O Tσώρτσιλ δεν ήταν ποτέ στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» την περίοδο που ο ΕΛΑΣ προσπάθησε να το ανατινάξει. Αν πυροδοτούσε τα εκρηκτικά θα ανατιναζόταν όλο το οικοδομικό τετράγωνο

Στις 20 Δεκεμβρίου 1944 το συγκρότημα «δυναμιτιστών» του Βρατσάνου έλαβε μια περίεργη εντολή από την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ.

Σύμφωνα με αυτή έπρεπε να αποσταλεί άμεσα στην Αθήνα μια τριμελής ομάδα δυναμιτιστών για τη συμμετοχή σε ένα σπουδαίο σαμποτάζ χωρίς άλλες διευκρινίσεις.

Ο Βρατσάνος έσπευσε στην Αθήνα με δύο δυναμιτιστές. Εκεί του ανακοινώθηκε το σχέδιο παγίδευσης με εκρηκτικά και ανατίναξης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία»! Στο ξενοδοχείο έδρευαν τα περισσότερα μέλη της κυβέρνησης και το βρετανικό επιτελείο. Η ηγεσία του ΕΛΑΣ θεωρούσε ότι η εξολόθρευσή τους θα επέφερε σημαντικό χτύπημα στον εχθρό και θα ανύψωνε το πεσμένο ηθικό των δοκιμαζόμενων ανταρτών. Ωστόσο, στο ίδιο ξενοδοχείο στεγάζονταν και οι περισσότερες διπλωματικές αντιπροσωπείες (μεταξύ των οποίων η αμερικανική και η σοβιετική).

Ο θάνατος των διπλωματών πιθανότατα θα προκαλούσε αλυσιδωτές αντιδράσεις τις οποίες το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ θα αδυνατούσαν να ελέγξουν. Κατά την εκπόνηση του σχεδίου αποφασίστηκε η προσέγγιση του ξενοδοχείου μέσω του δικτύου των υπονόμων. Μηχανικοί οδοποιίας, προσκείμενοι στο ΕΑΜ, μελέτησαν τα σχέδια της πόλης και πρότειναν δύο πιθανές διαδρομές. Επιλέχθηκε αυτή που ξεκινούσε από το Μοναστηράκι, περνούσε κάτω από την Ερμού και κατέληγε δίπλα στα θεμέλια του ξενοδοχείου.

Τη νύχτα της 23ης προς 24η Δεκεμβρίου άρχισε η μεταφορά των εκρηκτικών προς τη «Μεγάλη Βρετανία».

Μια εκκαθαριστική επιχείρηση των Βρετανών προς το Μοναστηράκι όμως ανάγκασε τους ιθύνοντες να αναβάλλουν την επιχείρηση για την επομένη.

Επιλέχθηκε μια εναλλακτική διαδρομή. Ξεκινούσε πίσω από τον ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, περνούσε κάτω από την πλατεία Ομονοίας και κατέληγε στο Σύνταγμα μέσω της οδού Πανεπιστημίου.

Στις 21.00 της 24ης Δεκεμβρίου, οι τρεις δυναμιτιστές, επικεφαλής 80 ανταρτών, άρχισαν τη μεταφορά των εκρηκτικών, των πυροδοτικών μηχανισμών και των καλωδίων πυροδότησης.

Στιγμιότυπο από την άφιξη του Τσώρτσιλ στην Αθήνα. Ο Βρετανός ηγέτης δεν κατέλυσε στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» όταν είχε υπονομευτεί από τον ΕΛΑΣ.

Η ποσότητα της εκρηκτικής ύλης (750 κιλά νιτροτολουόλης) ήταν αρκετή για να ισοπεδώσει το ξενοδοχείο και μερικά τετράγωνα στο κέντρο της πόλης.

Μέχρι τις 07.00 της επομένης, ανήμερα των Χριστουγέννων, τα εκρηκτικά είχαν τοποθετηθεί. Έμενε ο τελικός έλεγχος της συνδεσμολογίας και η πολυπόθητη διαταγή!

Στο μεταξύ, το μεσημέρι της ίδιας ημέρας έφθασε στο αεροδρόμιο των Μεγάρων ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Ουίνστων Τσώρτσιλ, συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Άντονι Ήντεν. Ο ισχυρός άνδρας της Βρετανίας θα προσπαθούσε να βρει λύση για το ελληνικό πρόβλημα και να αντιμετωπίσει τις ενδοβρετανικές διενέξεις, που είχαν προκληθεί από τη συμμετοχή βρετανικών δυνάμεων στον ελληνικό εμφύλιο.

Ο Τσώρτσιλ και η συνοδεία προβλεπόταν να καταλύσουν στην παγιδευμένη «Μεγάλη Βρετανία». Όμως, την τελευταία στιγμή ματαιώθηκε η μετάβαση τους εκεί, καθώς κρίθηκε ότι η διαδρομή προς το κέντρο της πρωτεύουσας δεν ήταν ασφαλής. Τελικά, οδηγήθηκαν στο Φάληρο, επί του θωρηκτού «Αjax». Η ηγεσία του ΕΛΑΣ, πληροφορούμενη ότι αναμένονταν προτάσεις ειρήνευσης από τον Βρετανό πρωθυπουργό, αποφάσισε την αποσύνδεση των εκρηκτικών, ενώ στελέχη του αντάρτικου περίμεναν έτοιμα να πυροδοτήσουν τα εκρηκτικά.

Την ίδια ημέρα οι τρεις δυναμιτιστές εισήλθαν ξανά στον υπόνομο για να ελέγξουν την κατάσταση των εκρηκτικών. Κοντά στην Ομόνοια όμως τους εντόπισε βρετανική περίπολος η οποία εκτόξευσε εναντίον τους χειροβομβίδες από τα φρεάτια των υπονόμων.

Λόγω των νερών και των ακαθαρσιών η δραστικότητα των εκρήξεων περιορίστηκε και οι τολμηροί δυναμιτιστές διέφυγαν. Τα εκρηκτικά όμως παρέμεναν στη θέση τους. Η ελληνική κυβέρνηση και το βρετανικό επιτελείο κάθονταν στην κυριολεξία σε «ένα καζάνι έτοιμο να σκάσει» χωρίς να το γνωρίζουν. Στις 26 Δεκεμβρίου ο Τσώρτσιλ, υπό ισχυρότατη συνοδεία, έφθασε στη βρετανική πρεσβεία επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας. Εκεί ενημερώθηκε για την ανακάλυψη και την αποσύνδεση των εκρηκτικών κάτω από τη «Μεγάλη Βρετανία».

Η περίπολος που είχε εντοπίσει τον Βρατσάνο και τους άνδρες του, ενημέρωσε τη διοίκηση. Οι μεθοδικοί Βρετανοί διέταξαν έρευνα η οποία κατέληξε στην ανακάλυψη των εκρηκτικών. Σύμφωνα πάντως με άλλες πηγές, οι Βρετανοί ήλεγχαν πολύ τακτικά τα θεμέλια του ξενοδοχείου με συνέπεια να ανακαλύψουν έγκαιρα την υπονόμευση.

Ο Τάκης Μεγαλοοικονόμου, μέλος της οργάνωσης Χ και οπλίτης του 143 Τάγματος Εθνοφρουράς θυμάται: «Μια ομάδα του λόχου μου είχε τη φύλαξη του κεντρικού υπονόμου των Αθηνών. Πάντα τρεις φύλαγαν. Στη γωνία Πανεπιστημίου και Β. Σοφίας, κάτω από τη Μεγάλη Βρετανία, οι Εγγλέζοι είχαν βάλει κάγκελα και συρματοπλέγματα. Μια ομάδα του ΕΛΑΣ κατάφερε κάποια στιγμή να διαφύγει της προσοχής των ανδρών που φύλαγαν τον κεντρικό υπόνομο και τοποθέτησε εκρηκτικά, προκειμένου κάποια στιγμή να τα πυροδοτήσουν.

Στη βάρδιά μου, παρέα μ’ έναν Άγγλο στρατιώτη, τα εντοπίσαμε και αμέσως καλέσαμε τους πυροτεχνουργούς, οι οποίοι τα εξουδετέρωσαν» (Φάνης Χαμόδρακας, ΘΗΣΕΙΟ, Αθήνα 2009).

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο Βρετανός πρωθυπουργός δεν βρισκόταν στο ξενοδοχείο τις ημέρες που το υπονόμευσε ο ΕΛΑΣ.
Ωστόσο, αυτό έγινε γνωστό αργότερα και ο ΕΛΑΣ πίστευε ότι αν ανατίναζε το ξενοδοχείο, θα σκότωνε και «τον πατέρα της νίκης», κάτι που σε καμία περίπτωση δεν το ήθελε και για αυτό δεν έγινε ποτέ η έκρηξη.

Νίκος Γιαννόπουλος
ιστορικός

Διαβάστε στη «ΜτΧ»: Το κρυφό σχέδιο για ανατίναξη του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία στα Δεκεμβριανά του ’44. Όλο το δραματικό παρασκήνιο που οδήγησε στην ματαίωση της έκρηξης λίγο πριν από την είσοδο του Τσώρτσιλ! (βίντεο)…

Το άρθρο O Tσώρτσιλ δεν ήταν ποτέ στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» την περίοδο που ο ΕΛΑΣ προσπάθησε να το ανατινάξει. Αν πυροδοτούσε τα εκρηκτικά θα ανατιναζόταν όλο το οικοδομικό τετράγωνο δημοσιεύθηκε αρχικά στον δικτυακό τόπο ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ.