«Ίταλο Καλβίνο, 100 χρόνια από τη γέννησή του» του Daniel Raffini

Μετάφραση: Γιάννης Η. Παππάς

1. Εισαγωγή στον Ίταλο Καλβίνο

Ο Ίταλο Καλβίνο υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους συγγραφείς του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.[1] Ήταν σίγουρα ο πιο διάσημος: γνωστός και μεταφρασμένος σε όλο τον κόσμο, ο Καλβίνο κατέληξε να είναι ο κατεξοχήν Ιταλός συγγραφέας. Το έργο του αποτελείται από μυθιστορήματα και διηγήματα στα οποία αφηγείται τον πόλεμο και την Αντίσταση, μέχρι τον πειραματισμό στον οποίο έφτασε ο συγγραφέας τις τελευταίες δεκαετίες. Συγγραφέας κυρίως διηγημάτων και μυθιστορημάτων, ο Ίταλο Καλβίνο ενδιαφερόταν επίσης για τον κόσμο του

2. Η βιογραφία του Ίταλο Καλβίνο

Ο Ίταλο Καλβίνο γεννήθηκε το 1923 στην Κούβα, όπου οι γονείς του ζούσαν και εργάζονταν ως αγροτεχνίτες. Όταν ήταν μόλις τριών ετών, η οικογένεια επέστρεψε στην Ιταλία, στο Σαν Ρέμο, όπου ο μελλοντικός συγγραφέας φοίτησε στο σχολείο. Το 1944 πήρε μέρος στον αντάρτικο πόλεμο, μια εμπειρία που θα αφήσει το στίγμα της στα πρώτα του έργα. Μετά τον πόλεμο, εντάχθηκε στο Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Τορίνου, την πόλη στην οποία μετακόμισε. Στο μεταξύ, δημοσίευσε μερικά διηγήματα σε περιοδικά και συνεργάστηκε με τον εκδοτικό οίκο Einaudi, όπου ήρθε σε επαφή με τους σημαντικότερους συγγραφείς της εποχής και με τον οποίο εξέδωσε το πρώτο του μυθιστόρημα το 1947, Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές. Το 1952, εξέδωσε το μυθιστόρημα Ο διχασμένος υποκόμης, το οποίο μαζί με τα επόμενα, Ο αναρριχώμενος βαρόνος και Ο ανύπαρκτος ιππότης, αποτέλεσαν την τριλογία «Οι πρόγονοί μας». Το 1962 γνώρισε την Αργεντινή μεταφράστρια Esther Singer, η οποία δύο χρόνια αργότερα θα γινόταν σύζυγός του. Το 1965 δημοσίευσε τα Κοσμοκωμικά και λίγα χρόνια αργότερα το Ταυ με μηδέν. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 μετακόμισε στο Παρίσι, όπου άρχισε να συχνάζει στην ομάδα συγγραφέων Oulipo.[2] Ανάμεσα στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, δημοσίευσε τα σημαντικότερα έργα του: Το κάστρο των διασταυρούμενων πεπρωμένων, Οι αόρατες πόλεις, Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης και Πάλομαρ. Ο Ίταλο Καλβίνο πέθανε ξαφνικά το 1985, ενώ εργαζόταν πάνω στα Αμερικανικά μαθήματα, μια σειρά διαλέξεων που επρόκειτο να δώσει εκείνη τη χρονιά στο Χάρβαρντ, τα οποία εκδόθηκαν σε βιβλίο μετά τον θάνατό του.

3. Ίταλο Καλβίνο: Τα έργα

3.1 Η νεορεαλιστική φάση

Το ντεμπούτο ως πολεμικός συγγραφέας

Όπως πολλοί άλλοι συγγραφείς της γενιάς του, ο Ίταλο Καλβίνο έκανε το ντεμπούτο του ως πολεμικός συγγραφέας, αφηγούμενος την εμπειρία της Αντίστασης. Επομένως, μπορεί να εντοπιστεί μια πρώιμη νεορεαλιστική φάση, αν και τα πρωτότυπα χαρακτηριστικά του είναι ήδη αισθητά. Για παράδειγμα, στο πρώτο του μυθιστόρημα, Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές, ο Καλβίνο αποφάσισε να παρουσιάσει την Αντίσταση μέσα από τα μάτια ενός παιδιού.

Ας δούμε όμως τα έργα αυτής της περιόδου: Το μονοπάτι με τις αραχνοφωλιές εκδίδεται το 1946. Αφηγείται την ιστορία του Πιν, ενός ορφανού παιδιού που ζει μαζί με την πόρνη αδελφή του, ανάμεσα σε ενήλικες που συχνάζουν στην ταβέρνα της γειτονιάς, οι οποίοι τον εμπλέκουν στην κλοπή ενός όπλου από έναν Ναζί· έτσι, ο Πιν συλλαμβάνεται, για να τον ελευθερώσει ο αντάρτης Κόκκινος Λύκος. Αργότερα ο Πιν εντάσσεται σε μια ομάδα ανταρτών, βιώνοντας από πρώτο χέρι τον πόλεμο αλλά και τις αντιφάσεις και τις αδυναμίες αυτών των ανθρώπων. Το έργο Τελευταίο έρχεται το κοράκι, του 1949, είναι μια συλλογή διηγημάτων που είχαν ήδη δημοσιευτεί σε περιοδικά από το 1946. Το κυρίαρχο θέμα εξακολουθεί να είναι ο πόλεμος και η Αντίσταση.

3.2 Μεταξύ της φανταστικής λογοτεχνίας και της οικονομικής άνθησης

Η τριλογία των προγόνων μας

Από τη δεκαετία του 1950, ο Ίταλο Καλβίνο κάνει μια στροφή προς τη φανταστική λογοτεχνία, η οποία υλοποιείται στην τριλογία «Οι πρόγονοί μας». Εδώ ο Καλβίνο αναμειγνύει φανταστικά στοιχεία με ιστορικά σκηνικά. Τα μυθιστορήματα που απαρτίζουν την τριλογία είναι τα εξής:
Ο διχοτομημένος υποκόμης (1952)
Ο αναρριχώμενος βαρόνος (1957)
Ο ανύπαρκτος ιππότης (1958)

Ένας παραμυθάς Ίταλο Καλβίνο

Οι ιστορίες που δημοσιεύονται στα Κοσμοκωμικά (1965) και Ταυ με μηδέν (1967) μπορούν επίσης να αναφερθούν στο σκέλος της φανταστικής λογοτεχνίας. Εν τω μεταξύ, ο Ίταλο Καλβίνο είχε εργαστεί πάνω στη συλλογή και έκδοση των Ιταλικών παραμυθιών, η οποία κυκλοφόρησε το 1956, σημειώνοντας επιτυχία και εδραιώνοντας την ιδέα ενός παραμυθά Καλβίνο.

{jb_quote}«Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου το έχω αφιερώσει στα βιβλία των άλλων. Και είμαι ευτυχής γι’ αυτό».{/jb_quote}

3.3 Πειραματικά μυθιστορήματα

Η λογοτεχνία ως συνδυαστικό παιχνίδι

Στις αρχές του δεύτερου μισού της δεκαετίας του 1970 άρχισε μια νέα φάση, που θεωρείται η πιο πρωτότυπη, κατά την οποία ο Ίταλο Καλβίνο έγραψε τα πιο γνωστά μυθιστορήματά του. Η αναγνωρισιμότητα των έργων αυτών οφείλεται στην πειραματική τους φύση, δηλαδή στην επιθυμία να διευρυνθούν τα όρια της λογοτεχνίας προς νέες εμπειρίες που έρχονται σε ρήξη με τα πρότυπα του παρελθόντος. Η καμπή επήλθε στον Καλβίνο χάρη στη γνωριμία του με τους Γάλλους συγγραφείς της ομάδας Oulipo, οι οποίοι αντιλαμβάνονταν τη λογοτεχνία ως συνδυαστικό παιχνίδι. Σε αυτό πρέπει να προστεθεί η θεμελιώδης επιρροή του Αργεντινού συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Από αυτές τις επιρροές, ο Ίταλο Καλβίνο θα δημιουργήσει αργότερα πιο πρωτότυπα μονοπάτια. Ας δούμε εν συντομία τα σημαντικότερα έργα του:

Το κάστρο των διασταυρωμένων πεπρωμένων (1969), είναι το μυθιστόρημα που συνδέεται στενότερα με τον πειραματισμό της ομάδας Oulipo· σε ένα κάστρο, μια σειρά από επισκέπτες αφηγούνται ιστορίες χωρίς να μιλούν, αλλά χρησιμοποιώντας μόνο κάρτες ταρώ.

Οι αόρατες πόλεις (1972), μια συλλογή σύντομων κειμένων στα οποία ο Μάρκο Πόλο διηγείται στον Κουμπλάι Καν τις φανταστικές πόλεις που είδε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του.

Εάν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης (1979), αφηγείται την αναζήτηση ενός Αναγνώστη και μιας Αναγνώστριας για ένα μυστηριώδες μυθιστόρημα, του οποίου υπάρχουν μόνο διάφορες εκδοχές της αρχής.

Πάλομαρ (1983), αφηγείται τις παρατηρήσεις του κόσμου από την άτυπη ματιά του εκκεντρικού κυρίου Πάλομαρ.

Εκδοτικό έργο

Ο συγγραφέας εργάστηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα για τον εκδοτικό οίκο Einaudi, αξιολογώντας βιβλία με σκοπό την ενδεχόμενη έκδοσή τους. Η εργασία αυτή άφησε έναν μεγάλο όγκο συγγραμμάτων που δεν έχει ακόμη εκδοθεί στην ολότητά του και που καλύπτει το πεδίο της σύγχρονης λογοτεχνίας. Η δραστηριότητα αυτή είναι πολύ σημαντική, τόσο ώστε ο Ίταλο Καλβίνο θα πει: «Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου το έχω αφιερώσει στα βιβλία των άλλων. Και είμαι ευτυχής γι’ αυτό».

Αμερικανικά μαθήματα

Μεταξύ των μη μυθοπλαστικών έργων ξεχωρίζει το τελευταίο βιβλίο που άφησε ημιτελές ο Ίταλο Καλβίνο πριν από τον θάνατό του. Πρόκειται για τα Αμερικανικά μαθήματα, έξι διαλέξεις που επρόκειτο να δώσει το 1985 στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Ο υπότιτλος του βιβλίου είναι: «Έξι προτάσεις για την επόμενη χιλιετία». Σε αυτά τα δοκίμια, ο συγγραφέας προσδιορίζει πράγματι τις ιδιότητες που θα χαρακτήριζαν τη λογοτεχνία του νέου αιώνα: ελαφρότητα, ταχύτητα, ακρίβεια, ορατότητα και πολλαπλότητα. Η σταδιοδρομία του κλείνει έτσι με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, με έμφαση στις εξελίξεις στον κόσμο και τον πολιτισμό, που συνόδευαν τον Ίταλο Καλβίνο καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Το κείμενο δημοσιεύτηκε στα ιταλικά εδώ: https://www.studenti.it/italo-calvino-biografia-opere-pensiero.html
[2] Στις 24 Νοεμβρίου 1960, o συγγραφέας Raymond Queneau μαζί με τον επιστήμονα και φίλο του François Le Lionnais ιδρύουν μία ομάδα πειραματικής λογοτεχνίας, το Εργαστήρι Δυνητικής Λογοτεχνίας, γνωστότερο ως Oulipo (Ouvroir de Littérature Potentielle).