«90 χρόνια Φράγμα Μαραθώνα»: Ένα αρχείο δείχνει την δύναμή του

Κατατοπιστική αλλά και συγκινητική η επετειακή έκθεση της ΕΥΔΑΠ για τον εορτασμό των 90 χρόνων από την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα, ανοίγει σήμερα για το κοινό με ελεύθερη είσοδο, στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος».
Το πλαίσιο και το περιεχόμενο της έκθεσης δίνουν τα τεκμήρια που βγαίνουν για πρώτη φορά σε δημόσια θέαση κι αποτελούν ένα μικρό μέρος του αρχειακού θησαυρού της ΕΥΔΑΠ. Σημειώνεται ότι το ιστορικό αρχείο της ΕΥΔΑΠ ιδρύθηκε μόλις το 2016, αποτυπώνοντας την πολυετή και διαδοχική ιστορία της εταιρείας, ενώ το 2018 θεσμοθετήθηκε η «πολιτική διαχείρισής του».
Αυθεντικά τοπογραφικά και μηχανολογικά σχέδια, αναμνηστικές φωτογραφίες Ελλήνων εργατών και Αμερικανών μηχανικών, νοσηλευτικό υλικό για εργατικά ατυχήματα από το νοσοκομείο του οικισμού που χτίστηκε στο πολυπληθές εργοτάξιο, εργαλεία συνεργείων, ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο ξυπόλητων γυναικών που σπάνε πέτρες για τη λιθοκατασκευή του φράγματος για την επένδυση του στη συνέχεια, με μάρμαρο. Ένα βιβλίο επισκεπτών του κατασκευαστικού έργου που λειτουργούσε και ως αξιοθέατο της εποχής, έως κι ένα ολιγόλεπτο κινηματογραφικό φιλμ του 1933 από την επίσκεψη των πολεοδόμων και αρχιτεκτόνων στο φράγμα του Μαραθώνα, οι οποίοι συμμετείχαν στο «Εν πλω» συνέδριο από τη Μασσαλία ως την Αθήνα, με θέμα τη «λειτουργική πόλη» ανοίγουν κι άλλο τη γκάμα των εκθεμάτων.
Δακτυλογραφικές μηχανές του 1920 για τις ανάγκες της διοίκησης, ένα ιδιότυπο μηχάνημα που επόπτευε το ωράριο των εργατών …όλα αποτελούν πρωτογενές υλικό από τις καταγραφές που έκαναν οι μηχανικοί κι ο διευθυντής της αμερικανικής εταιρείας Ούλεν (Hulen), στην οποία το ελληνικό κράτος μετά από δύο άγονους διαγωνισμούς ανέθεσε το μεγάλο έργο της κατασκευής του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα. Τα έργα θα επόπτευε κατασκευαστικά η Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Υδάτων (ΕΕΥ), η οποία συστάθηκε για το σκοπό αυτό. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘20 η χρόνια λειψυδρία και η ανάγκη εκσυγχρονισμού της ύδρευσης Αθήνας, Πειραιά και των συνοικισμών ήταν τεράστια και πιεστική, ιδίως μετά το 1922 και την πληθυσμιακή έκρηξη της πρωτεύουσας. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1926, ολοκληρώθηκαν το 1929,αλλά η πλήρης ύδρευση της πόλης άρχισε το 1931. Το μεγάλο έργο που έδωσε ζωή στην Αθήνα του Μεσοπολέμου χρηματοδοτήθηκε με έκδοση ομολογιακού δανείου 10 εκατ. δολαρίων.
Συνολικά η έκθεση επιχειρεί να μελετήσει, όπως λέει κι ο τίτλος της, τις πολλές προκλήσεις, που έκρυβε αυτό το μεγάλο έργο εξετάζοντας όχι μόνο τις ιστορικές και τεχνικές συνθήκες αλλά και τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές. Μέσα από το σπάνιο αρχειακό υλικό της, προκύπτει ότι για την κατασκευή του φράγματος στην εκβολή των χειμάρρων Χαράδρου και Βαρνάβα και της λίμνης του Μαραθώνα όπως και των επιμέρους εργολαβιών που πλαισίωναν το έργο (σήραγγα Μπογιάτι, υδαταποθήκη στο Γαλάτσι κ.ά.) εργάστηκαν περισσότεροι από 3.000 ανειδίκευτοι εργάτες, Έλληνες μηχανικοί και περίπου 30 Αμερικανοί επιστήμονες και εμπειροτέχνες, τηρώντας άλλωστε και τη σύμβαση που υπέγραψε το ελληνικό κράτος με την Ούλεν. Το εργατικό δυναμικό ήταν αποκλειστικά ελληνικό, από τους οποίους πολλοί ήταν Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Την έκθεση «Η Μεγάλη Πρόκληση 90 χρόνια Φράγμα Μαραθώνα» επιμελείται η αρχιτέκτων μουσειολόγος, Ερατώ Κουτσουδάκη και θα διαρκέσει έως τις 7/2/2020.
Νατάσσα Δομνάκη