Δημήτρης Μπουρίκος: Παράνομο εμπόριο φαρμάκων - Δουλεύοντας με περιθώριο κέρδους 7.900%!

Η πανδημία του covid19, εκτός του παγκόσμιου τελωνειακού «πολέμου» που έχει προκαλέσει για τη διασφάλιση των απαραίτητων υγειονομικών υλικών και φαρμακευτικών προϊόντων 2, αναδεικνύει και τη γιγάντωση του διεθνούς εμπορίου παράνομων φαρμάκων με σημαντικές αρνητικές συνέπειες για τη δημόσια υγεία, τα δημόσια έσοδα, την προστασία των νόμιμων φαρμακευτικών εταιρειών και της απασχόλησης χιλιάδων εργαζόμενων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Πρόσφατη έρευνα του ΟΟΣΑ και του Γραφείου Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναδεικνύει

σημαντικές διαστάσεις του προβλήματος αλλά και τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει η τελωνειακή διοίκηση σε κάθε κράτος. Το 2016, η αξία του διεθνούς εμπορίου παράνομων φαρμάκων (δηλαδή φαρμάκων παραποιημένων/μη γνήσιων, πλαστών/ψευδεπίγραφων, μη εχόντων άδεια, υποδεέστερων ποιοτικά/ ανασφαλή ή και όλα αυτά σε συνδυασμό), εκτιμήθηκε σε 4,4 δις. δολάρια ΗΠΑ. Η ετήσια επιχείρηση Pangea των τελωνειακών, αστυνομικών και υγειονομικών αρχών από το 2008 μέχρι και σήμερα, αποκαλύπτει επίσης το εύρος του συγκεκριμένου είδους παράνομου εμπορίου, μεθόδους του οργανωμένου εγκλήματος καθώς εμπλεκόμενες χώρες είτε ως παραγωγούς είτε ως διαμετακομιστικών κέντρων των παράνομων φαρμάκων.

Η επιχείρηση Pangea ξεκίνησε το 2008 με τη συμμετοχή 10 κρατών και σήμερα (2020) αριθμεί πάνω από 100, οδηγώντας σε κατασχέσεις δεκάδων εκατομμυρίων τεμαχίων παράνομων φαρμάκων, εκατοντάδων συλλήψεων εμπλεκομένων και κλείσιμο χιλιάδων ιστοσελίδων προώθηση παράνομων φαρμάκων (INTERPOL, 2008-2020). H προστιθέμενη αξία αυτών των επιχειρήσεων, πέρα από τα απτά αποτελέσματα και την προώθηση της διακρατικής συνεργασίας, είναι η χαρτογράφηση της μεθοδολογίας του συγκεκριμένου παράνομου εμπορίου.

Σύμφωνα με τα ευρήματα (OECD, 2020), το συγκεκριμένο παράνομο εμπόριο διεισδύει στις αλυσίδες εφοδιασμού, εκμεταλλευόμενο τις ελεύθερε ζώνες εμπορίου, την ανάπτυξη των διαδικτυακών φαρμακείων και την ταχυδρομική μεταφορά μικρο-αποστολών. Οι ελεύθερες ζώνες είναι «ευάλωτες» στη διείσδυση του παράνομου εμπορίου φαρμακευτικών προϊόντων καθώς οι ζώνες αυτές χρησιμοποιούνται ως τόπος συσκευασίας και επανασυσκευασίας των προϊόντων, ενώ το ρυθμιστικό πλαίσιο ελέγχου τους έχει εξαιρετικά «χαλαρώσει» σχεδόν σε όλο τον κόσμο (WCO, 2016, FIAS, 2008, OECD, 2017). Τα διαδικτυακά φαρμακεία εκμεταλλεύονται την αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου και των πλεονεκτημάτων που αυτό προσφέρει, όπως η ανωνυμία, η μη φυσική παρουσία και οι χαμηλές τιμές, καθώς και την τάση των καταναλωτών για «αυτο- διάγνωση» και ανάλογη παραγγελία φαρμάκων μέσω διαδικτύου. Τέλος, η εκρηκτική αύξηση της χρήσης ταχυδρομικών υπηρεσιών για την αποστολή προϊόντων εκμεταλλεύεται τα εκατομμύρια μικρο-αποστολών με ελάχιστες πληροφορίες διαθέσιμες στα τελωνεία έτσι ώστε να δυσχεραίνεται ο εντοπισμός και η επιβολή του νόμου από τις αρμόδιες αρχές.

Το παράνομο εμπόριο φαρμάκων μέσω ηλεκτρονικών αποστολών προσφέρει ευνοϊκό έδαφος για την ενασχόληση του οργανωμένου εγκλήματος. Το περιθώριο κέρδους παράνομων φαρμάκων εκτιμάται στο 7.900%, προσφέροντας αποδόσεις μεγαλύτερες από την εμπορία ναρκωτικών (OECD, 2020). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με διεθνείς μελέτες και αναλύσεις (OECD, 2017, 2020), η χρήση των ταχυδρομικών μικρο-αποστολών προσφέρει στο οργανωμένο έγκλημα μια εξαιρετικά σημαντική διασπορά κινδύνου σε περίπτωση εντοπισμού και κατασχέσεων σε αντίθεση για παράδειγμα, με τη θαλάσσια μεταφορά.

Οι βλάβες του διεθνούς εμπορίου παράνομων φαρμάκων είναι εξαιρετικά σημαντικές. Οι βλάβες στην υγεία είναι αναμφισβήτητα οι πλέον σημαντικές καθώς ακόμα και μικρά

παιδιά λαμβάνουν ανασφαλή φάρμακα και εν συνεχεία πεθαίνουν από πνευμονία (OECD, 2020, 2017). Ακολουθούν οι αρνητικές επιπτώσεις για τη δραστηριότητα των νομίμων παραγωγών και τη συνεπαγόμενη δυσφήμισή τους, το κόστος και την απώλεια εσόδων για τα κράτη, το κόστος της θεραπευτικής αγωγής των ασθενών λόγω των συνεπειών από τη λήψη ανασφαλών φαρμάκων, η ρύπανση του περιβάλλοντος από την απόρριψη δυνητικά τοξικών χημικών ουσιών από τους παράνομους παραγωγούς και το ευρύτερο κοινωνικό κόστος από την επέκταση του οργανωμένου εγκλήματος (OECD, 2020).

Σημαντικό, επίσης, στοιχείο αποτελεί η χαρτογράφηση των χωρών- παραγωγών παράνομων φαρμάκων και των χωρών- διαμετακόμισης και προώθησης αυτών. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες έρευνες (OECD, 2020) και ειδικότερα τα τελωνειακά δεδομένα κατασχέσεων, οι κυριότερες χώρες- προέλευσης στον κόσμο είναι η Κίνα, η Σιγκαπούρη, η Ινδία, η Γερμανία και η Ελβετία (στοιχεία 2014-2016). Ειδικότερα, αναφορικά μόνο με την Ευρώπη, οι κυριότερες χώρες- προέλευσης είναι η Κίνα, η Ινδία, οι Φιλιππίνες και η Ρωσία. Η Ινδία, η Κίνα και οι Φιλιππίνες θεωρούνται- χώρες παραγωγής , ενώ το Χονγκ-Κονγκ (Κίνα), η Σιγκαπούρη, η Τουρκία και το Ιράν θεωρούνται χώρες- διαμετακόμισης.

Οι κατάλληλες, τεκμηριωμένες και συνεκτικές πολιτικές για την αντιμετώπιση του διεθνούς εμπορίου παράνομων φαρμάκων που προτείνονται από διεθνείς οργανισμούς και ερευνητικά δίκτυα, εκτός των κλαδικών ρυθμιστικών πολιτικών και των υγειονομικών παρεμβάσεων, περιλαμ-βάνουν ως σημείο-κλειδί τόσο στον εντοπισμό όσο και στην καταστολή του φαινομένου, τη συνεργασία των υγειονομικών αρχών με τα τελωνεία. Τα τελωνεία θεωρούνται και είναι η πρώτη γραμμή άμυνας, η κρίσιμη υπηρεσία και λειτουργία που δύναται, με τα κατάλληλα εργαλεία και την υποστήριξη των υγειονομικών αρχών, να εντοπίσει εγκαίρως το παράνομο εμπόριο και να εμποδίσει την είσοδό του στην εσωτερική αλυσίδα εφοδιασμού (OECD, 2020, WHO, 2017). Τα τελωνεία (μαζί με τις λοιπές αρχές επιβολής του νόμου) βρίσκονται στην κορυφή των οργανισμών με αποστολή την καταπολέμηση του διεθνούς εμπορίου παράνομων φαρμάκων.

Η σημασία ενίσχυσης των τελωνείων και συνολικά των αρχών επιβολής του νόμου για την αντιμετώπιση των παράνομων φαρμάκων, συνιστά μια μεγάλη πρόκληση αφού η πανδημία covid19 φαίνεται να ενισχύει τη μεταφορά δραστηριοτήτων του οργανωμένου εγκλήματος σε αυτή ακριβώς τη δραστηριότητα (OLAF, 2020, Global Initiative against Transnational Organized Crime, 2020. Οι ελεύθερες ζώνες και οι ταχυδρομικές αποστολές, προσεγγίζονται υπό τη νέα αυτή πραγματικότητα και μόνο τυχαίο δεν είναι ότι τόσο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τελωνείων όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση, προωθούν ή/και θεσμοθετούν την αυστηρότερη επιχειρησιακή λειτουργία αυτών των λειτουργιών και καθεστώτων.

Στην περίπτωση του διεθνούς εμπορίου παράνομων φαρμάκων, η ενδυνάμωση των τελωνείων με νομοθετικά και επιχειρησιακά εργαλεία δεν συμβάλει απλά και μόνο στην αποτελεσματικότερη εκτέλεση της αποστολής τους αλλά και στην προστασία της δημόσιας υγείας, τα δημόσια έσοδα και, εμμέσως, στην τόνωση των αναγκαίων επενδύσεων στην έρευνα για φαρμακευτικά προϊόντα. Είναι κρίσιμο όσο ποτέ άλλοτε, αυτή η νομοθετική και επιχειρησιακή αναβάθμιση να συνδυαστεί με την εκπλήρωση της πρόνοιας του διεθνούς τελωνειακού δικαίου και ενωσιακού τελωνειακού κώδικα, σύμφωνα με την οποία, τα τελωνεία αποτελούν και πρέπει να αποτελούν την καρδιά του συστήματος διαχείρισης των συνόρων ως κύρια και συντονιστική αρχή.

Ο Δημήτρης Μπουρίκος είναι Τελωνειακός Υπάλληλος ΑΑΔΕ και Υπ. Διδάκτωρ - Απόφοιτος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης

* To παρόν άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις του γράφοντος