Πώς μυρίζει το Διάστημα;

Το Διάστημα, σε αντίθεση με ό,τι υποθέτουμε από τις φανταστικές αναπαραστάσεις, δεν είναι ένας κόσμος άοσμος και ουδέτερος. Αν και το κενό του διαστήματος δεν επιτρέπει στις μυρωδιές να μεταδοθούν όπως στη Γη –καθώς δεν υπάρχει αέρας για να μεταφέρει τα μόρια– πολλοί αστροναύτες που επιστρέφουν από διαστημικούς περιπάτους έχουν αναφέρει μια έντονη, χαρακτηριστική οσμή που παραμένει στον εξοπλισμό και τις στολές τους. Μυρωδιές σαν μέταλλο, καμένα ηλεκτρικά καλώδια, μπαρούτι ή καμμένο κρέας. Πρόκειται για ένα οσφρητικό παράδοξο που προέρχεται από μόρια τα οποία, όταν εκτίθενται στο εσωτερικό του διαστημοπλοίου, αντιδρούν με το οξυγόνο και αποκαλύπτουν την «ουσία» του σύμπαντος.

Αλλά τι προκαλεί αυτή τη μυρωδιά παραμένει ένα μυστήριο. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι προκαλείται από την οξείδωση. Το περιβάλλον, ακριβώς γύρω από τον διαστημικό σταθμό, είναι σχεδόν κενό, αλλά όχι εντελώς σε αυτό το ύψος, υπάρχει το ατομικό οξυγόνο.

Μια άλλη πιθανή εξήγηση περιλαμβάνει τα άστρα που έχουν πεθάνει. Όταν ένα αστέρι πεθαίνει, απελευθερώνει ένα τεράστιο ποσό ενέργειας. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας παράγει πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (PAHs) τα οποία αιωρούνται στο Σύμπαν και συμβάλλουν στη δημιουργία νέων κομητών, πλανητών και άστρων. Ετσι, αυτό το φευγαλέο που μπορεί να αισθανθεί η μύτη ενός αστροναύτη μπορεί να είναι τα άτομα από ένα άστρο που πέθανε.

Η Marina Barcenilla, βραβευμένη σχεδιάστρια αρωμάτων και υποψήφια διδάκτωρ αστροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Westminster, έχει αφιερώσει την έρευνά της στην αναπαράσταση αυτών των εξωγήινων οσμών μέσω συνθετικών αρωμάτων.

Στη Γη, οι PAHs υπάρχουν στα ορυκτά καύσιμα, όπως ο άνθρακας, το αργό πετρέλαιο και η βενζίνη, και συχνά σχηματίζονται κατά την ατελή καύση οργανικών υλικών. “Αν καίτε το φαγητό σας”, λέει ο Barcenilla, “αυτό είναι το είδος του μορίου που δημιουργείτε. Όταν τα αστέρια πεθαίνουν, η καύση τους δημιουργεί το ίδιο είδος μορίων. Στη συνέχεια αιωρούνται στο διάστημα για πάντα”. Πολλές από αυτές τις ενώσεις έχουν οσμή που μοιάζει με διαλύτη, ενώ άλλες θυμίζουν περισσότερο καμένο πλαστικό ή άσφαλτο.

Στο πλαίσιο της έκθεσης του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, «Space: Could life exist beyond Earth?», η Barcenilla συνεργάστηκε με επιστήμονες για να δημιουργήσει μυρωδιές βασισμένες στη χημική σύνθεση των ατμοσφαιρών άλλων πλανητών και φεγγαριών, όπως και σε αναφορές αστροναυτών.

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις αφορά τον δορυφόρο Τιτάνα, του Κρόνου. Εκεί, η πυκνή ατμόσφαιρα του αποτελείται από μεθάνιο και αιθάνιο, δημιουργώντας θεωρητικά μυρωδιές που μοιάζουν με βενζίνη, σάπια ψάρια και πικραμύγδαλο.

Σε μεγαλύτερες αποστάσεις, πλανήτες όπως ο HD 189733b –ένας γίγαντας αερίων 64 έτη φωτός μακριά από τη Γη– παρουσιάζουν ενδιαφέρουσες χημικές ιδιότητες. Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει υδρόθειο στην ατμόσφαιρά του, που στη Γη αντιστοιχεί στη χαρακτηριστική μυρωδιά των σάπιων αυγών.

Ακόμα πιο εντυπωσιακή είναι η μυρωδιά που ενδεχομένως αποπνέει το κέντρο του Γαλαξία μας. Στην περιοχή Sagittarius B2, μια τεράστια διαστρική μοριακή δομή, οι ερευνητές έχουν εντοπίσει αιθανόλη, φορμικό αιθυλεστέρα και άλλες οργανικές ενώσεις. Οι μυρωδιές τους στη Γη είναι γνώριμες: ρούμι, βερνίκι νυχιών, ακόμα και… ούρα γάτας.

Το γεγονός ότι το Σύμπαν «αρωματίζεται» με τέτοιες ουσίες προσδίδει μια σχεδόν ποιητική διάσταση στην επιστήμη της αστροχημείας.

Η συμβολή της Barcenilla δεν περιορίζεται στη χημεία – προσπαθεί να γεφυρώσει την επιστήμη με τις αισθήσεις μας, δημιουργώντας έναν «οσφρητικό χάρτη» του διαστήματος. Μέσω των αρωμάτων της, που συνδυάζουν συνθετικά μόρια με ακριβή επιστημονικά δεδομένα, μας προσφέρει τη δυνατότητα να βιώσουμε το άρωμα άλλων κόσμων, χωρίς να χρειαστεί να φύγουμε από τη Γη.

Τελικά, οι μυρωδιές του διαστήματος δεν είναι μόνο επιστημονική περιέργεια – είναι και μια υπενθύμιση ότι ακόμα και στα πιο μακρινά μέρη του Σύμπαντος, υπάρχουν στοιχεία που μπορούμε να αντιληφθούμε με ανθρώπινους όρους. Μέσα από τη χημεία, τις αισθήσεις και την περιέργεια, πλησιάζουμε ένα βήμα πιο κοντά στο να κατανοήσουμε τη φύση του Κόσμου.

Πηγή BBC Future