«ΓΡΑΜΜΗ ΜΕΤΑΞΑ»: Πόσο κόστισε και γιατί ήταν σημαντικό

Γράφει ο Δημήτρης Σταυρόπουλος

Τι κι αν έχουν περάσει 80 χρόνια!

Τι κι αν η τεχνολογία και η επιστήμη έχουν κάνει πρωτοφανή άλματα και τεράστια πρόοδο.

Αν και τα… φουρνέλα, τα φτυάρια και οι κασμάδες, αντικαταστάθηκαν από ακτίνες λέιζερ, κομπιουτερς και γιγαντιαία μηχανήματα που αλλάζουν την φυσιογνωμία ενός τόπου … σε ώρες, η «γραμμή Μεταξά» θεωρείται από τους ειδικούς ως το μεγαλύτερο τεχνικό έργο που έγινε στην Ελλάδα!

Στοίχισε 1,5 δις δρχ (60

Δηλαδή το 10% του ετήσιου προϋπολογισμού της χώρας εκείνη την εποχή.

Μπροστά του δεν συγκρίνονται ούτε η γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, ούτε οι αυτοκινητόδρομοι, ούτε οι τεχνικές λίμνες, ούτε τα Ολυμπιακά Έργα, ούτε το «Ελ. Βενιζέλος», ούτε οι σήραγγες του Μετρό!

Τηρούμενων των αναλογιών που είναι η τότε οικονομική κατάσταση της εμπόλεμης Ελλάδας, το απόρρητο των οχυρώσεων, η ταχύτητα ολοκλήρωσης, τα πενιχρά τεχνικά μέσα, το δύσβατο της περιοχής, η πλήρης ανυπαρξία δρόμων προσπέλασης της περιοχής και το ανεκπαίδευτο και ελλιπές εργατικό δυναμικό, πρόκειται για ένα (κυριολεκτικά) κατασκευαστικό θαύμα, κάτι που γνωρίζουν ελάχιστοι! 

Ένα παράδειγμα.

Για την μεταφορά των υλικών χρησιμοποιήθηκαν ακόμα και καμήλες, που οι πιο πολλές δεν άντεξαν  και  πέθαναν!

ΤΟ ΕΡΓΟ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ

 Από το σύνολο των 417 χιλιομέτρων της ελληνοβουλγαρικής μεθορίου η οχυρωμένη τοποθεσία κάλυπτε, με διάφορα έργα, 215 χιλιόμετρα. 

Τη ραχοκοκαλιά αυτής της γραμμής αποτελούσαν είκοσι ένα, σύγχρονα για την εποχή, αυτόνομα, περίκλειστα οχυρά τα οποία διέθεταν δυνατότητα άμυνας προς όλες τις κατευθύνσεις. 

Τα οχυρά, μαζί με τα έργα που τα συμπλήρωναν, έγιναν μετέπειτα γνωστά ως «Γραμμή Μεταξά».

Οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί του μεγέθους των έργων και της προσπάθειας: 

1,5 δισ. δραχμές (1939), 115 χλμ. διάνοιξης και κατασκευής νέων οδών, 92 χλμ. επισκευή παλαιού δικτύου, 24 χλμ. υπόγειες στοές, 13 χλμ. υπόγειες εγκαταστάσεις διαβίωσης, 900.000 κυβικά μέτρα εκσκαφές, 66.000 τόνοι τσιμέντου, 12.000 τόνοι σιδηροπλισμός, 180.000 κυβικά μέτρα σκυροδέματα, 17 χλμ. σωλήνων αερισμού, 75 χλμ σωλήνων ύδρευσης, 90 χλμ. συρματοπλέγματος.

Η «Γραμμή Μεταξά» περιλάμβανε είκοσι ένα αυτόνομα οχυρά, προκεχωρημένες οργανωμένες θέσεις άμυνας, όπως πολυβολεία και πυροβολεία με σκέπαστρα ή χωρίς, παρατηρητήρια πυροβολικού και τα συνήθη έργα εκστρατείας, όπως σειρές αντιαρματικών κωλυμάτων και συρματοπλέγματα, χαρακώματα μάχης και τάφροι συγκοινωνίας. 

Τα αντιαρματικά κωλύματα περιελάμβαναν συνδυασμό τάφρων, τσιμεντένιων κώνων (οδόντες δράκου) και σιδηροτροχιών προσεδεμένων με τσιμέντο στο κέντρο (εχίνος) 

Εξαιρετική σημασία είχε δοθεί στις επικοινωνίες, καθώς κάθε οχυρό είχε πλέον των δυο διαφορετικών γραμμών επικοινωνίας τόσο με τα άλλα οχυρά όσο και με τις θέσεις των Στρατηγείων στα μετόπισθεν και τις Διοικήσεις Πυροβολικού.

Τα καλώδια των τηλεφωνικών γραμμών, 1.216 χιλιόμετρα γραμμών εκτός οχυρών, είχαν τοποθετηθεί στα δύο μέτρα, βάθος το οποίο, εκ των υστέρων, αποδείχτηκε ανεπαρκές για την προστασία από τους βομβαρδισμούς. 

Τα οχυρά είχαν αυτονομία 10 ημερών σε τρόφιμα και πόσιμο νερό.

 Οι εγκαταστάσεις διαβίωσης παρείχαν όλες τις αναγκαίες διευκολύνσεις ενώ ο αέρας φιλτράρονταν με ειδικές συσκευές.

 Η ηλεκτροδότηση των μηχανημάτων, των διαβιβάσεων και του φωτισμού εξασφαλίζονταν από ηλεκτρογεννήτριες.

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΜΥΝΑΣ

Τα πολιτικά και στρατιωτικά επιχειρήματα για την κρισιμότητα της οχύρωσης της μεθορίου προέκυπταν από τη γεωγραφία της χώρας καθώς η βόρεια Ελλάδα ήταν – και είναι – εύκολο να προσβληθεί από την πλευρά της Βουλγαρίας και της τότε Γιουγκοσλαβίας σε τρία σημεία. 

Τα σημεία αυτά, από τα ανατολικά προς τα δυτικά, είναι η διάβαση του Στρυμόνα, η κοιλάδα του Αξιού και η διάβαση του Μοναστηρίου.

 Κάθε διείσδυση εισβολέα μέσω των 2 κοιλάδων θα είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την κατάληψη της Κεντρικής και της Ανατολικής Μακεδονίας καθώς και της δυτικής Θράκης. Συμπερασματικά, ελλείψει του αναγκαίου στρατηγικού βάθους στην βόρεια Ελλάδα η αποφυγή με κάθε τρόπο μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης ήταν ζωτικής σημασίας.

 Η οχύρωση απέβλεπε στην αρχική αντιμετώπιση αντίπαλου Στρατού με οργάνωση και δυνατότητες όπως των όμορων βαλκανικών χωρών (Βουλγαρία), οι οποίες ήταν γνωστές, συγκεκριμένες και σαφώς περιορισμένες σε σχέση με εκείνες των Δυτικών στρατών των μεγάλων κρατών (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία).

Την άμυνα της τοποθεσίας θα συμπλήρωναν το πυροβολικό των μετόπισθεν, οι θέσεις του οποίου, όπως και οι τομείς πυρών υποστήριξης, είχαν αναγνωριστεί και οργανωθεί σε βάθος.

 Την προσβολή των οχυρών από αέρος θα απέτρεπε η αεροπορική κάλυψη με καταδιωκτικά αεροσκάφη.

Παρά την στρατηγική σημασία της τοποθεσίας και παρά τα διδάγματα του Α’ ΠΠ μέχρι το 1935 δεν είχε δοθεί η δέουσα προσοχή και δεν υπήρχαν ολοκληρωμένες μελέτες για την αμυντική οργάνωση του εδάφους.

Το 1935, μετά την εισβολή της Ιταλίας στην Αιθιοπία, έγινε κατανοητό πως το διεθνές περιβάλλον ασφαλείας έφθινε καθημερινά.

 Το 1936, με την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τον Ιωάννη Μεταξά, τα αμυντικά οχυρωματικά έργα των ελληνοβουλγαρικών συνόρων είχαν κριθεί ως έργα μείζονος εθνικής σημασίας και άρχισαν να υλοποιούνται με φρενήρεις ρυθμούς.

Ο Μεταξάς είχε ιδία άποψη για την σημασία της συγκεκριμένης περιοχής γεγονός που τον οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια για την ολοκλήρωση των έργων η οποία δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία του Ελληνικού Στρατού και του Μηχανικού ειδικότερα.

Η πίεση χρόνου μεγάλωνε όσο η διεθνής πολιτικοστρατιωτική κατάσταση επιδεινώνονταν.

Επιπρόσθετα, η διαδικασία προμήθειας των υλικών, τόσο για την κατασκευή όσο και για τον πολεμικό εξοπλισμό των οχυρών, συναντούσε σημαντικά προβλήματα εξαιτίας καθυστερήσεων στις παραδόσεις εκ μέρους των ξένων προμηθευτών οι οποίοι ήδη αντιμετώπιζαν πιέσεις από τις κυβερνήσεις των χωρών στις οποίες έδρευαν.

Το 1941 τα οχυρωματικά έργα είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί.

 Την παραμονή της εισβολής των Γερμανών η κατάσταση είχε ως εξής: το μόνο οχυρό που θεωρούνταν ημιτελές ήταν το Ποποτλίβιτσα, το οποίο όμως παρείχε δυνατότητα αντιστάσεως.

 Τα έργα του συγκροτήματος Ρούπελ είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί εκτός από μικρά συμπληρωματικά έργα νωτιαίας άμυνας, το οχυρό Κάλη είχε σχεδόν αποπερατωθεί εκτός ενός έργου δεύτερης γραμμής ενώ όλα τα υπόλοιπα οχυρά θεωρούνταν ολοκληρωμένα σε ότι αφορά στις κατασκευές έργων.

Τα οχυρά επάνδρωναν 329 Αξιωματικοί και 9.740 οπλίτες οι οποίοι είχαν τοποθετηθεί σε αυτά πολύ νωρίτερα από την έναρξη των επιχειρήσεων των Γερμανών.

 Η εντοπιότητα των περισσότερων οπλιτών, ο χρόνος που είχαν να εξοικειωθούν με τα οχυρά και η καθημερινή εκπαίδευση υπό τις οδηγίες των Διοικητών των οχυρών είχε ως αποτέλεσμα να καταστούν μια θανάσιμη δύναμη ενάντια σε κάθε εχθρό.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ 

Την υλοποίηση του μεγαλόπνοου αυτού σχεδίου ανέλαβε η Διοίκηση Φρουρίου Θεσσαλονίκης, που την εποχή εκείνη αποτελούσε μεγάλο σχηματισμό, η οποία και συγκρότησε ειδική «επιτροπή Μελετών Οχύρωσης» στην οποία συμμετείχαν τοπογράφοι, γεωγράφοι, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, με συμμετοχή και άλλων στρατιωτικών μονάδων, όπως Μηχανικού, αλλά και πολιτικών, όπως το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, πολλές βιομηχανίες Αθήνας και Πειραιά κ.λ.π. 

Η Επιτροπή υπό την πίεση του χρόνου στη συνέχεια των εργασιών επιλογής των σημείων κατασκευής οχυρών και όλων των απαραίτητων άλλων έργων υπέβαλε σχετική έκθεση προτάσεων στο Υπουργείο Άμυνας όπου μετά από συσκέψεις αποφασίσθηκε η κατασκευή του έργου η οποία κάλυπτε οχυρωτικά από την Κεντρική Μακεδονία (όρος Μπέλες) μέχρι την Κομοτηνή καλύπτοντας τμηματικά μία ζώνη μήκους περίπου 300 χλμ., χωρίς να περιλαμβάνονται σ΄ αυτή οι επεκτάσεις αντιαρματικών ζωνών και άλλων συμπληρωματικών οχυρώσεων που έφθαναν μέχρι τον ποταμό Έβρο. 

Ιδιαίτερη μάλιστα βαρύτητα είχε δοθεί στον απόρρητο χαρακτήρα της κατασκευής και στην απόλυτη μυστικότητα των όλων εργασιών. 

Τελικός απολογισμός.

Σύνολο δαπάνης: 1,5 δισ. δραχμών (ίσο με 60 δις ευρώ σήμερα) 

 Σύνολο ημερομισθίων: 3.000.000, (2.900.000) 

Διάρκεια κατασκευής: 3,5 χρόνια, (Νοέμβριος 1936 – Ιούλιος 1940)

Πηγή

History Point

The post «ΓΡΑΜΜΗ ΜΕΤΑΞΑ»: Πόσο κόστισε και γιατί ήταν σημαντικό appeared first on Militaire.gr.