Αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που αργοπεθαίνει η Κορώνεια

της Μαρίας Μουστάκα*

Σε μια δεξαμενή με ψάρια, η περιορισμένη τροφοδοσία με νερό και οι υψηλές θερμοκρασίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην απώλεια των ψαριών που ζουν εκεί. Μια τέτοια όμως κατάσταση δεν ανταποκρίνεται σε ένα περίπλοκο λιμναίο σύστημα.

Αν λοιπόν η Κορώνεια ήταν μια ανοιχτή δεξαμενή νερού με ψάρια τότε η ανομβρία σε υψηλές θερμοκρασίες θα μπορούσε να είναι ο τελικός παράγοντας θανάτου των ψαριών. Αν η «αναγεννημένη» λίμνη, όπως πολλοί χαρακτηρίζουν την Κορώνεια, είναι κάτι παραπάνω, θα πρέπει να περιέχει ένα πλέγμα από υδρόβιους οργανισμούς,

φυτικούς και ζωικούς μικροοργανισμούς, οι οποίοι αλληλεπιδρούν και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις υγροτοπικές λειτουργίες της. Άλλωστε η ενίσχυση αυτού του τροφικού πλέγματος και κατ’ επέκταση η αποκατάσταση των υγροτοπικών λειτουργιών ήταν ο στόχος του Master Plan που οριστικοποιήθηκε το 2017 και βάση του οποίου υποστηρίζεται ότι έχουν επέλθει σημαντικές θετικές αλλαγές στις υδρολογικές συνθήκες (σχεδόν σταθερή ποσότητα νερού και στάθμη), σημαντική βελτίωση της τροφικής κατάστασης (μεσοτροφική από υπερευτροφική) και της δομής και λειτουργίας του τροφικού πλέγματος (φυτοπλαγκτό, ζωοπλαγκτό, ψάρια).

Το 2017, σύνολο εμπλεκομένων φορέων (π.χ. ΦΔ Κορώνειας) και μετά από αξιολόγηση δεδομένων τα οποία συλλέχθηκαν από επιλεγμένους αναδόχους/φορείς (ΥΠΕΝ:376, 3134/11.8.2017) αποδέχεται την οικολογική κατάσταση της λίμνης ως καλή και η Ειδική Γραμματεία Υδάτων οριστικοποιεί το Master Plan ενώ ενημερώνει αντίστοιχα για αυτή την επιτυχία τα αρμόδια όργανα της ΕΕ.

Η Κορώνεια έχασε τα ψάρια της το 1995, απέκτησε κυπρινοειδή την περίοδο 2003-2004 που τα έχασε και αυτά στη συνέχεια, ενώ σήμερα είμαστε στο ίδιο έργο θεατές. Για τους υποστηρικτές της επιτυχούς αποκατάστασης του τροφικού πλέγματος με διατήρηση καλής οικολογικής κατάστασης της λίμνης το 2017 (ΥΠΕΝ:376, 3134/11.8.2017), ο πρόσφατος μαζικός θάνατος φαίνεται πως αιτιολογείται από τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες.

Ναι, η κλιματική κρίση είναι εδώ και επηρεάζει ποικιλοτρόπως τα υγροτοπικά συστήματα. Μπορεί όμως να αποδοθεί σε αυτήν η σημερινή κατάσταση της Κορώνειας, όταν λίγο παραπέρα ρηχές και επιβαρυμένες από σύνολο πιέσεων λίμνες της χώρας (πχ. Ισμαρίδα, Δοϊράνη, Χειμαδίτιδα) που και αυτές βίωσαν αντίστοιχες περιόδους ανομβρίας και αντίστοιχα επίπεδα αύξησης θερμοκρασιών, «επιβίωσαν»;

Ο αποκαλυπτικός μαζικός θάνατος των ψαριών της Κορώνειας αναδεικνύει απλά την κατάρρευση του τροφικού πλέγματος. Ο παράγοντας κατάρρευσης του είναι η κακή οικολογική ποιότητα νερού με βάση το πλαγκτό, κατάρρευση δηλαδή από τη βάση και όχι από τον ουρανό. Το πλέον απλό τροφικό πλέγμα σε μία λίμνη περιλαμβάνει το φυτοπλαγκτό, το ζωοπλαγκτό και τα ψάρια. Το φυτοπλαγκτό παράγει την τροφή για το ζωοπλαγκτό και τα ψάρια, ενώ τα τροφοδοτεί και με οξυγόνο για την αναπνοή τους. Τι πραγματικά συνέβη όμως σε αυτή την ομάδα βάσης της ζωής όχι μόνο για την Κορώνεια αλλά και για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη και τι στις μικροβιακές λειτουργίες, πριν την αποκάλυψη των χιλιάδων νεκρών ψαριών;

Με βάση τα πιο πρόσφατα δεδομένα (2019) της ερευνητικής ομάδας μας, η οικολογική ποιότητα νερού στην Κορώνεια από τον Μάρτιο ήταν κακή, χαρακτηριστική μιας υπερεύτροφης λίμνης (σαν πράσινη σούπα) επιδεινούμενη μέχρι και τον Ιούλιο με σημαντικές αλλαγές στο φυτοπλαγκτό, στο ζωοπλαγκτό και τα βακτήρια. Η Κορώνεια από αυτότροφη/υπερεύτροφη (πράσινη σούπα) μεταβλήθηκε σε ετερότροφη (σχεδόν χωρίς φυτικούς μικροοργανισμούς), δηλαδή με οργανισμούς που καταναλώνουν και δεν παράγουν οξυγόνο. Μια «ματωμένη» ετερότροφη λίμνη ήταν τον Ιούλιο η Κορώνεια στο νότιο-κεντρικό τμήμα της, με χρώμα μελανο-ερυθρό από την υπέρμετρη παραγωγή και περιεκτικότητα της αιμοσφαιρίνης στον ζωοπλαγκτικό οργανισμό Daphnia magna. Ο οργανισμός αυτός αποτελεί καλή τροφή για τα ψάρια και για αυτό έχει αναπτύξει ένα μηχανισμό εντόπισης και αποφυγής τους. Στο φως της ημέρας μετακινείται στην επιφάνεια μιας λίμνης όταν δεν υπάρχουν οι θηρευτές του τα ψάρια. Αλήθεια όμως υπάρχει κάποια σύνδεση της κατάστασης που προαναφέρθηκε με τα νεκρά ψάρια, εικόνες των οποίων έχουν κατακλύσει τα ΜΜΕ εδώ και λίγες ημέρες;

Η απάντηση είναι πολύ απλή: Τα ψάρια στις εικόνες όλων σχεδόν των ΜΜΕ φαίνονται σε προχωρημένη αποσύνθεση. Αυτό το οποίο βλέπουμε είναι το αποτέλεσμα διαδικασιών που ξεκίνησαν τον Μάιο, όταν άλλωστε η λίμνη είχε ένα ικανό βάθος πριν την επικράτηση ανομβρίας και υψηλών θερμοκρασιών.

Συμπερασματικά με βάση τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα της έρευνάς μας:

1.     Καλή ποιότητα νερού με άνθιση του γνωστού ιχθυοτοξικού φυτοπλαγκτικού είδους Prymnesium parvum - με την ειδική ονομασία «μικροφύκος φονιάς» - μαζί με γνωστά τοξικά κυανοβακτήρια τον Μάιο, δεν νοείται
2.     Καλή ποιότητα νερού με συνολική βιομάζα φυτοπλαγκτού από τον Μάρτιο μέχρι τον Μάιο άκρως υψηλή που καταγράφεται από δορυφόρους,  δεν νοείται
3.    Καλή οικολογική κατάσταση με τόσο υψηλό οργανικό υλικό και βιολογική κατανάλωση οξυγόνου μεγαλύτερη της τροφοδοσίας οξυγόνου από την ατμόσφαιρα σε μία τόσο ρηχή λίμνη ακόμη και σε υψηλές θερμοκρασίες (μείωση πρόσληψης οξυγόνου, επιτάχυνση ετερότροφης κατανάλωσης), δεν νοείται
4.     Καλή οικολογική κατάσταση με ετερότροφη φάση (Ιούνιος - Ιούλιος) όπου η περιεκτικότητα σε αιμοσφαιρίνη της Daphnia magna είναι εξαιρετικά υψηλή (δείκτης παραγόντων στρες στη λίμνη, ειδικότερα χαμηλής συγκέντρωσης οξυγόνου), δεν νοείται
5.     Καλή οικολογική κατάσταση με αύξηση του είδους Daphnia magna από τον Μάιο, που δείχνει χαμηλή θηρευτική πίεση από τα ψάρια και πιθανό μαζικό θάνατο πριν την πληθυσμιακή έκρηξη του Daphnia magna, δεν νοείται
6.     Καλή οικολογική κατάσταση με μετακίνηση του Daphnia magna στην επιφάνεια του νερού στο φως της ημέρας από τις πρώτες ημέρες του Ιουλίου, που δείχνει μαζικό θάνατο ψαριών, δεν νοείται

Μήπως η κρίσιμη ώρα για την Κορώνεια με τον μαζικό θάνατο ψαριών μπορεί να βοηθήσει τη λίμνη; Μήπως η νέα ηγεσία του ΥΠΕΝ και των λοιπών αρμόδιων φορέων πρέπει να αξιολογήσει το σύνολο των επιστημονικών δεδομένων για την Κορώνεια;

Μήπως ήρθε η ώρα να υπάρξει βιώσιμη αποκατάσταση της Κορώνειας ακόμα και εάν αυτό σημαίνει αναθεώρηση προτάσεων «εξουσιοδοτημένων» ειδικών, οι οποίες όπως αποδεικνύεται εκ του αποτελέσματος δεν αποδείχτηκαν επαρκείς; Μήπως ήρθε η ώρα να παραδεχτούμε λάθη και παραλείψεις ακόμη και σε ό,τι αφορά πολυδάπανα σχέδια και έργα και να επιδιώξουμε μια πραγματική αξιολόγηση της κατάστασης και του προβλήματος της λίμνης;

*Η Μαρία Μουστάκα Καθηγήτρια Υδροβοτανικής - Υδροοικολογίας, Τμήμα Βιολογίας ΑΠΘ

Πηγή φωτογραφίας: Πρακτορείο Intimenews