Αρχαία από τη Δεκέλεια, το Μον Ρεπό και τα άλλα ανάκτορα, στο Τατόι

Οστρακα και μικρά πήλινα ευρήματα από ανασκαφές, επιγραφές, χάλκινες περικεφαλαίες, είναι ανάμεσα σε όσα είχε ως κάτοχος η τέως βασιλική οικογένεια. Μέρος τους είχαν εντοπισθεί σε ανασκαφές από μέλη της οικογένειας, άλλα ήταν δώρα προς τους άνακτες και κάποια ίσως είχαν αποκτηθεί ύστερα από πιέσεις.

Οι αρχαιότητες, που είχαν συγκεντρωθεί στο Τατόι κατά τη διάρκεια της χούντας, δεν γνωρίζουμε πού βρίσκονται σήμερα. Κάποια κιβώτια, όπως και σκόρπια αγγεία, παραμένουν από περασμένες δεκαετίες στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου κατατέθηκαν προς φύλαξη από την Εφορεία Αρχαιοπωλείων και Ιδιωτικών Συλλογών, η οποία είχε την αρμοδιότητα.

Δεν γνωρίζουμε κατά πόσον άλλα αρχαία, όπως π.χ. από το Μον Ρεπό, βρίσκονται στην εφορεία αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας, (καθώς τότε δεν υπήρχε εφορεία Κέρκυρας) ή σε άλλα μουσεία. Αυτό είχε αναφερθεί προ πολλών δεκαετιών ότι επρόκειτο να γίνει, όμως είναι άγνωστο αν τελικά έγινε.

Επίσης, δεν είναι γνωστό αν η τέως βασιλική οικογένεια έχει πάρει μαζί της αρχαιότητες στο Λονδίνο. Ο αρχαιολογικός νόμος αναγνωρίζει ως αρχαίες, βυζαντινές και  μεταβυζαντινές εικόνες. Κατά την καταγραφή που γίνεται τώρα στο Τατόι, πάντως, έχουν εντοπισθεί μερικά αρχαία, καθώς και μεταβυζαντινές εικόνες.

Όπως όλα δείχνουν, τα αρχαία συγκεντρώθηκαν από τον στρατό και τοποθετήθηκαν στους στάβλους του Τατοΐου. Εκεί, χρόνια ύστερα από τη μεταπολίτευση, τα εντόπισε έφορος που δεν βρίσκεται σήμερα εν ζωή, τα κατέγραψε, αντιπαραβάλλοντάς τα με τους καταλόγους της πρώτης καταγραφής (που δημοσιεύθηκαν σε ΦΕΚ το 1973) και τα έστειλε στο ΕΑΜ.

Στελέχη του τότε υπουργείου Πολιτισμού, θυμούνται πως η ταύτιση είχε αποδώσει καρπούς. Πάντως, όπως έχουν πει στη γράφουσα σεβαστές αρχαιολόγοι, που μετείχαν στην σύνταξη του πρώτου καταλόγου, οι αρχαιότητες δεν ήταν ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Ακόμα και αυτά, όμως, πρέπει πλέον να εξεταστούν. Εκτός των άλλων, και επειδή η θέση κάποιων από αυτά είναι, πιθανόν, στο Τατόι.

Μεταξύ άλλων στη συλλογή  περιλαμβάνονταν (σύμφωνα με  καταμέτρηση του 73): 891 αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά και βυζαντινά αντικείμενα, ευρήματα από τις ανασκαφές της αρχαίας Δεκέλειας, συλλογή με σπαθιά του 1821, εικόνες του 17ου και 18ου αι., 17.500 τόμοι σπάνιων βιβλίων, 1.226 πίνακες ζωγραφικής, χαλκογραφίες και λιθογραφίες, 13.100 χρυσά και αργυρά αντικείμενα. Αδεια συλλέκτη είχε η Φρειδερίκη, αλλά μετά τον θάνατό της, ο Κωνσταντίνος δεν είχε ζητήσει νέα άδεια. Είναι άλλωστε αυτονόητο, πως όλα τα αρχαία ανήκουν στο ελληνικό κράτος. Μάλιστα, φήμες ήθελαν να μην επετράπη, τελικά, από στέλεχος της Εθνικής Πινακοθήκης, η συμπερίληψή τους στα κοντέινερ με την οικοσκευή. 

Η Αρχαία Δεκέλεια βρίσκεται εντός των πρώην βασιλικών κτημάτων. Για την ακρίβεια, ο αρχαίος οικισμός εκτεινόταν στην περιοχή κοντά στα βουστάσια, στο μεγάλο ξέφωτο όπου σήμερα βρίσκεται μια παιδική χαρά. Η ακρόπολή της, το οχυρό δηλαδή, περιέκλειε την κορυφή του λόφου “Παλαιόκαστρο”, όπου είναι οι τάφοι των βασιλέων της οικογένειας Γλύξμπουργκ. Ο οχυρωματικός περίβολος τους περικλείει όλους. Η Δεκέλεια απλωνόταν  στις νοτιοανατολικές πλαγιές της Πάρνηθας. Ήταν μία από τις 12 πόλεις της αρχαίας Αττικής που ίδρυσε ο Κέκροπας και αργότερα αποτέλεσε δήμο της Ιπποθοωντίδας φυλής και απείχε περίπου 20 στάδια από την Αθήνα.

Στην περιοχή αυτή ανακαλύφθηκαν επιτύμβιες επιγραφές και ψηφίσματα, καθώς επίσης και ερείπια του τείχους που είχαν ανεγείρει οι Λακεδαιμόνιοι το 413 π.Χ., όταν κατέλαβαν τον οικισμό Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, στον δρόμο που συνέδεε την Αθήνα με τη Δ. βρισκόταν και ο τάφος του μεγάλου τραγικού ποιητή Σοφοκλή.

Το 1888, ένας μοναχικός Δανός δασολόγος, ο L. Münter, διευθυντής του βασιλικού κτήματος του Τατοΐου επί βασιλέως Γεωργίου Α′, αποφασίζει να ερευνήσει την περιοχή της Δεκέλειας, αναζητώντας τον τάφο του τραγικού ποιητή. Ο Walter Christmas στην βιογραφία του για τον Γεώργιο Α΄αναφέρει πως ζήτησε άδεια από τον βασιλιά για να σκάψει, και τον βρήκε. Πράγματι, εντόπισε τύμβο, ο οποίος σήμερα ονομάζεται «τύμβος του Σοφοκλέους»

«Η ανακάλυψις επροξένησε συγκίνησιν εις το αρχαιολογικόν κόσμον» σημειώνει. «Πολλοί σοφοί καθηγηταί ετάχθησαν με την γνώμην του Μούντερ, άλλοι επ′ ουδενί λόγω ηθέλησαν να παραδεχθώσιν ότι επρόκειτο περί του τάφου του Σοφοκλέους. Ο βασιλεύς Γεώργιος, όστις ήτο δυνατός εις τα αρχαιολογικά ζητήματα, ήτο μεταξύ εκείνων οίτινες αμφέβαλλον. Μεταξύ των άλλων επιχειρημάτων ανέφερε και το χωρίον το Παυσανίου, εις το οποίον περιγράφει ούτος το μέρος εις το οποίον ετάφη ο Σοφοκλής και το οποίον είναι  κατά πολύ διάφορον εκείνου το οποίον εύρεν ο Μούντερ. Ο Παυσανίας μας λέγει ότι η περικεφαλαία του Σοφοκλέους και το ξίφος του και άλλα πολύτιμα αντικείμενα είχον τοποθετηθεί εντός του σαρκοφάγου, όστις άλλως τε περιείχεν εν μόνον σώμα. Εξ΄ άλλου η κεφαλή του Σοφοκλέους περιγράφεται παρά των κλασικών συγγραφέων ως ακανόνιστος και με πολύν ανεπτυγμένον κρανίον.  Η κεφαλή φυλάσσεται εις Μουσείον το οποίον ιδρύθη εντός ενός των πύργων του Τατοΐου. Ομολογώ ότι ουδέποτε είδον τόσον ασύμμετρον κεφαλήν και συγχρόνως τόσον ανεπτυγμένον κρανίον. Είχεν δίκαιον ο Μούντερ;»

Αυτό μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ, αλλά η ιστορία έχει και συνέχεια: Στα 1958-59, οι πριγκίπισσες Σοφία και Ειρήνη, υπό την καθοδήγηση της αρχαιολόγου Θεοφανούς Αρβανιτοπούλου, διενεργώντας συστηματικές ανασκαφές, στον ξεχασμένο αυτό αρχαιολογικό χώρο, συγκέντρωσαν διάσπαρτα αρχαία ευρήματα. 

Επίσης, σε ανασκαφές που έγιναν στο σημείο που υπήρχε ο πύργος στο «Ρολόι» και στην ευρύτερη περιοχή του, οι πριγκίπισσες εντόπισαν πολλά ακόμη αρχαιολογικά ευρήματα μεταξύ αυτών όστρακα αγγείων, και διαμόρφωσαν ένα πρόχειρο υπαίθριο αρχαιολογικό εκθετήριο στην κυκλική βάση του πύργου.» γράφει ο Ανδρέας Μέγκος στην ιστοσελίδα royalchronicles.gr «Από τα όστρακα που συνολικά ανασκάφηκαν έχουν συντεθεί 35 ολόκληρα αγγεία. Μαζί με την αδελφή της και την κυρία Αρβανιτοπούλου, η πριγκίπισσα Ειρήνη εξέδωσε ένα βιβλίο αρχαιολογίας το «Όστρακα εκ Δεκελείας» («Fragments of Dekelia»). Στην περιοχή  «Παναγίτσα», πού βρίσκεται σε μικρή απόσταση ανατολικότερα του Τύμβου του Σοφοκλή, οι ανασκαφές των πριγκιπισσών έδωσαν το έναυσμα στις Αρχαιολογικές Υπηρεσίες για να συνεχίσουν το έργο της Σοφίας και της Ειρήνης, και από το 1960 έχουν βρεθεί και άλλοι τάφοι και πολλά κατάλοιπα αρχαίου οικισμού, όπως τοίχοι, εντοιχισμένα στην εκκλησία αρχιτεκτονικά μέλη, ρωμαϊκό λουτρό (βαλανείο) και πολλά θραύσματα αγγείων. Προφανώς, εδώ υπήρχε ένας αρχαίος δήμος, μάλλον ο δήμος Κήττου ή Κητττού»

Στο βιβλίο «Οστρακα εκ Δεκελείας» αναφέρεται: «Τα εκ των ερευνών ημών συλλεγόμενα όστρακα εξέθετομεν επί τραπεζών εντός του ιδιαιτέρου εν της ανακτορικής εργαστηρίου μας, και, οσάκις ο καιρός δεν επέτρεπε την έξοδόν μας, ή και κατ αυτάς τας νυκτερινάς ώρας ασχολούμεθα με τον καθαρισμόν αυτών και την κατα χρονολογικάς εποχάς κατάταξιν των· η ασχολία αυτή επλήρου ευχαριστήσεως και συγκινήσεως ημάς και μάλιστα καθ ην στιγμήν μετά την αφαίρεσιν των χωμάτων ή των δι’ ύδατος καθαρισμών αποκαλύπταμε παράστασιν τινα! και ημιλλώμεθα  εκάστη εις την εύρεσιν οστράκου ο οπερ θα απέδιδε λείψανα παραστάσεως τινός  ή θα συνέβαλε εις τον χαρακτηρισμόν και την ερμηνεία της της ερμηνείαν ταύτης. Αλλ’ η στιγμή ήτο μεγάλη και τη αληθεία επληρούτο ου μόνον το εργαστήριον, αλλ’ ολόκληρος ο χώρος αλαλαγμών χαράς οσάκις μέλη των οστράκων προσήρμοζον αλλήλοις  αλλήλοις και απετέλουν εν σύνολον, έστω και το ελάχιστον.»

Αγγελική Κώττη

The post Αρχαία από τη Δεκέλεια, το Μον Ρεπό και τα άλλα ανάκτορα, στο Τατόι appeared first on The President.