«Φτωχός συγγενής» το περιβάλλον στη Συνταγματική Αναθεώρηση

του Θοδωρή Καραουλάνη

Έλαμψε διά της απουσίας του το κρίσιμο θέμα του περιβάλλοντος, της κλιματικής αλλαγής και της βιώσιμης ανάπτυξης από την αντιπαράθεση των πολιτικών αρχηγών και των κομμάτων κατά την έναρξη της διαδικασίας της συνταγματικής αναθεώρησης στη Βουλή. Με τις περιορισμένες αναφορές που έγιναν, σε τίτλους και συνοπτικά, φαίνεται ότι το περιβάλλον αποτελεί τον «φτωχό συγγενή» των θεμάτων που θα απασχολήσουν την κορυφαία κοινοβουλευτική διαδικασία. Και αυτό την ώρα που σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν εξαιρετικά

σημαντικές θεσμικές αλλαγές και εξελίξεις στον αγώνα για βιώσιμη ανάπτυξη και καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής ενώ θυμίζουμε ότι σε προηγούμενες συνταγματικές αναθεωρήσεις το άρθρο 24, αλλά και οι άλλες αναφορές στη δασική νομοθεσία, αποτέλεσε σημαντικό σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ των κομμάτων.

Νερά και ενέργεια στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ

Μάλλον ως έκπληξη πρέπει να εκληφθεί η εξαιρετικά περιορισμένη αναφορά της πρότασης συνταγματικής αναθεώρησης του κυβερνώντος κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ στα θέματα περιβάλλοντος. Ιδίως αν αναλογιστούμε ότι στις τάξεις του περιλαμβάνει βουλευτές των Οικολόγων Πράσινων και παραδοσιακά έχει ταχθεί υπέρ αυστηρότερων συνταγματικών διατάξεων για την προστασία του περιβάλλοντος. Ο ΣΥΡΙΖΑ – και όλα τα κόμματα από τα οποία προήλθε ιστορικά - έχει τοποθετηθεί παγίως αρνητικά στο ζήτημα της αναθεώρησης του άρθρου 24. Στην πρόταση του λοιπόν περιλαμβάνει άλλα άρθρα προς; Αναθεώρηση που άπτονται του περιβάλλοντος. Και αυτό είναι βασικά το άρθρο 21, όπου μεταξύ άλλων προτείνεται να προστεθεί νέα 7η παράγραφος προκειμένου «να καθιερωθεί ο έλεγχος των δημόσιων κοινωνικών αγαθών». Σύμφωνα με όσα υποστηρίζονται στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ, με αυτόν τον τρόπο «βασικά κοινωνικά αγαθά, όπως το νερό, η ηλεκτρική ενέργεια και τα δίκτυα διανομής τους υπόκεινται σε καθεστώς δημόσιας υπηρεσίας και τελούν σε δημόσιο έλεγχο». Κανένα άλλο άρθρο που προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ δεν περιλαμβάνει στην περιγραφή του ευθεία αναφορά σε θέματα περιβάλλοντος.

Το περιβάλλον στην πρόταση της ΝΔ

Η πρόταση της ΝΔ περιέχει πολύ περισσότερες αναφορές σε περιβαλλοντικά ζητήματα και συγκεκριμένες προτάσεις συνταγματικής αναθεώρησης που άπτονται άμεσα του περιβάλλοντος. Ωστόσο και η ΝΔ απέφυγε να δώσει έμφαση σε αυτά κατά τη συζήτηση στην Ολομέλεια, προφανώς, ηθελημένα ή άθελα, υποβαθμίζοντας τη σημασία τους. Παραμένει βέβαια η απαίτηση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που αποτέλεσε κύριο θέμα της αντιπαράθεσης, η Βουή να συμπεριλάβει προς αναθεώρηση όλα τα άρθρα που προτείνουν τα κόμματα του δημοκρατικού τόξου, και εν τέλει να αποφασίσει επί του περιεχομένου ή μη της συνταγματικής αναθεώρησης η επόμενη βουλή, θέση που δεν φάνηκε να συμμερίζεται η κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Σημειώνουμε ότι η ΝΔ κάνει αναφορά σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης και στο εισαγωγικό σκεπτικό της πρότασής της.

Η ΝΔ προτείνει κατ’ αρχήν, όπως ήταν αναμενόμενο με βάση την ιστορία των αναθεωρήσεων, μεταβολή των διατυπώσεων του άρθρου 24. Η κύρια αλλαγή που σημειώνεται από έμπειρους παρατηρητές ότι προτείνει, και η οποία αποτελεί κρίσιμη θεσμική τομή, είναι ότι ζητά ορισμό για το δάσος στο Σύνταγμα με τη διατύπωση «Δάσος λογίζεται η έκταση που, σύμφωνα με τα πορίσματα της επιστήμης, φέρει τα οικεία χαρακτηριστικά την 11η Ιουνίου 1975». Μεταφέρει δηλαδή ρητώς, χρονικά, την κατοχυρωμένη (από τη νομολογία, όχι το Σύνταγμα) προστασία των δασικών εκτάσεων από παλιότερα έτη (αεροφωτογραφίες 1945, νομοθεσία 1969 κλπ) στο 1975, στην ημερομηνία ισχύος του τρέχοντος Συντάγματος.

Από εκεί και πέρα, επίσης στο άρθρο 24, η ΝΔ προτείνει αναφορές στα σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα για να αυξήσει τη μέριμνα του κράτους για αυτά, κατοχυρώνοντας αντίστοιχη συνταγματική υποχρέωση. Προτείνει να προβλέπεται συνταγματικά η λήψη μέτρων για τη συμβολή στην αντιμετώπιση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής κάνοντας ειδικότερες αναφορές στη διαχείριση των υδατικών πόρων, των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και επαναλαμβάνοντας την υποχρέωση για υποχρωτική αναδάσωση δημόσιων ή ιδιωτικών δασών που καταστράφηκαν ή καταστρέφονται από πυρκαγιά ή αποψίλωση. Επιπλέον όμως βάζει σε συνταγματικό επίπεδο την έννοια του περιβαλλοντικού ισοζυγίου σημειώνοντας ότι προτείνει «την κατοχύρωση περιβαλλοντικού ισοζυγίου σε κάθε κρατική παρέμβαση». Οι έννοιες αυτές για πρώτη φορά θα τεθούν ως αναφορές σε επίπεδο Συντάγματος, κάτι που θα αυξήσει τη δικαστική τους προστασία και τις υποχρεώσεις για μέριμνα του κράτους, αλλά οι διατυπώσεις του επιλέγει η ΝΔ χωρούν αρκετή συζήτηση.

Ακόμη η ΝΔ προτείνει αλλαγή στο άρθρο 17 για τις απολλοτριώσεις που γίνονται κατ’ εφαρμογή πολεοδομικής, χωροταξικής ή αρχαιολογικής νομοθεσίας, αυξάνοντας την προστασία και το δικαίωμα αποζημίωσης των ιδιωτών που θίγονται. Ακόμη προτείνει κατάργηση αναχρονιστικών διατάξεων των άρθρων 112 έως 119 που έχει κριθεί ότι ακουμπούν και θέματα περιβάλλοντος αλλά όντως επιλύουν ζητήματα που σήμερα δεν υφίστανται.

Η πρόταση των ΑΝΕΛ

Οι ΑΝΕΛ στην πρότασή τους φαίνεται ότι ακροβατούν μεταξύ των προσεγγίσεων των δύο μεγάλων κομμάτων, όσον αφορά τα θέματα περιβάλλοντος, συμφωνώντας σε ορισμένους στόχους με το καθένα αλλά με σημαντικές διαφοροποιήσεις που φαίνεται να μπορεί να αμβλυνθούν ή να δομήσουν κάποια σύμπνοια κατά τη συζήτηση.

Οι ΑΝΕΛ προτείνουν αναθεώρηση του άρθρου 18 του Συντάγματος εντάσσοντας τα ύδατα και τα κρίσιμα ενεργειακά αποθέματα (;) στα κοινόχρηστα πράγματα εκτός συναλλαγής.

Ακόμη, και οι ΑΝΕΛ, που δομούν σήμερα κυβερνητική πλειοψηφία μαζί με τον ΣΥΡΙΖΑ, θέτουν στην πρότασή τους υπό αναθεώρηση το άρθρο 24, αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο. Θέτουν ζήτημα περιβαλλοντικού ισοζυγίου μόνο στα δάση, ζητώντας συνταγματική κατοχύρωση ώστε κάθε δέντρο που αδρανοποιείται να αντικαθίσταται από διπλάσιο αριθμό δέντρων σε αναδάσωση στην ίδια ευρύτερη περιοχή.

Οι έμμεσες αναφορές

Ορισμένα από τα άρθρα του Συντάγματος που προτείνονται προς αναθεώρηση μπορεί να έχουν εκτεταμένες επιπτώσεις στην περιβαλλοντική πολιτική ακόμη και αν δεν φαίνεται αυτό με την πρώτη ανάγνωση. Για παράδειγμα, τυχόν αλλαγές στα ζητήματα της δικαιοσύνης μπορεί να αλλάξουν τον τρόπο δικαστικής κρίσης επί σοβαρών περιβαλλοντικών ζητημάτων. Το ίδιο συμβαίνει και με τη συγκρότηση, το ρόλο και τον έλεγχο των ανεξάρτητων αρχών. Τυχόν υιοθέτηση πρότασης για κρίση συνταγματικότητας νόμων από Ανώτατο Δικαστήριο ή τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας προ της δημοσίευσής τους, μπορεί να αφορά ιδιαίτερα θέματα περιβάλλοντος. Ακόμη, η αναφορά σε ηλεκτρονικές διαδικασίες σε ολόκληρο το δημόσιο τομέα αλλάζει το τοπίο όσον αφορά τις αδειοδοτικές και ελεγκτικές διαδικασίες σε περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως και τυχόν συνταγματική κατοχύρωση της Διαύγειας ή της κοινής χρήσης δημόσιων δεδομένων, όπως είναι όχι μόνο οι διοικητικές πράξεις αλλά και τα γεωχωρικά δεδομένα. Ακόμη και η επέκταση της χρήσης των δημοψηφισμάτων και η νομοθετική πρωτοβουλία από τους πολίτες μπορεί να άπτεται άμεσα σοβαρών περιβαλλοντικών ζητημάτων. Σε κάθε περίπτωση όμως το ακριβές περιεχόμενο θα οριστεί από την κοινοβουλευτική συζήτηση, τόσο στην τρέχουσα όσο και στην επόμενη περίοδο, αφήνοντας πεδίο δραστηριοποίησης σε περιβαλλοντικές οργανώσεις και κοινωνία των πολιτών.

Κυβερνητικές πηγές σχολιάζουν

Σε ερώτηση της Greenagenda στο περιστύλιο της Βουλής, υψηλότατες κυβερνητικές πηγές τόνιζαν ότι το περιβάλλον δεν θα απουσιάσει εντέλει από τη συζήτηση για τη συνταγματική αναθεώρηση. «Έχετε λίγη υπομονή», σημείωναν, προσθέτοντας ότι «σε κάθε περίπτωση δεν θα επιτρέψουμε να αναθεωρηθεί το άρθρο 24 του Συντάγματος». Οι κυβερνητικοί κύκλοι άφησαν να εννοηθεί ότι, μέσα από τη συζήτηση στην αρμόδια Επιτροπή για τη Συνταγματική Αναθεώρηση, η πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ θα επιδιώξει μεγαλύτερη νομική προστασία περιβαλλοντικών ζητημάτων μέσα από άλλα άρθρα, πλην του άρθρου 24.