Νέα μελέτη «χαρτογραφεί» τα γονίδια που σχετίζονται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα της ψυχιατρικής επιστήμης. Παρά τη σοβαρότητα και τη συχνότητά της —καθώς επηρεάζει περίπου 1 στα 50 άτομα παγκοσμίως— οι αιτίες της, η ποικιλία των συμπτωμάτων και η ανταπόκριση στη θεραπεία παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεξήγητες. Τώρα, μια νέα μελέτη-ορόσημο έρχεται να ρίξει φως στο γενετικό υπόβαθρο της διαταραχής, προσφέροντας πολύτιμα στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στο μέλλον σε πιο αποτελεσματικές και εξατομικευμένες θεραπείες.

Τα άτομα που πάσχουν από τη διαταραχή αυτή έχουν 30% μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν πρόωρα από φυσικά αίτια, όπως λοιμώξεις ή άλλες ασθένειες, και 300% μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν πρόωρα από μη φυσικά αίτια, όπως ατυχήματα ή αυτοκτονία.

Τα άτομα με ΙΨΔ εμφανίζουν ιδεοληψίες – επίμονες, ανησυχητικές και ανεπιθύμητες σκέψεις, φόβους ή εικόνες – καθώς και καταναγκασμούς, δηλαδή επαναλαμβανόμενες πράξεις ή τελετουργικά, που εκτελούν για να ανακουφιστούν από το άγχος που προκαλούν οι ιδεοληψίες τους.

Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να πλένει τα χέρια του δεκάδες φορές ή με συγκεκριμένο τρόπο για να απαλλαγεί από τα μικρόβια, ακόμα και αν γνωρίζει ότι είναι υπερβολικό ή παράλογο. Η αποφυγή ορισμένων τόπων ή καταστάσεων για να μειωθεί το άγχος ή να αποφευχθούν οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί είναι επίσης συνηθισμένη.

Ενώ οι ακριβείς αιτίες της διαταραχής αυτής δεν είναι σαφείς, οι ερευνητές γνωρίζουν ότι τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξή της. Η ΙΨΔ μπορεί να είναι κληρονομική, με ορισμένες μελέτες να αποδίδουν το 40% έως το 65% των περιπτώσεων σε γενετικούς παράγοντες. Η ΙΨΔ που εκδηλώνεται στην παιδική ηλικία φαίνεται να επηρεάζεται περισσότερο από γενετικούς παράγοντες σε σύγκριση με εκείνη που εμφανίζεται στην ενήλικη ζωή.

Ωστόσο, σε αντίθεση με ορισμένες γενετικές ασθένειες που προκαλούνται από ένα μόνο ελαττωματικό γονίδιο, όπως η κυστική ίνωση ή η νόσος του Χάντινγκτον, η ΙΨΔ επηρεάζεται από εκατοντάδες έως χιλιάδες γονίδια, τα οποία το καθένα παίζει έναν μικρό ρόλο στον κίνδυνο της ασθένειας.

Η Κάρολ Μάθιους, καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα και οι συνεργάτες της ανέλυσαν το DNA περισσότερων από 53.000 ατόμων με ΙΨΔ και πάνω από 2 εκατομμύρια άτομα χωρίς τη διαταραχή. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μελέτη αυτού του είδους για τη συγκεκριμένη διαταραχή. Οι ερευνητές εντόπισαν εκατοντάδες γενετικούς δείκτες που πιθανόν συνδέονται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και εκτιμούν ότι αυτά τα ευρήματα θα συμβάλουν τόσο στον πιο έγκαιρο εντοπισμό των ατόμων με αυξημένο κίνδυνο όσο και στην ανάπτυξη πιο αποτελεσματικών θεραπειών στο μέλλον.

Πώς μελετούν τη γενετική της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής οι επιστήμονες

Για να βρουν τα γονίδια που εμπλέκονται στον κίνδυνο εμφάνισης της διαταραχής, οι ερευνητές χρησιμοποιούν μια μέθοδο που ονομάζεται μελέτες συσχέτισης πολυμορφισμών σε επίπεδο γονιδιώματος (Genome-Wide Association Studies, GWAS) Αυτές οι μελέτες συγκρίνουν το DNA δεκάδων έως εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων με μια συγκεκριμένη ασθένεια, με το DNA ατόμων χωρίς την πάθηση, αναζητώντας μικρές διαφορές στο γενετικό υλικό. Αυτοί οι γενετικοί δείκτες μπορεί να σχετίζονται με την ΙΨΔ ή να υποδεικνύουν την παρουσία άλλων γονιδίων που συνδέονται με την ασθένεια.

Σε αυτές τις μελέτες, οι επιστήμονες ελέγχουν προσεκτικά κάθε έναν από τους εκατομμύρια γενετικούς δείκτες σε όλο το γονιδίωμα προκειμένου να εντοπίσουν εκείνους που εμφανίζονται πιο συχνά σε άτομα με τη διαταραχή από ό,τι σε άτομα χωρίς αυτή. Στη συνέχεια, καθορίζουν με ποια γονίδια σχετίζονται αυτοί οι δείκτες, σε ποια μέρη του σώματος είναι ενεργά και πώς ενδέχεται να συμβάλλουν στη διαταραχή. Οι μελέτες GWAS αναζητούν γενετικές συσχετίσεις μεταξύ διαφόρων χαρακτηριστικών.

Η ερευνητική ομάδα εντόπισε 30 περιοχές στο γονιδίωμα που σχετίζονται με την ΙΨΔ, οι οποίες συνολικά περιλαμβάνουν 249 γονίδια ενδιαφέροντος. Από αυτά, ξεχώρισαν 25 ως πιθανούς βασικούς παράγοντες στην ανάπτυξη της διαταραχής. Τα τρία κορυφαία γονίδια που εντόπισαν σχετίζονται και με άλλες διαταραχές του εγκεφάλου, όπως η κατάθλιψη, η επιληψία και η σχιζοφρένεια. Άλλα γονίδια ενδιαφέροντος για την ΙΨΔ βρέθηκαν σε μια περιοχή του γονιδιώματος που παίζει ρόλο στην προσαρμοστική ανοσία και συνδέεται με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές.

Ωστόσο, οι ερευνητές επισημαίνουν πως κανένα γονίδιο δεν μπορεί να προβλέψει ή να προκαλέσει τη διαταραχή αυτή από μόνο του. Προηγούμενες γενετικές μελέτες έχουν δείξει ότι γονίδια σε όλα τα 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων των ανθρώπων ενδέχεται να συμβάλλουν στον κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΕ.

Γενετικές ενδείξεις

Επειδή η συμβολή κάθε γενετικού δείκτη ή γονιδίου στον κίνδυνο για την ασθένεια είναι πολύ μικρή, οι GWAS δεν είναι χρήσιμες για τον εντοπισμό γονιδίων που προκαλούν τη ΔΕΕ για ένα συγκεκριμένο άτομο. Αντί να εντοπίζει συγκεκριμένα γονίδια που προκαλούν τη ΔΕΕ, αυτού του είδους η έρευνα βοηθά τους επιστήμονες να κατανοήσουν καλύτερα τη λειτουργία του εγκεφάλου στα άτομα με τη διαταραχή, καθώς και το κατά πόσο η ΙΨΔ έχει κοινές γενετικές βάσεις με άλλες παθήσεις που συχνά συνυπάρχουν μαζί της.

Για παράδειγμα, οι γενετικοί δείκτες που εντόπισε η ομάδα και οι οποίοι σχετίζονται με τη διαταραχή ήταν ιδιαίτερα ενεργοί σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου που είναι γνωστό ότι παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της διαταραχής. Αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου εμπλέκονται συλλογικά στον προγραμματισμό, την λήψη αποφάσεων, την κίνητρο, την ανίχνευση σφαλμάτων, την ρύθμιση συναισθημάτων και μπορεί να δυσλειτουργούν στην ΙΨΔ.

Επιπλέον, η ερευνητική ομάδα εντόπισε συσχετίσεις με τον υποθάλαμο — μια περιοχή του εγκεφάλου που μεταφράζει νευρικά σήματα σε ορμονικές αντιδράσεις. Αν και μέχρι τώρα δεν είχε συνδεθεί άμεσα με την ΙΨΔ, ο υποθάλαμος αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου εγκεφαλικού δικτύου που πιθανώς συμμετέχει στην εκδήλωση των συμπτωμάτων της.

Η επικεφαλής της μελέτης επισημαίνει ότι τα ευρήματα συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση της γενετικής συσχέτισης της ΙΨΔ με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η νευρική ανορεξία και το σύνδρομο Τουρέτ. Παράλληλα, παρατηρήθηκε χαμηλότερος γενετικός κίνδυνος για εξαρτήσεις και ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, γεγονός που αντανακλά την τάση των ατόμων με ΙΨΔ να αποφεύγουν καταστάσεις υψηλού ρίσκου.

Οι ερευνητές εντόπισαν γενετικές συνδέσεις ανάμεσα στην ΙΨΔ και ανοσολογικές παθήσεις όπως το άσθμα και οι ημικρανίες, ενώ διαπιστώθηκε μειωμένος κίνδυνος για φλεγμονώδη νόσο του εντέρου. Αυτά τα στοιχεία προσφέρουν νέα δεδομένα για τον ρόλο του ανοσοποιητικού και της φλεγμονής στην υγεία του εγκεφάλου.

Η κατανόηση των γενετικών και βιολογικών παραγόντων της ΙΨΔ ανοίγει τον δρόμο για πιο ακριβή διάγνωση, καλύτερη θεραπεία και πιθανή πρόληψη, με στόχο την ανάπτυξη πιο εξατομικευμένων και αποτελεσματικών παρεμβάσεων στο μέλλον.

ΠΗΓΗ: Science Alert