Τελικά ο «Σουλτάνος»… ξέρει τι κάνει;

9 Μαρτίου 2020. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντιέται για τελευταία φορά δια ζώσης με τους θεσμούς της ΕΕ και τους Ευρωπαίους προέδρους Σαρλ Μισέλ και Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Εν μέσω των γεγονότων στον Έβρο και προ της θύελλας που θα προκαλούσε σε λίγες εβδομάδες ο κορονοϊός. Ο Τούρκος πρόεδρος ήρθε, είδε και… τελικά έκανε ξανά του κεφαλιού του.

Ο Τούρκος πρόεδρος, πήγε στην συγκεκριμένη συνάντηση έχοντας ήδη ανοιχτά πολλά μέτωπα.

Λίγους μήνες πριν, τον Νοέμβριο του 2019, η Άγκυρα υπογράφει

με την επίσημη κυβέρνηση της Λιβύης δύο Μνημόνια Συνεργασίας και Κατανόησης. Το πρώτο από αυτά, αμφισβητεί ελληνική θαλάσσια περιοχή ενώ το δεύτερο στηρίζει ενεργά τον Φαγιέζ αλ Σάρατζ, παραβιάζοντας το εμπάργκο όπλων στη Λιβύη. Η κίνησή του Ερντογάν προκαλεί την έντονη αντίδραση της Ελλάδας και της Κύπρου. Η Ελλάδα χαρακτηρίζει το σύμφωνο για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης «παράνομο», τονίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο η Τουρκία αντιβαίνει έτι μία φορά στο Διεθνές Δίκαιο. Η ελληνική διπλωματία βρίσκει στο πλευρό της αρκετούς συμμάχους, εντός αλλά και εκτός ΕΕ, εν αντιθέσει με την γείτονα, που γίνεται ξανά ο «ταραξίας» στην περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.

Μία πρόσφατη τουρκική έκθεση, η οποία κάνει λόγο ακόμα και για προσωπικά συμφέροντα του Ερντογάν στην πολυπαθή χώρα της Βόρειας Αφρικής, ίσως ξεδιαλύνει ακόμα περισσότερο το τοπίο της ανάμειξης της Τουρκίας στην περιοχή. Η έκθεση αναφέρει ότι η TPOC (Turkish Petroleum Overseas Company) , θυγατρική της TPAO (Turkiye Petrolleri Anonim Ortakligi), μετά από διαγωνισμό το 2005, κατάφερε να υπογράψει συμβόλαιο για την περιοχή 147 και συγκεκριμένα σε δύο πεδία (3 και 4) τα οποία βρίσκονται στην λεκάνη Murzuq.

Με τα νέα αυτά δεδομένα γίνεται ηλίου φαεινότερο ότι ο Ερντογάν, με την ενεργό εμπλοκή του στα ζητήματα της Λιβύης, επιχειρεί αφενός να διασφαλίσει τα οικονομικά συμφέροντα της χώρας του και αφετέρου, να καταστήσει τη χώρα αυτή δορυφόρο της Τουρκίας.

Πέρα από τη Λιβύη, ο Ερντογάν, την εποχή της συνάντησής του στις Βρυξέλλες με τους ηγέτες της ΕΕ, έχει ένα ακόμα ανοιχτό μέτωπο. Η Τουρκία είχε και πάλι εμπλακεί στρατιωτικά στη Συρία, ενώ προερχόταν μόλις από ένα περιστατικό που είχε προκαλέσει αίσθηση στην χώρα. Την φονική επίθεση εναντίον Τούρκων στρατιωτών στην περιοχή της Ιντλίμπ.

Αρχικό κίνητρο του Τούρκου προέδρου για την εμπλοκή στη Συρία είχε να κάνει με τους Κούρδους στα νότια σύνορα της Τουρκίας, προσπαθώντας να εξαλείψει την απειλή ενός κουρδικού κράτους. Οι Κούρδοι άλλωστε αποδείχθηκαν σημαντικός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή. Παράλληλα, ο Ερντογάν δεν είχε σταματήσει να υποστηρίζει τους εχθρούς του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, την Συριακή αντιπολίτευση. Αλλά, επισήμως, η δικαιολογία του ήταν πως επιθυμούσε να στείλει πίσω περίπου 2 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες που παρέμεναν επί τουρκικού εδάφους, δημιουργώντας έναν «ασφαλή διάδρομο» στη Συρία.

Έτσι, ο Τούρκος πρόεδρος, βλέποντας μια ιδανική ευκαιρία να ασκήσει επιρροή στη Συρία, βρίσκεται αντιμέτωπος με την Ρωσία, σύμμαχο του Μπασάρ αλ Άσαντ, και με τις ΗΠΑ, οι οποίες αμφότερες έχουν συμφέρονται στην περιοχή.

Ο Ταγίπ Ερντογάν επιλέγει μια αμφιλεγόμενη κίνηση. Πιστεύοντας ότι μπροστά του παρουσιάζεται μια σπουδαία ευκαιρία, εμπλέκεται στη Συρία και καθιστά εχθρό του την Ρωσία, σε μια περίοδο που οι σχέσεις τους έβαιναν προς εξομάλυνση, μετά το περιστατικό με την κατάρριψη ρωσικού βομβαρδιστικού το 2015.

Ταυτόχρονα δοκιμάζει για ακόμα μία φορά την ανοχή των Ηνωμένων Πολιτειών, που ωστόσο του δίνουν την άδεια να επέμβει στις περιοχές των Κούρδων.

Η φονική επίθεση κατά των δεκάδων Τούρκων στρατιωτών στα τέλη Φεβρουαρίου απειλεί να προκαλέσει πλήγμα στην εικόνα που προσπαθεί να χτίσει ο Τούρκος πρόεδρος. Για να το ξεπεράσει, ο Ερντογάν ενεργοποιεί ένα άλλο σχέδιο, πιστεύοντας ότι θα αποδώσει εύκολα. Από τα τέλη Φεβρουαρίου 2020, ανοίγει σταδιακά τα σύνορα του προς την Ελλάδα, επιτρέποντας στους πρόσφυγες να περάσουν στα σύνορα της χώρας, παραβιάζοντας την ήδη υπάρχουσα συμφωνία με την ΕΕ για την μεταναστευτική πολιτική. Αλλά και αυτό το σχέδιό του αποτυγχάνει καθώς η Ελλάδα αντιδρά γρήγορα και αποφασιστικά, κλείνοντας άμεσα τα σύνορα.

Μετά την αποτυχημένη για εκείνον συνάντηση με Μισέλ και φον ντερ Λάιεν, η κατάσταση ξέφυγε, καθώς πλέον χιλιάδες πρόσφυγες βρίσκονται παγιδευμένοι στα σύνορα της Ελλάδος με την Τουρκία στον Έβρο. Ο Ερντογάν προσπαθεί να απειλήσει εκτός από την Ελλάδα, ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία, ωστόσο, σύσσωμη σπεύδει να καταδικάσει την Τουρκία και να υποστηρίξει το κράτος – μέλος της. Ο Ερντογάν δεν πετυχαίνει τον αρχικό σκοπό του, να περάσουν δηλαδή οι μετανάστες τα σύνορα. Καταφέρνει πάντως να ασκήσει πίεση στην ΕΕ για να πετύχει μια καλύτερη συμφωνία. Γεγονός που φαίνεται να είναι ο απώτερος σκοπός του.

Μέχρι που ο κορονοϊός του χαλάει τα σχέδια…

Ένα ριψοκίνδυνο παιχνίδι στη Μεσόγειο

Είναι ξεκάθαρο πως ο Τούρκος πρόεδρος, με τις προκλητικές ενέργειες έχει απομονωθεί στην περιοχή της Μεσογείου.

Οι ΗΠΑ ίσως ήταν η μόνη του ελπίδα, όντας μέλος του ΝΑΤΟ. Ωστόσο μετά το «χουνέρι» με τα ρωσικά πυραυλικά συστήματα S-400, και βλέποντας πως σε κάθε ευκαιρία επιζητά την αναστάτωση στην περιοχή με τις προκλητικές ενέργειες σε βάρος της Ελλάδος, προτιμούν να μείνουν απ’ έξω. Μάλιστα, κόντρα στην παραδοσιακή ουδετερότητά τους, λαμβάνουν θέσεις πιο κοντά στην Αθήνα. Άλλωστε η Αμερική επιθυμεί τον ρόλο του ειρηνοποιού επόπτη της περιοχής της. Κάτι που εξηγεί γιατί  περιμένει και αποδέχεται σιωπηρά τις «τρέλες» της Τουρκίας.

Η Λιβύη, η μόνη χώρα η οποία είναι σύμμαχος του Ερντογάν στην γύρω περιοχή, δεν μπορεί να θεωρηθεί ισχυρή. Αρχικά είναι μια χώρα διαιρεμένη και σε εμπόλεμη κατάσταση μετά τον θάνατο του Μουαμάρ Καντάφι, τον Οκτώβριο του 2011. Επίσης, λόγω πολέμου, είναι ασταθής και ο λόγος της στο παγκόσμιο στερέωμα σχεδόν ανύπαρκτος. Η Τουρκία, άλλωστε, επιδιώκει κυρίως να εκμεταλλευτεί την αδυναμία της κυβέρνησης Σάρατζ, επεκτείνοντας την ισχύ της στη χώρα, παρά υπολογίζει σε μια βοήθεια από αυτή. Κάτι ανάλογο επιχειρεί και στην Αλβανία, με τη συμφωνία για δημιουργία ναυτικής βάσης στην Αυλώνα.

Αντίθετα, απέναντί της η Άγκυρα έχει βρει τόσο τις χώρες της ΕΕ, όσο και αυτές της Μέσης Ανατολής, με εξαίρεση το Κατάρ με το οποίο διατηρεί φιλικές σχέσεις.  Η επίμονη προκλητικότητά της  απέναντι στην Ελλάδα, μάλιστα, προκάλεσε νέες  διεθνείς αντιδράσεις.

Άραγε λοιπόν, τι δεν πήγε καλά και ο αρχικός σχεδιασμός του Ερντογάν κατέληξε να τον απομονώσει διεθνώς και πλέον κινδυνεύει ακόμα και να χάσει το παιχνίδι επέκτασης που έχει ξεκινήσει;

Ο Ερντογάν βρίσκεται σε μια δύσκολη θέση. Τα δομικά προβλήματα της τουρκικής οικονομίας εντάθηκαν από την κρίση του κορονοϊού, ενώ η χρονιά οικονομικά αναμένεται δύσκολη για την Τουρκία. Παράλληλα, οι εχθροί του στο εσωτερικό της χώρας πολλαπλασιάζονται, ενώ  βλέπει το «πολιτικό άστρο» του νέου δημάρχου της Κωνσταντινούπολης να ανατέλλει τάχιστα και να τον απειλεί άμεσα. Για να τους αντιμετωπίσει, είναι αναγκασμένος να κατασκευάζει συνεχώς εχθρούς στο εξωτερικό ώστε να διασφαλίσει την πολιτική επιβίωσή του. Ταυτόχρονα, η εξωτερική του πολιτική, που για χρόνια υπερηφανευόταν, μοιάζει πλέον να τον προδίδει, μπαίνοντας σε κόντρα τόσο με την ΕΕ όσο και με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Αν και παραμένει είναι πολύ ισχυρός παίχτης στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να σταθεί απέναντι τους.

Ανοίγοντας πολλά μέτωπα, για να πάρει όσα περισσότερα μπορεί, τελικά κινδυνεύει να τα χάσει όλα.

Στο τελευταίο επεισόδιο σε αυτό το επαναλαμβανόμενο σήριαλ των προκλήσεων, η Τουρκία κλιμακώνει περαιτέρω τις σχέσεις της με την Ελλάδα, μετά το αίτημα της Κρατικής Εταιρείας Πετρελαίου για έρευνες και γεωτρήσεις σε περιοχές εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Παράλληλα, ήδη υπάρχουν υποψίες πως η Τουρκία κατευθύνει την κυβέρνηση της Τρίπολης για μια ανάλογη κίνηση από τη δική της πλευρά, στον τομέα που ορίζει το τουρκολυβικό μνημόνιο, στην οποία η τουρκική εταιρεία θα εμφανιστεί διεκδικώντας οικόπεδα νότια της Κρήτης. Ωστόσο, αν προχωρήσει στην υλοποίηση των ερευνών, θα πρόκειται για μια παρακινδυνευμένη κίνηση, στην οποία η Ελλάδα, εκτός ότι έχει συμμάχους (και κυρίως συμφέροντα) να την υποστηρίξουν, δεν θα μείνει με σταυρωμένα τα χέρια.

Μετανάστες στον Έβρο, μετά το πέρας του κορονοϊού είναι αρκετά πιθανό ότι θα επιχειρήσει να στείλει ξανά. Άλλωστε το είχε προαναγγείλει. Χωρίς αυτό να σημαίνει κάτι. Ο Ερντογάν, θα στείλει τους μετανάστες για να δώσει το δικό του μήνυμα. Είναι η Ελλάδα ο παραλήπτης του μηνύματός του; Ή μήπως κάτι πολύ ανώτερο από αυτήν αλλά και από την ίδια την Τουρκία;

Ο Τούρκος πρόεδρος κάνει μια προσπάθεια να σώσει οτιδήποτε αν σώζεται από το αρχικό πλάνο της Άγκυρας, το οποίο φαίνεται να συναντά περισσότερα εμπόδια από όσα υπολόγιζε. Επιζητά την προσοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μια χείρα βοηθείας στο μεταναστευτικό και στήριξη στο γεωπολιτικό του πρόβλημα στα νοτιοανατολικά του σύνορα. Και αυτό είναι πάνω από την κόντρα του με την Ελλάδα. Παράλληλα, προσπαθεί να δείξει ότι είναι ισχυρός με τις επαναλαμβανόμενες προκλητικές του ενέργειες στο Αιγαίο και τα μέτωπα τριγύρω που διαρκώς ανοίγει. Προσπαθεί να επιτύχει μια νέα συμφωνία, υπό νέους όρους, πιο ευνοϊκούς για εκείνον. Αλλά και να παραμείνει ενεργός στο ενεργειακό παιχνίδι στην Ανατολική Μεσόγειο, από το οποίο ωστόσο στην πραγματικότητα μοιάζει να απέχει. Ξεκίνησε στρατηγικά, όμως μετά του ξέφυγε. Το διαρκές του παραλήρημα, οι ιδεολογικές του φαντασιώσεις για τον ηγετικό ρόλο που θα πρέπει να έχει η Τουρκία στον μουσουλμανικό κόσμο ως συνεχιστής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι συνεχόμενες απειλές του κατά πάντων και η άρνησή του να συμμορφωθεί με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου  το μόνο που καταφέρνουν είναι να τον μετατρέπουν σε έναν ενοχλητικό στους περισσότερους. Σταδιακά, η Τουρκία  καθίσταται ένα εμπόδιο το οποίο αργά ή γρήγορα οι μεγάλες δυνάμεις θα επιθυμήσουν να βγάλουν από τη μέση.

Δεν είναι εύκολο να είσαι μόνος σε μια περιοχή σαν αυτή που βρισκόμαστε, χωρίς δυνατούς συμμάχους. Βέβαια, το «μπάχαλο» μόνος του το δημιούργησε. Είναι όμως και ο μόνος που μπορεί να σώσει την Τουρκία από την δίνη στην οποία έχει εισέλθει. Κάτι που το ξέρουν οι περισσότεροι από τους διεθνείς παίκτες. Ο Ερντογάν προσπαθεί να ανασυνταχθεί με τον δικό του, αυταρχικό και προκλητικό τρόπο. Όχι μόνο για να επιτύχει καλύτερη οικονομική ή μεταναστευτική συμφωνία. Αλλά για να σώσει και το δικό του πολιτικό «τομάρι».