Jana Bauer: συνέντευξη στην Αγγελική Δημοπούλου

Η Γιάνα Μπάουερ (γενν. 1975, Λιουμπλιάνα) είναι γνωστή, πολυβραβευμένη συγγραφέας παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας στη Σλοβενία. Το τελευταίο της βιβλίο –Πώς αγκαλιάζουμε έναν σκαντζόχοιρο;– απέσπασε το βραβείο Kristina Brenkova 2022 ως το καλύτερο σλοβενικό εικονογραφημένο βιβλίο της χρονιάς και είναι το πρώτο της βιβλίο που κυκλοφορεί στα ελληνικά, από τις Εκδόσεις Βακχικόν, σε μετάφραση της Μαριάννας Αβούρη. Με αφορμή την ελληνική

Το βιβλίο σας Πώς αγκαλιάζουμε έναν σκαντζόχοιρο; μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Πώς νιώθετε για αυτή την έκδοση και τι σημαίνει για εσάς μια νέα μετάφραση;

Είναι το πρώτο μου βιβλίο που μεταφράζεται στα ελληνικά και φυσικά είμαι πολύ ενθουσιασμένη γι’ αυτό. Όπως πάντα, όταν ένα βιβλίο μου εμφανίζεται σε μια νέα αγορά, ελπίζω ότι οι αναγνώστες θα το λατρέψουν και ότι θα ακολουθήσει κι άλλο (χαμόγελο).

Ένας σκαντζόχοιρος που θέλει, αλλά δε γίνεται, να αγκαλιάσει κάποιον. Η ανάγκη για μια αγκαλιά, που η ύπαρξή της δεν είναι αυτονόητη για πολλούς. Τι ακριβώς θέλατε να επικοινωνήσετε στα παιδιά γράφοντας αυτή την ιστορία;

Συνήθως γράφω αφήνοντας τον εαυτό μου να παρασυρθεί από την ιστορία και τους χαρακτήρες, ακολουθώντας το παράδειγμά τους και αναπνέοντας μαζί τους. Σπάνια σκέφτομαι τι θέλω να πω με την ιστορία, με απασχολεί πολύ περισσότερο αν οι χαρακτήρες είναι πιστοί στον εαυτό τους ή αν θα δρούσαν με αυτόν τον τρόπο, αν τα γεγονότα είναι πρωτότυπα και αν η ιστορία είναι διασκεδαστική. Μου αρέσουν τα απρόβλεπτα γεγονότα και οι ελαφρώς ύπουλοι ή ιδιόρρυθμοι χαρακτήρες, ενίοτε και η ανοησία τους. Υπάρχουν πολλά εικονογραφημένα βιβλία που ασχολούνται με τις αγκαλιές. Φαίνεται ότι αυτό το θέμα ενδιαφέρει πολλούς συγγραφείς. Γι’ αυτό αναρωτήθηκα: Τι θα γινόταν αν κάποιος πραγματικά δεν μπορούσε να αγκαλιάσει κάποιον άλλο; Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, ο σκαντζόχοιρος προσφέρθηκε να είναι ο κεντρικός χαρακτήρας.

Ποιες είναι οι σκέψεις σας, όταν φαντάζεστε ένα παιδί να διαβάζει το βιβλίο σας; Έχετε μιλήσει σε παιδιά για την ιστορία σας;

Είναι ενδιαφέρον πώς τα παιδιά ακούν αμέσως μια ιστορία και είναι πρόθυμα να βοηθήσουν με όποιον τρόπο μπορούν. Ενώ ακούνε, συχνά συνεισφέρουν αυθόρμητα τις δικές τους λύσεις για το πώς να αγκαλιάσουν τον σκαντζόχοιρο.

Γράφετε βιβλία για παιδιά και εφήβους κι έχετε λάβει σημαντικά βραβεία για τη δουλειά σας. Ποιος ήταν ο παράγοντας που σας τράβηξε σε αυτό το πεδίο; Με άλλα λόγια, γιατί γράφετε λογοτεχνία για το παιδικό κι εφηβικό κοινό;

Κατά τη διάρκεια της παιδικής μου ηλικίας, συνήθως περνούσαμε τις διακοπές και τα Σαββατοκύριακα στη γενέτειρα του πατέρα μου, σε ένα μικρό χωριό δίπλα στον ποταμό Κόλπα. Υπήρχε μόνο ένα τηλέφωνο στο χωριό και ποτέ δεν μας έλειψε το ότι δεν είχαμε τηλεόραση. Τα βράδια καθόμασταν έξω από το σπίτι με συγγενείς και γείτονες, μερικές φορές ακόμη και με έναν φρύνο που ερχόταν να φάει μυγάκια στο φως. Υπήρχαν βραδιές που οι μεγάλοι μάλωναν για την πολιτική, αλλά υπήρχαν και βραδιές που οι συζητήσεις ήταν πιο ποιοτικές. Ο πατέρας μου ήταν συχνά στο επίκεντρο της προσοχής με τις αφηγήσεις του, λέγοντας κάθε είδους ιστορίες για κρυμμένες λίμνες και μυστηριώδεις υπόγειες σπηλιές, για νάνους που μπορεί να βρίσκονταν στο δάσος μας, για άγριους κυνηγούς και περιπέτειες που συνέβησαν στον προπάππου και την προγιαγιά μου. Υπήρχαν πολλά διαφορετικά ανέκδοτα και τον χειμώνα θυμάμαι να διαβάζουμε παραμύθια με τον πατέρα μου. Διαβάζαμε κι άλλα βιβλία, αλλά μας άρεσαν περισσότερο τα παραμύθια. Όταν σκέφτομαι αυτά τα πράγματα τώρα, είμαι πεπεισμένη ότι από αυτά αντλώ όταν γράφω. Το να γράφεις παιδική λογοτεχνία σημαίνει να βυθίζεσαι σε έναν κόσμο μαγείας και θαυμάτων. Γιατί γράφω για παιδιά; Δεν ξέρω, αλλά νιώθω σαν στο σπίτι μου.

Είναι πιο δύσκολο να εμπνευστείς και να στήσεις μια ιστορία για παιδιά; Να σκέφτεσαι σαν ενήλικας και σαν παιδί ταυτόχρονα;

Στην πραγματικότητα δεν προσπαθώ ποτέ να σκέφτομαι σαν ενήλικας ή παιδί. Αντίθετα, προσπαθώ να σκέφτομαι σαν σκαντζόχοιρος που κανείς δεν θέλει να τον αγκαλιάσει γιατί θα τσιμπηθεί, ή σαν ένα αγόρι-αλεπού με το όνομα Πιπ που είναι αποφασισμένο να βοηθήσει τον σκαντζόχοιρο ό,τι κι αν γίνει, ή σαν ένα αγόρι με το όνομα Φίλιπ που έχει ένα τέρας κάτω από το κρεβάτι του ή σαν μια τρομακτική νεράιδα που διαταράσσει την ειρήνη στο Κακό Δάσος, διαφθείρει τους νέους και βρίζει. Όταν κάθομαι να γράψω και προσπαθώ να καθαρίσω το μυαλό μου από όλα τα άλλα, πάντα έχω την αίσθηση ότι δεν θα λειτουργήσει. Μετά κοιτάζω το κενό και ξεφυλλίζω μερικά βιβλία. Αλλά από τη στιγμή που καταφέρνω να κλειδώσω όλα τα μικρά πράγματα που με αρπάζουν με τα νύχια τους στο συρτάρι του υποσυνειδήτου μου, η γραφή συνήθως ρέει. Αν καταφέρω να ολοκληρώσω ένα σύντομο κομμάτι σε έναν χρόνο, είμαι αρκετά ικανοποιημένη. Όταν το έχω ολόκληρο, το βάζω σε ένα συρτάρι για να ξεκουραστεί. Αυτό που ακολουθεί είναι η αναδιοργάνωση, η τελειοποίηση, η αφαίρεση και η προσθήκη λεπτομερειών. Δεν είναι ακριβώς ευχάριστη δουλειά και δεν πρέπει να γίνει βιαστικά.

{jb_quote}Το να γράφεις παιδική λογοτεχνία σημαίνει να βυθίζεσαι σε έναν κόσμο μαγείας και θαυμάτων. {/jb_quote}

Νιώθετε ότι υπάρχει μεγαλύτερη ευθύνη στη συγγραφή ενός βιβλίου για παιδιά απ’ ό,τι στη συγγραφή ενός βιβλίου που απευθύνεται στο ενήλικο αναγνωστικό κοινό;

Ως συγγραφέας λογοτεχνίας για παιδιά και νέους, είναι καθήκον σου να προστατεύσεις την ακεραιότητα του παιδιού. Εναπόκειται σε εσένα να προσεγγίσεις το θέμα με ένα συγκεκριμένο επίπεδο ευθύνης απέναντι στο κοινό. Πιστεύω επίσης ότι είναι σημαντικό η ιστορία να προσφέρει μια λύση στο πρόβλημα που θέτει. Ωστόσο, η καλή λογοτεχνία για νέους ενήλικες είναι συχνά ανοιχτή σε ερμηνείες και τα έργα που τελικά γίνονται μέρος του κανόνα μπορούν να εκφράσουν πολύ διαφορετικές αξίες. Δεν πρέπει να έχει σκοπό να ηθικολογήσει. Είναι ανησυχητικό ότι τον τελευταίο καιρό, ειδικά στον αγγλοαμερικανικό κόσμο, υπήρξαν ομάδες οπλισμένες με «πολιτική ορθότητα» που ενεργούν ως ιεροεξεταστές, ειδικά απέναντι σε συγγραφείς λογοτεχνίας για νέους ενήλικες, υπαγορεύοντάς τους τα θέματα για τα οποία δεν πρέπει να γράφουν. Αυτές οι ομάδες έχουν σημαντική επιρροή στο αναγνωστικό κοινό μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τα πράγματα έχουν φτάσει στο σημείο όπου οι εκδότες αποσύρουν ήδη τυπωμένα βιβλία από φόβο μήπως χάσουν πελάτες, ακόμα κι αν η μόνη «αμαρτία» του συγγραφέα είναι να γράφει για πράγματα που δεν αποτελούν μέρος της προσωπικής εμπειρίας όσων ανήκουν σε αυτές τις ομάδες. Εδώ δεν τίθεται καν θέμα ποιότητας. Ίσως σε αυτή την εποχή, που οι πληροφορίες καταφτάνουν πετώντας από όλες τις πλευρές, θα ήταν καλύτερο να διδάξουμε στα παιδιά να σκέφτονται για τον εαυτό τους, να καλλιεργούν ένα ορισμένο επίπεδο θάρρους ώστε να μπορούν να σκέφτονται για τον εαυτό τους και να υπερασπίζονται τους άλλους κι όχι μόνο τον εαυτό τους.

Κατά τη γνώμη σας, η λογοτεχνία έχει τη θέση που θα έπρεπε στην εκπαίδευση των παιδιών σήμερα;

Είναι δύσκολο να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, καθώς η κατάσταση διαφέρει από χώρα σε χώρα. Διαφέρει επίσης από σχολείο σε σχολείο και από οικογένεια σε οικογένεια. Στη Σλοβενία, έχουμε από τη μια σχολικές βιβλιοθήκες που είναι στο επίπεδο των εγκαταλελειμμένων παλαιοπωλείων, τις οποίες επισκέπτονται μόνο λίγα παιδιά, και από την άλλη έχουμε βιβλιοθηκονόμους που γεμίζουν τις σχολικές βιβλιοθήκες με παιδιά, ιδέες και υπέροχες εκδηλώσεις. Σε ορισμένες οικογένειες, τα παιδιά περνούν όλα τα απογεύματα με ένα Smartphone στο χέρι, ενώ σε άλλες οι γονείς περιορίζουν τη χρήση του τηλεφώνου. Αυτά τα παιδιά ενδιαφέρονται για πολλά πράγματα, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων.

Στον σημερινό κόσμο της τεχνολογίας, ποιος είναι ο τρόπος να καλλιεργήσουμε στα παιδιά τη φιλαναγνωσία;

Κάποτε άκουσα μια πολύ ενδιαφέρουσα συμβουλή, που λειτουργεί πραγματικά: Κλείστε το WiFi σας και θα βρείτε τα παιδιά σας. Θα πρόσθετα, περιμένετε μια εβδομάδα να ηρεμήσουν τα παιδιά λόγω της έλλειψης του WiFi (ή της απώλειας του τηλεφώνου τους) και θα ανακαλύψουν τα βιβλία. Φυσικά, είναι σημαντικό να βρούμε μια ισορροπία ανάμεσα στη χρήση της τεχνολογίας, που είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, και στο να περνάμε ποιοτικό χρόνο χωρίς αυτήν.

Πώς αγκαλιάζουμε έναν σκαντζόχοιρο;
Γιάνα Μπάουερ
εικονογράφηση: Πέτερ Σκερλ
μετάφραση: Μαριάννα Αβούρη
Εκδόσεις Βακχικόν
40 σελ.
ISBN 978-618-5733-10-0
Τιμή €10,60