Τι σχέση έχει το Σύνδρομο της Στοκχόλμης με τη Στοκχόλμη;

Όταν ο Γιάν-Έρικ Όλσον μπήκε με ένα αυτόματο όπλο στην Τράπεζα Κρέντιτμπάνκεν της Στοκχόλμης τον Αύγουστο του 1973, ήθελε να ληστέψει. Αλλά δεν τα κατάφερε. Αντίθετα, δημιούργησε ένα από τα πιο διαβόητα ψυχολογικά φαινόμενα του 20ού αιώνα. Ένα φαινόμενο που βαφτίστηκε με το όνομα της πόλης. Το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης». Όμως, όσοι πραγματικά έζησαν την ομηρία λένε σήμερα: δεν ήταν σύνδρομο, ήταν επιβίωση.

Μέσα στο θησαυροφυλάκιο της τράπεζας, τέσσερις υπάλληλοι –τρεις γυναίκες κι ένας άντρας– κρατήθηκαν όμηροι για έξι ημέρες. Ο Όλσον απαίτησε να φέρουν από τη φυλακή τον συνεργό του, Κλαρκ Ολοφσον, και οι δύο εγκλωβίστηκαν με τα θύματα τους μέσα στο ίδιο μικρό δωμάτιο. Αντί όμως οι όμηροι να αποστραφούν τους απαγωγείς, όταν ελευθερώθηκαν, όχι μόνο αρνήθηκαν να καταθέσουν εναντίον τους, αλλά ξεκίνησαν και έρανο για να τους υπερασπιστούν. Από αυτό το σημείο ξεκινά ο μύθος.

Ο ψυχίατρος Νιλς Μπέγεροτ, χωρίς να μιλήσει ποτέ με τα θύματα, εμφανίστηκε στις ειδήσεις και διακήρυξε: αυτό είναι μια μορφή εγκεφαλικού ελέγχου. Το ονόμασε «Σύνδρομο της Στοκχόλμης». Η κοινωνία το υιοθέτησε αμέσως. Αλλά η βασική όμηρος, η Κρίστιν Ένμαρκ, πέρασε την υπόλοιπη ζωή της να διαψεύδει τη διάγνωση. Γιατί; Επειδή, όπως είπε, δεν φοβόταν τόσο τους ληστές, όσο την αστυνομία.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός της Σουηδίας, Ούλοφ Πάλμε, της είχε πει στο τηλέφωνο: «θα πεθάνεις στο πόστο σου». Οι ελεύθεροι σκοπευτές σημάδευαν το θησαυροφυλάκιο όσο οι όμηροι ήταν μέσα. Οι απαγωγείς, αντιθέτως, τους έδιναν κουβέρτες και τους προστάτευαν. Για την Ένμαρκ, δεν υπήρχε σύνδρομο – υπήρχε απόγνωση και μια κρατική μηχανή που έπαιζε στα ζάρια τη ζωή της. Το “σύνδρομο” ήταν μια ταμπέλα για να σιωπήσει μια γυναίκα που κατηγορούσε την εξουσία για ανευθυνότητα.

Το φαινόμενο έγινε παγκόσμιο όταν η Πάτι Χερστ, εγγονή μεγιστάνα Τύπου, απήχθη το 1974 από την αριστερή ένοπλη οργάνωση SLA και λίγο αργότερα εμφανίστηκε να συμμετέχει σε ληστείες μαζί τους. Φώναζε τα συνθήματά τους, άλλαξε όνομα, και δήλωνε ότι τους αγαπούσε. Όταν συνελήφθη, ο δικηγόρος της προσπάθησε να χρησιμοποιήσει το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης» ως υπεράσπιση. Δεν έγινε δεκτό.

Κι όμως, το Σύνδρομο της Στοκχόλμης δεν έχει επίσημα αναγνωριστεί ποτέ από την επιστημονική κοινότητα. Δεν υπάρχει στο DSM, τον ψυχιατρικό κατάλογο διαγνώσεων. Οι έρευνες είναι ελάχιστες, και συχνά αντικρουόμενες. Μια μελέτη του FBI έδειξε ότι μόλις το 5% των ομήρων παρουσιάζει τέτοια συμπτώματα. Οι περισσότεροι απλώς κάνουν ό,τι μπορούν για να μείνουν ζωντανοί.

Ορισμένοι επιστήμονες, όπως ο Allan Wade και η Jess Hill, επισημαίνουν κάτι πιο ανησυχητικό: ότι το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης» δεν είναι επιστήμη, αλλά κοινωνική εφεύρεση. Μια προσπάθεια να αποδοθεί η αμφισβήτηση της εξουσίας σε «ψυχική διαταραχή». Ιδίως όταν αυτή η αμφισβήτηση έρχεται από γυναίκες-θύματα. Δεν είναι τυχαίο, λένε, πως το σύνδρομο αποδόθηκε μόνο στις γυναίκες ομήρους εκείνης της υπόθεσης. Ο άντρας δεν αναφέρθηκε ποτέ.

Αυτό που ξεκίνησε ως αποτυχημένη ληστεία σε μια πλατεία της Στοκχόλμης, έγινε παγκόσμια «διάγνωση» σε κάθε υπόθεση απαγωγής ή κακοποίησης όπου το θύμα δεν συμπεριφέρεται όπως το κοινό περιμένει. Μόνο που το φαινόμενο, ίσως, λέει περισσότερα για εμάς – και τις προκαταλήψεις μας – παρά για τους ανθρώπους που έμειναν 144 ώρες κλειδωμένοι σε ένα θησαυροφυλάκιο.

Γρηγόρης Κεντητός για το sportime.gr.