Πώς οι πανδημίες επηρέασαν την εκκλησία προς το χειρότερο, έσωσαν όσους δεν είχαν γη, ευνόησαν την αξιοκρατία και έδωσαν δύναμη στους απόκληρους. Το βιβλίο του Dan Carlin, που αλλάζει την οπτική

Από το βιβλίο «Το τέλος είναι πάντα κοντά» του Dan Carlin, εκδόσεις διόπτραΗ ασθένεια υπήρξε ανέκαθεν σταθερός συνοδοιπόρος της ανθρωπότητας. Από την εποχή που οι άνθρωποι ανέπτυξαν γραπτό λόγο, εμφανίζονται αναφορές σε πανδημίες και λοιμούς.

Οι αποτελεσματικές ιατρικές μέθοδοι αντιμετώπισης των σοβαρών ασθενειών είναι πολύ πρόσφατο φαινόμενο. Για χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι στρέφονταν στη θρησκεία, κατηγορούσαν τις μειονότητες, επινοούσαν γιατροσόφια.
Ο πανικός και ο θάνατος άλλαζαν πλήρως τις ισορροπίες και τη μορφή των κοινωνιών, ενώ κάποιες φορές τελικά τις οδηγούσαν

στην ολοκληρωτική κατάρρευση.
Ωστόσο, οι συνθήκες του τότε διέφεραν άρδην από τις σημερινές. Μία σύγκριση θα ήταν χαοτική. Οι άνθρωποι του παρελθόντος ήταν πολύ πιο εξοικειωμένοι με τον θάνατο και δεν σοκάρονταν από επίπεδα θανάτου, που σήμερα θα φάνταζαν ακραία. Είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος μια σύγχρονη κοινωνία με ποσοστά θνησιμότητας που ξεπερνούν το 50-70%, όπως εκείνα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι επιζώντες του Μαύρου Θανάτου.

Υπολογίζεται ότι ο Μαύρος Θάνατος μείωσε τον πληθυσμό του γνωστού τότε κόσμου κατά το ήμισυ. Wikimedia CommonsΚαταστροφικές πανδημίες και συμφιλίωση με το θάνατο

Για τους επιστήμονες είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ταυτοποιήσουν με σιγουριά τις ασθένειες που περιγράφονται στα αρχαία γραπτά. Γνωρίζουμε πως οι αρχαίοι έλληνες γιατροί είχαν ήδη διαγνώσει από τον 5ο αιώνα π.Χ. εξάρσεις σε κρούσματα τετάνου, παρωτίτιδας και πιθανόν ελονοσίας. Ο Θουκυδίδης ήταν αυτόπτης μάρτυρας του καταστροφικού λοιμού που χτύπησε την Αθήνα το 430 π.Χ. και εξόντωσε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της.
Στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει αναλυτικός κατάλογος από αρρώστιες που στάλθηκαν ως τιμωρία του Φαραώ. Το βιβλίο των Θρήνων του Ιερεμία που περιγράφει την πολιορκία της Ιερουσαλήμ κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. αναφέρει το «μαυρισμένο δέρμα», το οποίο είναι χαρακτηριστικό του σκορβούτου.
Γνωρίζουμε ακόμα ότι το 1 μ.Χ. ελονοσία και βουβωνική πανώλη έπληξαν τους κατοίκους της Ρώμης. Το 165 μ.Χ. αποτέλεσε το πρώτο έτος του 15ετούς λοιμού των Αντωνίνων, ενώ από το 251 ως το 266 διαδόθηκε ο λοιμός του Κυπριανού, που πιστεύεται ότι ήταν η ιλαρά.

Στο Μεσαίωνα, τα άγρια κύματα θανατηφόρων ασθενειών κορυφώθηκαν. Η νόσος του Ιουστινιανού, που ξέσπασε το 541, στοίχισε τη ζωή σε εκατό εκατομμύρια ανθρώπους. Στα ίδια επίπεδα κυμάνθηκε και ο τραγικός απολογισμός του Μαύρου Θανάτου, εξάρσεις του οποίου στοίχειωναν σποραδικά την Ευρώπη επί πολλούς αιώνες. Στο κύμα πανώλης του 14ου αιώνα, τα θύματα μόνο στην Αγγλία ξεπέρασαν τα 6 εκατομμύρια και ο πληθυσμός της Ευρώπης μειώθηκε κατά το ήμισυ.

Οι ραγδαίες ανακατατάξεις που επέφερε η πανδημία

Μετά από τόσους θανάτους, οι κοινωνίες ήταν ισοπεδωμένες και οι σκέψεις των ανθρώπων αναπόφευκτα «σκοτείνιαζαν». Έχοντας δει τόσους αγαπημένους τους γείτονες, φίλους και συγγενείς να πεθαίνουν, οι επιζώντες δεν είχαν καμία αυτοπεποίθηση ότι η ζωή τους θα διαρκούσε για πολύ. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων είχε συμφιλιωθεί με τον θάνατο, υπήρχε μαζικός πεσιμισμός, ενώ η εμπιστοσύνη τους ακόμη και στα θεία είχε κλονιστεί.

Οι επιζώντες των μεγάλων πανδημιών δεν είχαν καμία αυτοπεποίθηση ότι η ζωή τους θα διαρκούσε για πολύ. Wikimedia Commons

Πολλοί υιοθέτησαν μία στάση εφήμερων απολαύσεων. Πιστεύοντας ότι δεν είχαν τίποτα να χάσουν, επιδίδονταν σε όργια, βιασμούς, ληστείες και δολοφονίες. Ήταν μία από τις αιτίες του χάους και του σκοταδισμού που χαρακτήριζαν τις κοινωνίες του Μεσαίωνα.
Άλλοι πάλι, αφού είχαν εξαντλήσει τις προσευχές και τα τάματα, έψαχναν να κατηγορήσουν υπαρκτά πρόσωπα. Στην Ευρώπη, ως αποδιοπομπαίοι τράγοι χρησίμευαν οι Εβραίοι. Κατηγορήθηκαν ότι δηλητηρίαζαν τα πηγάδια για να αρρωσταίνουν οι άνθρωποι, με απώτερο σκοπό να κατακτήσουν τον χριστιανικό κόσμο. Στόχοι γίνονταν επίσης άτομα που ήταν ύποπτα για μαγγανείες και μαγείες.

Από την άλλη, υπήρχαν τομείς που οι πανδημίες επέδρασαν θετικά. Στη Δυτική Ευρώπη για παράδειγμα, πριν από την τελευταία έξαρση της πανώλης, σχεδόν δεν υπήρχε διαθέσιμη γη για νέα αγροκτήματα. Αυτό άλλαξε όταν χάθηκαν τόσοι πολλοί άνθρωποι σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
Με απώλειες περίπου στο 40% του πληθυσμού, αγρότες που δεν είχαν στο παρελθόν καμία ιδιοκτησία, κατέλαβαν γη και κατοικίες που ανήκαν σε αποθανόντες.

Εκτός αυτού, προτού ξεσπάσει η πανδημία, οι αγρότες φοβούνταν να διαμαρτυρηθούν για τις κακές συνθήκες εργασίας. Μετά όμως, έγιναν τα πάντα δυνατά. Όπως έγραφε και η Μπάρμπαρα Τάκμαν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος γεννήθηκε εξαιτίας του Μαύρου Θανάτου. Ξαφνικά το άρτια δομημένο ταξικό σύστημα, οι επωφελούμενοι του οποίου συνήθιζαν να το χαρακτηρίζουν «θεόπεμπτο», δεν ήταν πια τόσο σημαντικό. Άρχισαν να εισχωρούν ιδέες βασισμένες στην ισότητα και την αξιοκρατική εξέλιξη, ενώ οι φωνές των μελών των χαμηλότερων στρωμάτων, που είχαν αποκτήσει ένα είδος ανοσίας στον φόβο, ακούγονταν πλέον δυνατά.

Τέλος, η πανδημία σήμανε την αρχή της μεγάλης ηθικής κατάπτωσης του κλήρου. Οι αντικαταστάτες των κληρικών που εξοντώθηκαν από τον Μαύρο Θάνατο κατά κανόνα δεν ήταν το ίδιο αφοσιωμένοι και μορφωμένοι με τους προκατόχους τους. Ξεκίνησε να κυριαρχεί η διαφθορά, καθώς πολλοί έφταναν σε υψηλές εκκλησιαστικές θέσεις εξαιτίας χρηματισμού και όχι χάρη στα προσόντα τους. Μέσα σε δύο αιώνες το ήθος του κλήρου αμαυρώθηκε από τις καταχρήσεις τις υπερβολές και την απουσία υψηλών αξιών.

Είναι δύσκολο να ανάγουμε τα δεδομένα αυτά στον σύγχρονο κόσμο. Αναλογικά, σήμερα, οι νεκροί μιας ανάλογης πανδημίας θα ξεπερνούσαν τα 3 δισεκατομμύρια. Τα πρόσφατα γεγονότα απέδειξαν ότι μπροστά σε ποσοστά πολύ χαμηλότερα, ακόμα και οι πιο προηγμένες κοινωνίες, όπως η Αγγλία και οι ΗΠΑ, παρέλυσαν. Η έλλειψη οργάνωσης, η απουσία ψυχραιμίας και η αδυναμία ελέγχου επικράτησαν της εξελιγμένης τεχνολογίας και των ιατρικών γνώσεων.
Άλλωστε, είναι προφανές ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν είναι εξοικειωμένοι με το θάνατο, στο βαθμό που ήταν οι πρόγονοί τους.

Από το βιβλίο «Το τέλος είναι πάντα κοντά» του Dan Carlin, εκδόσεις διόπτρα

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimedia Commons

Διαβάστε στη «ΜτΧ»: Ο λοιμός. Οι μεγαλύτερες πανδημίες που άλλαξαν την παγκόσμια ιστορία. Πως ξεκίνησαν και με ποιο τρόπο αντιμετωπίστηκαν

Διαβάστε ακόμα: Η ισπανική γρίπη του 1918 που μόλυνε το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού και εξόντωσε πάνω από 20 εκατομμύρια ανθρώπους

The post Πώς οι πανδημίες επηρέασαν την εκκλησία προς το χειρότερο, έσωσαν όσους δεν είχαν γη, ευνόησαν την αξιοκρατία και έδωσαν δύναμη στους απόκληρους. Το βιβλίο του Dan Carlin, που αλλάζει την οπτική appeared first on ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.