτε τους περισσότερους ανώτερους στρατηγούς του. Τμήματα των μονάδων τανκς συμμετείχαν, καθώς και τμήματα της Πολεμικής Αεροπορίας. Αλλά οι περισσότερες από τις επίγειες δυνάμεις δεν εμφανίστηκαν, και άλλες πτέρυγες της Πολεμικής Αεροπορίας έμειναν πιστές στον Ερντογάν.

"Είμαι έκπληκτος που έγινε αυτή η προσπάθεια" είπε ο Σινάν Ουλγκέν, τούρκος αναλυτής στο Ίδρυμα για τη Διεθνή Ειρήνη του Carnegie. "Οι αξιωματικοί πραξικοπηματίες δεν είχαν αρκετή υποστήριξη εντός του στρατού. Αυτό έγινε έξω από την αλυσίδα της διοίκησης, κι έτσι δεν είχαν αρκετούς πόρους για να λειτουργήσει το πραξικόπημα".

Ουσιαστικά, οι πραξικοπηματίες δεν φαίνεται να ενδιαφέρθηκαν να κάνουν πράγματα που είναι συνήθως αναπόσπαστα σε ένα επιτυχημένο πραξικόπημα. Κατέλαβαν την κρατική τηλεόραση - αλλά καθυστερημένα πήγαν στα πολυάριθμα ιδιωτικά κανάλια της Τουρκίας, κάτι που έδωσε στην κυβέρνηση την ευκαιρία να ελέγχει την αφήγηση στα Μέσα όλη τη νύχτα. Συνέλαβαν τον αρχηγό του προσωπικού του στρατού Χουλουσί Ακάρ, κατέλαβαν μια σημαντική γέφυρα στην Κωνσταντινούπολη και κατέλαβαν την έδρα του στρατού στην Άγκυρα. Αλλά οι βασικοί αντίπαλοί τους -ο Ερντογάν και ο πρωθυπουργός του Μπινάλι Γιλντιρίμ - διέφυγαν τη σύλληψη και μπόρεσαν έτσι να συσπειρώσουν τους υποστηρικτές τους και να παραμείνουν ως ορατές προσωπικότητες της αντεπίθεσης.

"Με την κατάληψη της γέφυρας, την κατάληψη στρατιωτικών αρχηγείων και μερικών αεροπλάνων, πώς στο καλό νόμιζαν ότι θα πετύχουν;" σχολιάζει ο Ουλγκέν. "Μοιάζει σχεδόν σαν ένα πραξικόπημα καμικάζι - το έκαναν αγνοώντας τις συνέπειες". Κάποιοι που υποστηρίζουν θεωρίες συνωμοσίας μάλιστα αφήνουν να εννοηθεί ότι το γεγονός πως ο Ερντογάν βγήκε αλώβητος σημαίνει ότι μπορεί και να ήταν μια επιχείρηση που οργάνωσε το καθεστώς. Μια πιο λογική εξήγηση είναι ότι οι συνωμότες έσπευσαν σε αυτό από μια επικείμενη καταστολή.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι η πλοκή τους αποκαλύφθηκε, αναγκάζοντάς τους να αποκαλυφθούν πολύ νωρίς. Ή ήξεραν ότι θα συλληφθούν ούτως ή άλλως τον Αύγουστο, όταν αναμενόταν μια καταστολή υποστηρικτών του Χιζμέτ στο στρατό, κι έτσι αποφάσισαν να δράσουν ενώ υπήρχε ακόμη χρόνος. Αυτή είναι η προτιμώμενη αφήγηση της κυβέρνησης Ερντογάν. "Οι πραξικοπηματίες γνώριζαν ότι θα έχαναν τους επίσημους τίτλους τους μέσα σε λίγες εβδομάδες", δήλωσε η κυβερνητική πηγή, "κι έτσι έπρεπε να δράσουν γρήγορα".

theguardian.com

Διαβάστε περισσότερα